Bilindiği üzere, 6762 sayılı (eski) Türk Ticaret Kanunu’nda (ETTK) şirketlerin bölünmesine ilişkin herhangi bir hüküm bulunmamaktaydı.

I- GİRİŞ

Ancak bu konuda bazı kurallar, daha önce Kurumlar Vergisi Kanunu’nda yer alan bir takım düzenlemeler ve Maliye Bakanlığı ile Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın ortaklaşa yayımladıkları “Anonim ve Limited Şirketlerin Kısmî Bölünme İşlemlerinin Usul ve Esaslarının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ” hükümleri çerçevesinde konulmuştu. Fakat bunlar sadece kısmî bölünmenin maddî hukuk cephesini düzenliyorlardı. Bu anlamda, ülkemizde şirket bölünmelerinin maddî hukuk yönünden kapsamlı ve ayrıntılı bir biçimde ilk defa 6102 sayılı (yeni) Türk Ticaret Kanunu (YTTK)(1) ile düzenlenmekte olduğu söylenebilir.

Bu çalışmamızda, anılan Kanun’da yer alan şirket bölünmelerine ilişkin bahse konu yeni düzenlemeler irdelenecektir.

II- GENEL OLARAK ŞİRKET BÖLÜNMELERİ

YTTK’ya göre şirketler temel olarak iki şekilde bölünebilirler (YTTK md. 159);

A- TAM BÖLÜNME

Şirketin tüm malvarlığının bölümlere ayrıldığı ve diğer şirketlere devrolduğu, bölünen şirketin ortaklarının, devralan şirketlerin paylarını ve haklarını iktisap ettikleri, tam bölünüp devrolunan şirketin ise sona erdiği ve unvanının ticaret sicilinden silindiği bölünme türüdür. Bir başka anlatımla; tam bölünmede bölünen şirketin malvarlığının tümü bölünür ve mevcut veya yeni kurulacak en az iki şirkete geçer. Bölünen şirket, ortadan kalkar. Bölünen şirketin ortakları ise devralan şirketin ortakları olurlar.

B- KISMİ BÖLÜNME

bir şirketin malvarlığının bir veya birden fazla bölümünün diğer şirketlere devrolduğu, bölünen şirketin ortaklarının, devralan şirketlerin paylarını ve haklarını iktisap ettikleri veya bölünen şirketin, devredilen malvarlığı bölümlerinin karşılığında devralan şirketlerdeki payları ve hakları elde ederek bir yavru şirket oluşturduğu bölünme türüdür.

Kanun’a göre, sermaye şirketleri (anonim, limited, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler) ve kooperatifler yine kendileri gibi sermaye şirketlerine ve kooperatiflere bölünebileceklerdir (YTTK md. 160). Yani bir anonim şirket, bir limited şirkete, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirkete veya kooperatife bölünebilecektir. Bunun gibi, bir kooperatifin de bir anonim şirkete ve/veya limited şirkete bölünmesine engel yoktur. Ancak, bir anonim şirket, şahıs şirketlerine (kollektif, komandit şirket) bölünemez, bunun tersi de mümkün değildir.

Bu çerçevede “bölünme” kavram olarak; sermaye şirketlerinin ve kooperatiflerin malvarlıklarını tamamen veya kısmen kendilerinden ayırarak tasfiyesiz olarak ve kısmî küllî halefiyet yoluyla başka sermaye şirketlerine veya kooperatiflere devretmeleri ve bunun karşılığında bölünen şirketin ortaklarının devralan şirketlerde ortak konumunu elde etmeleri şeklinde tanımlanabilir.

III- ŞİRKET PAYLARININ VE HAKLARININ KORUNMASI

YTTK’da yer alan şirket payının devamlılığı (korunması) ilkesi uyarınca; tam ve kısmi bölünmede şirketin ortakları, mevcut ortaklık payları ve haklarını karşılayacak değerde, devralan şirketin payları ve hakları üzerinde istemde bulunabilirler. Bu istem hakkı, bölünen şirketlerin malvarlıklarının değeri, oy haklarının dağılımı ve önem taşıyan diğer hususlar dikkate alınarak hesaplanmaktadır (YTTK md. 161 yollaması ile md.140, f.1).

