Anonim şirketlerde 'çoğunluk ilkesi' hâkimdir. Çoğunluk yönetim kurulunda kişi sayısına göre, genel kurulda da şirket sermayesinde sahip olunan paya göre değişir. Şirketin karar organı olan genel kurul, iradesini, çoğunluğa göre alacağı kararlar ile açıklar. Çoğunluk etkisi ile alınan bu kararlar, toplantıda bulunmayan pay sahiplerini veya toplantıda bulunan ancak olumsuz oy veren pay sahiplerini de bağlayacaktır. Anonim şirketlerin yönetimlerinin çoğunluk pay sahiplerinin ellerinde olması, çoğunluk ile azınlık pay sahipleri arasında bir menfaat çatışmasına yol açmaktadır. Sermaye ve oy egemenliğini ellerinde bulunduran çoğunluk pay sahipleri tarafından yönetimde ve genel kurulda etkin olamayan şirket sermayesinde azınlık durumunda bulunan pay sahiplerinin haklarının ihlal edilmesi, azınlık pay sahiplerinin haklarının korunması sorununu ortaya çıkarır. Bu sebeple, 6762 sayılı mevcut Türk Ticaret Kanunu'nda (ETTK) azınlık pay sahiplerini koruyan bir takım mekanizmalar bulunmaktadır. Ancak, doktrinde ve uygulamada söz konusu koruma mekanizmalarının yetersizliğine yöneltilen eleştiriler göz önünde bulundurularak, 1.7.2012 tarihinde yürürlüğe girecek olan 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu (YTTK) ile özellikle azınlık pay sahibine getirilen yönetim kurulunda temsil edilme hakkı, özel denetçi talep etme hakkı gibi yeni birtakım haklar getirilmiştir. Bu değişikliklere değinmeden önce, azınlık pay sahiplerinin kimler olduğuna açıklık getirmekte fayda var.

Azınlık pay sahibi ne demek? Kimler azınlık pay sahibidir?

ETTK'ya göre kapalı tip anonim ortaklıklarda azınlık hakları, esas sermayenin en az 1/10'una sahip olan pay sahibi veya sahipleri için söz konusu olur. Halka açık anonim ortaklıklarda azınlık hakları ise, çıkarılmış sermayenin en az %5'ine (1/20) sahip olan pay sahibine veya sahiplerine tanınmıştır. Bu oranlar YTTK'da da geçerliliğini korumaktadır. Dolayısıyla, bu oranlar çerçevesinde sermaye sahibi olan %10, %15 veya %42'lik gibi oranlarda sermaye sahibi pay sahipleri azınlık pay sahibi olmakla birlikte %51'lik oranda sermaye sahibi pay sahibi çoğunluk ilkesi gereğince hâkim ortak olarak değerlendirilmektedir. Ayrıca, YTTK'da azınlık haklarının kullanılması için pay senetlerinin bankaya tevdi edilmesi şartına yer verilmemiştir. Oysa ETTK bazı hallerde haklarını kullanılabilmesi için, azınlığın elindeki pay senetlerinin muteber bir bankaya bırakılması şart koşulmaktaydı. Örneğin, azınlığın sulh ve ibraya engel olma ve bilanço görüşmelerini bir ay sonraya erteleme haklarını kullanması için hisse senetlerini tevdi etmesine gerek yoktu; ancak diğer azınlık haklarının kullanılmasında ise açıkça hisse senetlerinin muteber bir bankaya tevdi edilmesi isteniyordu. YTTK'da ise azınlık haklarının kullanılması için böyle bir şart (Hisse senetlerinin muteber bir bankaya tevdi edilmesi şartı) aranmamaktadır.

1- Yönetim kurulunda temsil hakkı

Azınlık pay sahiplerine YTTK kapsamında tanınan en önemli ve yeni haklardan ilki ETTK'da düzenlenmiş olmayıp YTTK ile getirilen anonim şirketlerde azınlık pay sahibinin yönetim kurulunda temsil hakkıdır. İlgili düzenlemeye göre, esas sözleşmede öngörülmek şartı ile azlığa yönetim kurulunda temsil edilme hakkı verilmektedir.

2- Aday önerme hakkı

Esas sözleşme ile azlığa aynı zamanda aday önerme hakkı da tanınabilir. Azınlık pay sahipleri tarafından aday olarak gösterilen kişinin, haklı bir sebep yoksa genel kurul tarafından üye olarak seçilmesi zorunludur. YTTK'nın gerekçesinde bu hakkın tanınması, "toplumsal politika ve yarar açısından ihmal edilemeyecek bir katkı" olarak değerlendirilmiştir .

