Soru: 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 gün prim ödeme şartlarına sahibim. 3 yıldan bu yana çalıştığım iş yerinden ayrılsam ve ertesi gün bir başka iş yerinde çalışmaya başlasam kıdem tazminatı alma hakkım ortadan kalkar mı? B. Demir/İstanbul

KIDEM TAZMİNATI NEDİR
Kıdem tazminatı, İş Kanununda belirtilen iş sözleşmesinin sona ermesi hallerinde en az bir yıllık kıdemi olan işçiye veya işçinin ölümü halinde hak sahiplerine işveren tarafından Kanun gereği ödenmesi gereken, miktarı işçinin kıdemi ve son brüt kazancına göre belirlenen bir miktar paradır.

Kıdem tazminatı, aynı zamanda iş sözleşmesinin işçiye yüklediği borçlardan birisi olan işverene sadakatinin karşılığında ödenmesi gereken parasal tutar olarak da açıklanmaktadır. İş Hukuku Profesörlerimizden Müjdat ŞAKAR Hocamıza göre kıdem tazminatı, işverene yüklenmiş, kanundan doğan kendine özgü bir ödeme yükümlülüğüdür. Devlet memurlarına ödenen emekli ikramiyesinin işçiler bakımından karşılığı, işsizlik sigortasının eksik yönlerini gideren bir ödeme yükümlülüğü, işçinin yıpranmasının karşılığı ya da geciktirilmiş bir ücret niteliğinde olduğu söylense de, ayrı ayrı bu nitelemelerin hiçbiri değil, duruma göre belki hepsidir.

Kıdem tazminatı emeklilik sebebiyle de ödenir ama tek ödendiği durum bu değildir. İşten ayrılan ve işsizlik maaşı alma hakkı bulunmayan işçi açısından işsizlik ödeneği yerini tutabilir ama işçi aynı gün ya da kısa bir sürede iş bulsa da kıdem tazminatı alır. En az bir yıl çalışan işçiye ödendiğine göre bu ödemenin yıpranma karşılığı olduğunu söylemek de zor. İş sözleşmesinin sona ermesinde her durum için ödenmediğine göre geciktirilmiş ücret olduğunu da belirtmemiz mümkün değil.

10 Haziran 2003 tarih ve 25134 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak aynı gün yürürlüğe giren 4857 sayılı İş Kanunu ile 1475 sayılı İş Kanunu’nun kıdem tazminatına ilişkin 14. maddesi dışındaki tüm maddeleri yürürlükten kaldırılmıştır. Bu düzenleme nedeniyle kıdem tazminatı 1475 sayılı Kanun hükümleri doğrultusunda işveren tarafından işçiye ödenmesi gereken zorunlu/yasal bir yükümlülüktür.

KIDEM TAZMİNATINI KİMLER ALABİLİR
Kıdem tazminatı, iş sözleşmesinin işveren tarafından sona erdirilmesi durumunda, en az bir yıllık çalışması olan işçiye veya işçinin vefat etmesi halinde de işçinin hak sahiplerine ödenmesi gerekmektedir. Bir işyerinde çalışan işçilerin işten ayrılmaları durumunda hangi hallerde kıdem tazminatı alabilecekleri 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinde belirtilmiştir.

Buna göre;

İşveren tarafından 4857 sayılı İş Kanunu’nun?25.?maddesinin?II?numaralı bendinde gösterilen ahlak ve iyi?niyet?kurallarına?uymayan?haller ve benzeri nedenler dışında iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda,

İşçi tarafından 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesinde sayılan nedenlerden dolayı iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda,

Muvazzaf askerlik dolayısıyla iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda,

İşçinin bağlı bulunduğu kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme alması amacıyla iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda,

Kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi rızası ile iş sözleşmesini sona erdirmesi durumunda,

İşçinin ölümü sebebiyle iş sözleşmesinin son bulması halinde,

Sosyal Sigorta Yasalarında değişiklik yapan 4447 sayılı Kanunla getirilen hüküm doğrultusunda, 506 sayılı Kanun’un 60. maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanun’un geçici 81. maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle, iş sözleşmeleri sona eren/erdirilen işçiler kıdem tazminatı almaya hak kazanır.