Diğer yandan, devreden (bölünen) şirketin ortaklarına;

a- Bölünmeye katılan tüm şirketlerde, mevcut payları oranında şirket payları verilmesi veya,

b- Bölünmeye katılan bazı veya tüm şirketlerde, mevcut paylarının oranına göre daha farklı oranlarda şirket payları,

verilmesi mümkündür. Bu durumda, ilki paydaşlık oranlarının korunduğu, ikincisi ise paydaşlık oranlarının korunmadığı bölünme türü olarak tanımlanmaktadır (YTTK md. 161).

Böylelikle, ilgili hükümler sayesinde, bölünen (devreden) şirketin ortakları; bölünmeye katılan şirketlerde oranlarını koruyarak veya korumayarak pay iktisap edebilecek; bölünen şirketten çıkabilecek; devralan veya yeni kurulan şirketlerin bazılarına ve tümüne katılmayabilecekleri gibi bölünen şirketteki paylarını da artırabileceklerdir.

IV- BÖLÜNMENİN UYGULANMASINA İLİŞKİN HÜKÜMLER

A- SERMAYENİN AZALTILMASI

Kısmî bölünmede, bölünen (devreden) şirkette, şirketten ayrılan malvarlığı bölümünün oransal olarak sebebiyet verebileceği sermaye kaybının kanunî ve finansal açıdan yol açabileceği tehlikelerin veya ortaya çıkabilecek çeşitli sakıncaların ortadan kaldırılabilmesi, yani sermayenin yeni duruma uygunluğunun sağlanabilmesi amacıyla çoğu kez sermayede azaltma yolu ile bir düzeltme yapılması gereklidir. Tam bölünmede ise bölünen şirket zaten sona ererek ticaret sicilinden silineceği için sermaye azaltılması söz konusu olamaz. Bölünme sebebiyle devreden şirketin sermayesinin azaltılması hâlinde, Kanunun esas sermayenin azaltılmasına ilişkin genel hükümleri olan 473 ve 474. maddeleri uygulanmayacaktır (YTTK md. 162). Ancak bununla birlikte, söz konusu hüküm sermaye azaltılmasına hangi şartlarda gidileceğine ve azaltmanın oranının (miktarının) ne olacağına dair herhangi bir açıklık içermemektedir. Bu durumda, sermaye azaltılmasına gerek olup olmadığı ve miktarını belirlemek görevi yönetim organına düşecektir.

B- SERMAYENİN ARTIRILMASI

Bölünüp devreden şirketin ortaklarının, devralan şirketin/şirketlerin paylarını iktisap edebilmelerini sağlamak için de çoğu kez devralan şirketlerin sermayelerini artırmaları gerekecektir. Bu gereklilik, devreden şirketin ortaklarının haklarını koruma ölçüsünde ortaya çıkan bir yükümlülüktür. Bu nedenle, devralan şirket, sermayesini devreden şirketin ortaklarının haklarını koruyacak miktarda artıracaktır. Ancak, bölünmede, ayni sermaye konulmasına ilişkin hükümler uygulanmaz. Bölünme sebebiyle, kayıtlı sermaye sisteminde müsait olmasa bile, tavan değiştirilmeden sermaye artırılabilecektir (YTTK md. 163).

C- YENİ KURULUŞ

Bölünme ile yeni bir şirketin kurulması YTTK ve Kooperatifler Kanunu’nun kuruluşa ilişkin hükümleri çerçevesinde gerçekleştirilecektir. Ancak, sermaye şirketlerinin kurulmasında, kurucuların asgari sayısına ve ayni sermaye konulmasına ilişkin hükümler uygulanmayacaktır (YTTK md. 164).

D- ARA BİLANÇO

Bilanço günüyle, bir sonraki bölümde değinilecek olan bölünme sözleşmesinin imzası veya bölünme planının düzenlenmesi tarihi arasında, altı aydan fazla bir zaman bulunduğu veya son bilançonun çıkarılmasından itibaren, bölünmeye katılan şirketlerin malvarlıklarında önemli değişiklikler meydana gelmiş olduğu takdirde bir ara bilanço çıkarılacaktır(2) (YTTK md. 165, f.1).