3- Feshi talep etme hakkı

YTTK ile azınlık pay sahiplerine hem halka açık anonim şirketlerde hem de kapalı tip anonim şirketlerde, şirketin haklı sebeple feshini talep etme hakkı vermiştir. Bu hak ETTK'da karşılığı olmayan yeni bir düzenlemedir. İlgili düzenlemeye göre, haklı sebeplerin varlığı halinde, azınlık pay sahipleri, şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesinden şirketin feshine karar verilmesini talep edebileceklerdir. Haklı sebep kavramı YTTK'da tanımlanmamış; ancak azınlık hakları ile bireysel hakların devamlı ihlali, özellikle bilgi alma ve inceleme hakkının ihlali "haklı sebep" sayılmıştır. İleri sürülen sebeplerin haklı olup olmadığına karar verecek olan mahkemedir .

4- Özel denetim isteme hakkı

YTTK'da ETTK'dan farklı olarak, azınlık pay sahiplerine özel denetim isteme hakkı vermiştir. İlgili düzenlemeye göre, genel kurul pay sahipleri tarafından yapılan özel denetim talebini reddederse, azınlık pay sahipleri üç ay içinde şirket merkezinin bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinden özel denetçi atanmasını isteyebilir. Başka bir deyişle, pay sahibi özel denetim talebinde bulunmuş, ancak talep genel kurul tarafından reddedilmişse, sadece azınlık pay sahipleri mahkemeden özel denetçi tayin etmesini isteyebilir.

5- nama yazılı hisselerin bastırılmasını talep etme

YTTK ile birlikte, nama yazılı pay senetlerinin bastırılması için azlığın talepte bulunmuş olması aranmaktadır. Bu itibarla, kapalı anonim şirketlerde azınlık pay sahiplerinin talebi üzerine, nama yazılı pay senetleri bastırılacak ve bütün nama yazılı pay sahiplerine dağıtılacaktır. Böylece, kapalı anonim şirketlerde, özellikle aile şirketlerinde pay senedinin bastırılmaması ve dağıtılmaması yoluyla baskı yapılması, pay sahiplerinin bu sıfatlarını ispattan yoksun bırakılmaları, devir olanaklarının sınırlandırılması gibi hukuka aykırı yöntemlerin önüne geçilmiştir. Azlığın böyle bir talepte bulunmaması durumunda ise, hisse senedi bastırma zorunluluğu doğmayacaktır .

6- Genel Kurulu olağanüstü toplantıya davet hakkı

Yukarıda açıklanan yeniliklerin yanında, ETTK'da yer alan ve aynı zamanda YTTK ile de korunan birtakım azınlık hakları da bulunmaktadır. Bunlardan biri, genel kurulu olağanüstü toplantıya davet etme ve gündeme madde ekletme hakkıdır. Azınlık pay sahipleri, yönetim kurulundan, geciktirici sebepleri ve gündemi belirterek, genel kurulu toplantıya çağırmasını veya genel kurul zaten toplanacak ise, karara bağlanmasını istedikleri konuları gündeme koymasını yazılı olarak isteyebilirler.

7- Kurucuların, ilk yönetim ve denetim kurulunun ibrasında anahtar rolü

YTTK'da da azınlık pay sahiplerine kurucuların, ilk yönetim ve denetim kurulu üyelerinin sulh ve ibrası hususunda olumsuz oy kullanma hakkı verilmiştir. İlgili düzenlemeye göre, bu kişilerin sulh ve ibrası azınlığın bu konuda olumsuz oy kullanmama şartına bağlıdır. Bahsi geçen 1/10 ve %5 oranlarının esas sözleşme ile yükseltilmesi mümkün değil ise de indirilmesi mümkündür. İlgili düzenlemeyi içeren hüküm, ETTK'daki hükmün tekrarıdır.

8- finansal tabloların müzakerelerini erteleme hakkı

ETTK'da düzenlenmiş olup da YTTK'da da düzenlenen bir diğer azınlık hakkı da finansal tabloların müzakeresinin ertelenmesi talebidir. İlgili hüküm uyarınca, azınlık finansal tabloların ve buna bağlı konulara ilişkin müzakerenin 1 ay sonraya ertelenmesini genel kuruldan talep edebilir. Bu durumda genel kurulun bir karar almasına gerek olmaksızın, toplantı başkanının kararıyla bir ay sonraya ertelenir. Finansal tabloların müzakeresinin bir ay sonraya ertelenmesine ilişkin azınlık talebi yeterli olup, ayrıca gerekçe bildirilmesine gerek yoktur.