İŞÇİNİN NİYETİ EMEKLİLİK İÇİN YAŞI BEKLEMEK OLMALI
SGK’ya emekli olmak için başvuruda?bulunsun?ya?da?bulunmasın yaşlılık?aylığı?almaya?hak?kazanan veya?yaşlılık aylığına yaş açısından hak kazanamamakla birlikte yaşlılık aylığı?için?yeterli sigortalılık süresi (15 yıl) ile prim ödeme gün sayısını (3600 gün) tamamlayan işçiler, en az bir yıl kıdemi olmak şartıyla iş sözleşmelerini feshederek kıdem tazminatı almaya hak kazanırlar. Dolayısıyla şu an çalıştıkları iş yerinde en?az?bir?yıl?kıdemi?olan?işçinin?ilk defa sigortalı olduğu tarih ile işten ayrılacağı?tarih?arasında?en?az?15?yıl geçmişse, ödenmiş primler toplamı da en az 3600 gün ise emeklilik açısından yaş dışında kalan şartlar sağlanmış olduğundan istifa ederek iş yerinden ayrılmış olsa dahi kıdem tazminatı alma hakları doğmaktadır.

Bu haktan yararlanmak için işçinin Sosyal Güvenlik il Müdürlüğü/Merkez Müdürlüklerinden; Emekli olmaya hak kazandığına veya 1475 sayılı İş Kanununun 14’üncü maddesinin birinci fıkrasının (5) numaralı bendi gereği 15 yıl sigortalılık süresi ile en az 3600 gün prim ödeme gün sayısını tamamladığına ilişkin bir yazı almaları, işverenine sunacağı, iş sözleşmesini feshettiğine ilişkin dilekçe ekine, SGK’dan alınacak bu yazıyı eklemeleri ve fesih gerekçesinin 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesi olduğunu belirtmeleri gerekir.

Özellikle belirtmemiz gerekir ki; SGK, 15 yıl sigortalılık süresi ve en az 3600 gün prim ödeme gün sayısı kontrolünde 2829 sayılı Kanun hükmü gereği son yedi yıl prim ödeme süreleri içinde en çok primi ödenen sürenin 4/a kapsamında sigortalılık süresi olması şartını da aramaktadır. Diğer bir ifade ile emeklilik açısından SSK şartlarına tabi olanlar bu nitelikte bir yazı alabilmektedir.

SONRADAN İŞE GİRMEK KIDEM TAZMİNATI ALMAYA ENGEL DEĞİL
Uygulamada, 15 yıl sigortalılık süresi ve en az 3600 gün prim ödeme şartını tamamlaması nedeniyle kıdem tazminatı alan işçilerin, iş yerinden ayrıldıktan sonra başka bir iş yerinde çalışıp çalışamayacağı sıklıkla tartışılmaktadır. Belirtelim ki; 15 yıl sigortalılık süresi ve en az 3600 gün prim ödeme şartını tamamlama nedeniyle kıdem tazminatı alan işçilerin işten ayrıldıktan sonra tekrar başka bir işveren yanında iş sözleşmesiyle çalışması onun kötü niyetli olduğunu göstermediği gibi, bu gerekçeyle kıdem tazminatı almak onun en temel hakkı olan çalışma özgürlüğünü elinden almaz.

Burada asıl olan işçinin işten ayrıldığı tarihteki niyetidir. Niyet yaşı beklemekse kıdem tazminatı haktır. Ancak işçi işten ayrıldıktan sonra makul bir süre geçer ve işçi daha sonra yüksek bir ücretle iş bulursa kıdem tazminatını iade etmek zorunda değil. Kaldı ki; bu işçiye yasaların verdiği en temel çalışma haklarından birisi olup sonuçları özellikle öngörülen bir düzenlemedir. Ancak işçinin işten ayrıldığı günün ertesinde ya da birkaç gün sonra bir başka iş yerinde işe girmesi işçinin emeklilik için yaşı beklediği iddiasını çürütür. Yani bu durum işçinin iyi niyetli olmadığını gösterir. Şerif Akçan