V- BÖLÜNMEYE İLİŞKİN BELGELER, DENETLEME VE İNCELEME HAKKI

A- BÖLÜNME SÖZLEŞMESİ VE BÖLÜNME PLANI

Bir şirket, bölünme yoluyla, malvarlığının bölümlerini var olan şirketlere devredecekse, bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları tarafından yazılı şekilde bir bölünme sözleşmesi yapılır. Eğer şirket bölünme yoluyla, malvarlığının bölümlerini yeni kurulacak şirketlere devredecekse, kurulacak şirketler bölünmenin düzenlenmesi aşamasında hukuken henüz var olmadıkları için herhangi bir sözleşme yapılamayacaktır. Bu kez, mevcut bulunan bölünen şirket kendi başına tek taraflı bir hukukî işlemi gerçekleştirecek ve yönetim organı tarafından yazılı şekilde bir bölünme planı düzenlenecektir. Bölünmelerde ortaklar ve diğer hak sahiplerinin haklarını tanımlayan belgeler olarak da tanımlanabilen bahse konu bölünme sözleşmesi ve planının şirket genel kurulları tarafından onaylanması şarttır (YTTK md. 166).

Bölünme sözleşmesi ve planının özellikle;

a- Bölünmeye katılan şirketlerin ticaret unvanlarını, merkezlerini ve türlerini,

b- Aktif ve pasif malvarlığı konularının devir amacıyla bölümlere ayrılmasını ve tahsisini; açık tanımlamayla, bu bölümlere ilişkin envanteri; taşınmazları, kıymetli evrakı ve maddi olmayan malvarlığını teker teker gösteren listeyi,

c- Payların değişim oranını ve gereğinde ödenecek denkleştirme tutarını ve devreden şirketin ortaklarının, devralan şirketteki ortaklık haklarına ilişkin açıklamaları,

d- Devralan şirketin; intifa senedi, oydan yoksun pay ve özel hak sahiplerine tahsis ettiği hakları,

e- Şirket paylarının değişim tarzlarını,

f- Şirket paylarının bilanço kârına hangi tarihten itibaren hak kazanacaklarını ve bu istem hakkının özelliklerini,

g- Devreden şirketin işlemlerinin hangi tarihten itibaren devralan şirketin hesabına yapılmış kabul edildiğini,

h- Yönetim organlarının üyelerine, müdürlere, yönetim hakkına sahip kişilere ve denetçilere tanınan özel menfaatleri,

i- Bölünme sonucu devralan şirketlere geçen iş ilişkilerinin listesini

içerecek şekilde hazırlanması gerekmektedir (YTTK md. 167).

B- BÖLÜNME RAPORU

Bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları, bölünme hakkında;

a- Bölünmenin amacını ve sonuçlarını,

b- Bölünme sözleşmesini veya bölünme planını,

c- Payların değişim oranlarını ve gereğinde ödenecek denkleştirme tutarını, özellikle devreden şirketin ortaklarının devralan şirketteki haklarına ilişkin açıklamaları,

d- Değişim oranının saptanmasında, payların değerlemesine ilişkin özellikleri,

e- Gereğinde, bölünme dolayısıyla ortaklar için doğacak olan ek ödeme yükümlülüklerini, diğer kişisel edim yükümlülüklerini ve sınırsız sorumluluğu,

f- Bölünmeye katılan şirketlerin türlerinin farklı olması hâlinde, ortakların yeni tür sebebiyle söz konusu olan yükümlülüklerini,

g- Bölünmenin işçiler üzerindeki etkileri ile içeriğini; varsa sosyal planın içeriğini,

h- Bölünmenin, bölünmeye katılan şirketlerin alacaklıları üzerindeki etkilerini

hukuki ve ekonomik yönden açıklayan ve gerekçelerini gösteren bir bölünme raporu hazırlayacaklardır(3) (YTTK md. 169).

C- DENETİM VE İNCELEME HAKKI

Yukarıda ayrıntısıyla yer verildiği şekilde hazırlanacak bölünme sözleşmesi veya planının, bölünme raporunun ve bölünmeye esas oluşturan bilançonun bu konuda uzman bir işlem denetçisine denetlettirilmesi zorunludur(4) (YTTK md. 170) Bölünen şirketler, bölünmeyi denetleyecek bu kişilere amaca yardımcı olacak her türlü bilgi ve belgeyi vermekle yükümlüdürler. (YTTK md. 170 yollaması ile md. 148, f.2)

Öte yandan, yine bölünmeye katılan şirketlerden her biri, genel kurul kararından iki ay önce, merkezlerinde, halka açık anonim şirketler ayrıca Sermaye Piyasası Kurulu’nun uygun gördüğü yerlerde;

a- Bölünme sözleşmesini veya bölünme planını,

b- Bölünme raporunu,

c- Denetleme raporunu,

d- Son üç yılın finansal tabloları ile faaliyet raporlarını ve varsa ara bilançoları

bölünmeye katılan şirketlerin ortaklarının incelemesine sunacaklardır(5).