Son söz

Yeni düzenlemeler ve gerekçeler ışığında açıkladığımız üzere, ETTK'da olduğu gibi YTTK sisteminde de çoğunluk prensibi hâkim ilkelerden biri olmakla birlikte, küçük pay sahiplerinin hakları genişletilip, uygulamadaki kullanımları engelleyen mekanizmalar kaldırılmıştır. Kuşkusuz YTTK'nın yürürlüğe girmesiyle birlikte azınlık pay sahiplerini daha fazla koruyan hükümler getirilmiştir. Böylece, azınlık pay sahiplerinin yönetim kurulunda temsil edilme, şirketin haklı sebeple feshini talep edebilme, hisse senedi bastırılmasını sağlama gibi birçok konuda söz hakkı sahibi olması sağlanmıştır. Başka bir deyişle, ETTK'daki gibi işlevsiz mekanizmalar değil, daha aktif ve kullanılabilir mekanizmalar öngörülerek azınlık pay sahiplerinin hakları güçlendirilmiştir.

Soru: Yeni TTK'ya göre bir şirketin hisselerinin çoğunluğuna sahip hakim ortağın, azlık hisselerini satın alma hakkı var mıdır?

Cevap: Bir şirket doğrudan veya dolaylı olarak diğer bir şirketin paylarının ve oy haklarının en az yüzde doksanına sahip ise, azlık karşı oyları, açtığı davalar veya benzeri davranışlar ile şirket çalışmalarını engelliyorsa, hakim ortak, azlık paylarını, varsa borsa, yoksa gerçek bilanço değeri ile satın almak için mahkemeye başvurabilir. Söz konusu düzenlemenin getiriliş amacı şirket kararlarının alınması sırasında ortaya çıkabilecek kötüye kullanmaların engellenmesi ve şirket içi barışın sağlanmasıdır. (Madde 208)

Not: Yeni TTK azlığı koruyan pek çok hüküm getirirken, şirket işlerinin sekteye uğratılmamasını da dikkate almak suretiyle hakim ortaklara da bazı haklar getirmiştir. Yukarıdaki düzenleme bunlardan biridir.

Soru: Yeni TTK'ya göre; işletmeler KOBİ'lerden mal tedarik ettiklerinde, ilgili KOBİ'lere ödemelerini en geç ne zaman yapmak zorundadır?

Cevap: Yeni TTK'nın 1530'uncu maddesi gereğince, işletmeler KOBİ'lere ödemelerini 60 gün içerisinde yapmak zorundadır. İlgili maddenin tamamı okunduğunda teslim alınan malların "mal kabul ve gözden geçirme süresi" nin de 30 gün ile kısıtlandığı görülmektedir. Kısacası, malın kalite kontrolünün tamamlanmadığı bahanesiyle ödemelerin geciktirilmesinin de önüne geçilmekte ve özellikle KOBİ'ler korunmaya çalışılmaktadır. 1530'uncu madde birçok şirketin tedarikçileri ile olan sözleşmelerini kanun yürürlüğe girmeden önce gözden geçirmesini ve değiştirmesini gerektirecektir ve şirketlerin nakit akımlarına dahi etkisi olabilecektir. Bunun önemi hazırlamış olduğumuz Yol Haritası'nda da ayrıca bir "Hazine" başlığı olmasından da anlaşılabilir. Müşterilerimizi sözleşmelerine ilişkin işlemler yapmaları gerektiği ile ilgili uyarmak ve TTK'nın diğer yönleri ile ilgili farkındalığı yaratmak açısından da bu konu önemlidir.

KOBİ'lere ödemeye ilişkin 1530'uncu maddenin 5inci fıkrası aşağıdaki gibidir. Maddenin diğer fıkraları da önemlidir ve ayrıca okunmalıdır.

1530 - 5 - Sözleşmede öngörülen ödeme süresi, faturanın veya eş değer ödeme talebinin veya mal veya hizmetin alındığı veya mal veya hizmetin gözden geçirme ve kabul usulünün tamamlandığı tarihten itibaren en fazla 60 gün olabilir. Şu kadar ki, alacaklı aleyhine ağır bir haksız durum yaratmamak koşuluyla ve açıkça anlaşmak suretiyle taraflar daha uzun bir süre öngörebilirler. Ancak alacaklının küçük yahut orta ölçekli işletme (KOBİ) veya tarımsal ya da hayvansal üretici olduğu veya borçlunun büyük ölçekli işletme sıfatını taşıdığı hallerde, ödeme süresi, 60 günü aşamaz.

Nilgün Serdar ŞİMŞEK/PwC/Dünya

Gerekçe, m. 360, s. 106.

Gerekçe, m. 531, s. 194.

Altaş Soner, Yeni Türk Ticaret Kanununa Göre Şirketler, Karşılaştırmalı, Açıklamalı, Gerekçeli, 2. Bası, Ankara, 2011, s. 256.

---------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.