Ortaklar, bölünmeye katılan şirketlerden, sayılan belgelerin kopyalarının kendilerine verilmesini de isteyebileceklerdir.

Ayrıca, bölünmeye katılan şirketlerden her biri, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde, sermaye şirketleri ayrıca internet sitelerinde, ortakların bahse konu bu inceleme yapma haklarına işaret eden bir ilan yayımlamak zorundadırlar (YTTK md. 171).

VI- BÖLÜNME KARARI VE NETİCESİNDEKİ SORUMLULUK HAL-LERİ

Bölünmeye katılan şirketler alacaklılarını, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde, tirajı elli binin üstünde olan ve yurt düzeyinde dağıtımı yapılan en az üç gazetede yedişer gün aralıklarla üç defa yapılacak ilanla ve sermaye şirketlerinde ayrıca internet sitelerine de koyacakları ilanla, alacaklarını bildirmeye ve teminat verilmesi için istemde bulunmaya çağıracaklardır (YTTK md. 174).

Bölünmeye katılan şirketler, söz konusu ilanların yayımı tarihinden itibaren üç ay içinde istemde bulunan alacaklıların alacaklarını teminat altına almak zorundadırlar(6). Ancak, diğer alacaklıların zarara uğramayacaklarının anlaşılması durumunda şirket, teminat göstermek yerine yalnızca borcunu ödeyebilecektir (YTTK md. 175).

Öngörülen teminatın sağlanmasından sonra, bölünmeye katılan şirketlerin yönetim organları, bölünme sözleşmesini veya bölünme planını genel kurula sunacaklardır (YTTK md. 173, f.1) Genel Kurul’un olumlu yönde vereceği karar neticesinde, yönetim organı bölünmenin tescilini isteyecektir. Kısmi bölünme sebebiyle devreden şirketin sermayesinin azaltılması gerekiyorsa buna ilişkin esas sözleşme değişikliği de tescil ettirilecektir. Tam bölünme hâlinde de devreden şirket ticaret siciline tescil ile birlikte infisah edecektir. Bölünme ticaret siciline tescille geçerlilik kazanacaktır. Böylelikle, tescil anında envanterde yer alan bütün aktif ve pasifler devralan şirketlere geçmiş olacaktır (YTTK md. 179).

Bölünme sözleşmesi veya planına göre, bölünen şirketin bazı borçları, bölünmeye katılan şirketlerden birine devredilmişse yani borç o devralan şirket tarafından ödenecekse, fakat ödenmemişse bölünmeye katılan diğer şirketler bu ödenmeyen borçlardan müteselsilen sorumlu olacaklardır. Borcu ödemekle yükümlü olan şirket bu borçtan birinci derecede sorumludur, zira bölünmede aktif/pasif gruplaştırmasında borç ona intikal etmiştir. Birinci derecede sorumlu şirkete başvurmadan diğer (ikinci derecede) sorumlu şirketlere başvurulamayacaktır (YTTK md. 176)(7).

Öte yandan, YTTK birleşme, bölünme ve tür değiştirme hallerinde iş ilişkileri ve işçilerin durumuna ilişkin bir takım düzenlemeleri de içermektedir. Ancak, bu hususlar 4857 sayılı İş Kanunu ile de ilgili olması nedeniyle başka bir çalışmada kapsamlı bir biçimde ayrıca değerlendirilecek olduğu için burada bahse konu hususlara yer verilmeyecektir.

VII- SONUÇ

YTTK ile maddî hukuk yönünden kapsamlı ve ayrıntılı bir biçimde düzenlenen “bölünme” hükümleri sayesinde gerçekten de ticari hayatımızda şirketlere yeni fırsatlar sunulduğu görülmektedir. Zira yapılan düzenlemeler ile çok büyüyen ve artık çekirdek işletme konusundan uzaklaşan şirketlerin ana konularına yeniden geri dönebilmelerine olanak sağlanmaktadır. Genel gerekçede verilen örnekte olduğu gibi mesela; buzdolabı, çamaşır ve bulaşık makinesi gibi beyaz ev eşyaları üreten bir anonim şirketin, zamanla televizyon, radyo, müzik dolabı gibi kahverengi ürünler, büro mobilyası, daha sonra da plastik üretimine girdiği varsayılırsa, bu şirket beyaz eşya, kahverengi eşya, büro mobilyası ve plastik üretimi için ayrı ayrı şirketleri bölünme yolu ile kurabilecek, dolayısıyla bölünme bu şekilde holding sistemine geçişte de bir araç olarak kullanılmak suretiyle, kontrolü daha kolay, rekabet gücü daha yüksek, alanında uzman işletmelerin oluşmasına katkı sağlayacaktır. Yine, ülkemizin çeşitli bölgelerinde fabrikaları olan bir şirket bu yolla her fabrikasını bağımsız bir şirkete dönüştürebilecektir. Ayrıca, bölünme hükümleri; aile ortaklıklarında, mirasın paylaşımında, iki veya üç gruplu ortaklıklarda meydana gelebilecek anlaşmazlıklar açısından da gayet etkin bir çözüm yolu olarak karşımıza çıkmaktadır.

Erdal NACAR (*)
Yaklaşım

(*) Gümrük ve Ticaret Müfettişi
(1) 6102 sayılı (yeni) Türk Ticaret Kanunu birkaç hükmü dışında 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girecektir (14.02.2011 tarih ve 27846 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.).
(2) Söz konusu ara bilançoya yıllık bilançoya ilişkin hüküm ve standartlar uygulanacaktır. Ancak, ara bilanço için;
a- Fizikî envanter çıkarılması gerekli değildir.
b- Son bilançoda kabul edilmiş bulunan değerlemeler, sadece ticari defterlerdeki hareketler ölçüsünde değiştirilecek; amortismanlar, değer düzeltmeleri ve karşılıklar ile ticari defterlerden anlaşılmayan işletme için önemli değer değişiklikleri de dikkate alınacaktır (YTTK md. 165, f.2).
(3) Tüm ortakların onaylaması hâlinde küçük ölçekli şirketler bu bölünme raporunun düzenlenmesinden vazgeçebileceklerdir (YTTK md. 169, f.4).
(4) İşlem denetçisi; Kanun’da veya esas sözleşmede aksi öngörülmedikçe genel kurullar tarafından atanan ve şirketlerin kuruluş, sermaye artırımı, azaltımı, birleşme, bölünme, tür değiştirme, menkul kıymet ihracı gibi işlem ve kararlarının YTTK da belirtilen şekilde gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini denetleyen ve buna ilişkin rapor hazırlayan, Kanun’da belirtilen şartları taşıyan kimselerdir. Bu hususta da tüm ortakların onaylaması hâlinde küçük ölçekli şirketler denetlemeden vazgeçebileceklerdir (YTTK md. 170 yollaması ile md. 148, f.4).
(5) Yine tüm ortakların onaylaması hâlinde küçük ölçekli şirketler bu inceleme hakkından da vazgeçebileceklerdir (YTTK md. 171, f.2).
(6) Bölünme ile alacaklıların alacaklarının tehlikeye düşmediğinin, bir işlem denetçisinin raporuyla ispatı hâlinde, sözü edilen teminat yükümü ortadan kalkacaktır (YTTK md. 175, f.2).
(7) Ancak, bu durumun bazı istisnaları vardır. Şöyle ki; ikinci derecede sorumlu olan şirketlerin takip edilebilmeleri için, alacağın teminat altına alınmamış ve birinci derecede sorumlu şirketin; a) İflas etmiş, b) Konkordato süresi almış, c) Aleyhinde yapılan bir icra takibinde kesin aciz vesikası alınmasının şartları doğmuş, d) Merkezi yurt dışına taşınmış ve artık Türkiye’de takip edilemez duruma gelmiş veya e) Yurt dışındaki merkezinin yeri değiştirilmiş ve bu sebeple hukuken takibi önemli derecede güçleşmiş olması gerekmektedir.

---------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.