ÜNİVERSİTELERDE; FAKÜLTE, ENSTİTÜ VE YÜKSEKOKUL SEKRETERLERİNİNİN BAĞLI BULUNDUKLARI BİRİMLER İLE BU BİRİMLER BÜNYESİNDE FAALİYET GÖSTEREN DÖNER SERMAYE İŞLETMELERİNDE “GERÇEKLEŞTİRME GÖREVLİSİ” OLARAK GÖREVLENDİRİLİP GÖREVLENDİRİLEMEYECEĞİ

1.Giriş

Döner sermaye kavramı ilk kez 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanun’unun 49’uncu maddesinde “Genel Bütçe içinde yönetilen sınaî ve ticari kurum ve idarelerin ilk madde ve malzeme alım bedelleri ile uzman ve işçi ücretleri döner sermaye adıyla bütçelere konulan ödenekler ile karşılanır ve ödenir. Bu kurum ve idarelerin döner sermaye ödeneklerinde kullanılmayan tutarlar yılsonunda yok edilir. Kullanılan sermayeden doğan gelir fazlaları da gelir yazılır.” şeklinde tanımlanarak Türk Kamu Maliyesi terminolojisinde yerini almıştır.

Döner sermaye modeli, bu yasal düzenlemenin uygulamaya konulduğu 1927 yılından, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun yürürlükte olduğu günümüze dek birçok değişim yaşamış, geldiğimiz noktada 5018 sayılı Kanunun geçici 11’inci maddesinin değişik ikinci fıkrasında “Bu Kanun kapsamında kamu idarelerinde kurulmuş döner sermaye işletmeleri 31.12.2007 tarihine kadar yeniden yapılandırılır¹.” denilerek yeni bir döneme girildiğinin haberi verilmiştir.

Bu makalemizde 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile başlayan değişim ile birlikte üniversite Döner sermaye işletmelerinde gerçekleştirme görevlisi olarak görevlendirilen Yüksekokul ve Fakülte sekreterlerinin görevlendirilip görevlendirilmeyeceği ve gerçekleştirme görevlisinin kim olması gerektiği konusu değerlendirilecektir.

2.Döner Sermaye Uygulamasının Geçmişi

Döner sermaye uygulamasının ilk haline ilişkin yasal düzenlemeden anlaşılacağı üzere başlangıçta bu kendine özgü yapı, yalnızca genel bütçeli kuruluşlar için öngörülmüştür. Ancak ilerleyen yıllarda bu kapsam genişleyerek önce katma bütçeli idareler ve sonrasında hemen hemen tüm kurumlar bünyesinde döner sermayeler kurmaya başlamıştır. İşleyişleri, gelir ve giderleri, hazineye katkıları ile büyük çeşitlilik arz eden bu yapıların sayısında hızla artış görülmüştür.

Daha sonraki dönemde 1050 sayılı Kanun’da yapılan düzenlemeyle, döner sermayelerin belli oranda hazine payını saymanlıklara yatırmaları istenmiş, gayrisafi hâsılanın yüzdesi üzerinden, hastaneler için ve diğer döner sermayeler için farklı olmak üzere oranlar belirlenmiş, bu oranlarında Maliye Bakanlığınca belli yüzdeye kadar artırabileceği hususu hükme bağlanmıştır. Düzenlemelerdeki çok başlılık devam etmekle birlikte hazine payının kurala bağlanmış olması olumlu bir adım olarak değerlendirilmiştir.

Mali disiplini ve bütçe denkliği sağlamak amacını da gözetmek üzere düzenlenen 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim Kontrol Kanunu ve öncesi mevzuat çalışmasıyla, döner sermayeleri aynı dilden konuşur işletmeler haline getirme yönünde uğraş verilmiş, bu amaçla tekdüzen muhasebe sistemi döner sermayeler içinde yürürlüğe konularak “ Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” yayınlanmıştır.

 3.Üniversitelerde Fakülte, Enstitü ve Yüksekokul Sekreterlerinin Görev ve Sorumlulukları ile Atanma Koşulları

      Üniversitelerde görev yapan fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterlerinin görev, yetki ve sorumlulukları 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 51 inci maddesinin (b) ve (c)  fıkraları ile 124 sayılı “Yükseköğretim Üst Kuruluşları ile Yükseköğretim Kurumlarının İdari Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” nin 38 ve 39 uncu maddelerinde belirtilmiştir.

      2547 sayılı Kanunun “ Yönetim Örgütleri” başlığı altındaki 51 inci maddesinin (b) fıkrasında, her fakültede dekana bağlı ve fakülte yönetim örgütünün başında bir fakülte sekreteri, enstitü ve yüksekokullarda ise enstitü ve yüksekokul müdürüne bağlı enstitü veya yüksekokul sekreterinin bulunduğu, sekretere bağlı büro ve iç hizmet görevlerini yapmak üzere gerekli görüldüğü takdirde, yeteri kadar Müdür ve diğer görevlilerin çalıştırılabileceği, bunlar arasındaki iş bölümü dekanın veya Müdürün onayından sonra uygulanmak üzere ilgili sekreterce yapılacağı; (c) fıkrasında, sekreterlerin oy hakkı olmaksızın bağlı bulundukları kurumun kurullarında raportörlük yapacakları hükmüne yer verilmiş, öte yandan 124 sayılı “Yükseköğretim Üst Kuruluşları ile Yükseköğretim Kurumlarının İdari Teşkilatı Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” nin 38 inci maddesinin 1 inci ve 2 inci fıkralarında, bir kampus yapısı içerisinde yer alan fakülte ve yüksekokullarda, fakülte ve yüksekokul sekreterliğine bağlı yeteri kadar uzman ve personelden oluşan sekreterliğin, fakülte ve yüksekokulun idari işlerini yürüteceği belirtilmiş, adı geçen maddenin “Fakültenin İdari Teşkilatı ve Görevleri” başlığı altındaki (a) fıkrasında ise, fakülte idari teşkilatının; fakülte sekreteri ile sekreterlik bürosundan ve ihtiyaca göre öğrenci işleri, personel, kütüphane, mali işler, yayın ve destek hizmetleri biriminden oluşacağı, bir fakültede yukarıda sayılan birimlerin kurulmasına ilgili üniversitenin önerisi üzerine Yükseköğretim Kurulunca karar verileceği, fakülte sekreteri ile sekreterlik bürosu ve varsa bağlı birimlerin, fakültenin idari hizmetlerinin yürütülmesinden sorumlu olduğu hükme bağlanmıştır. Diğer taraftan yüksekokul sekreterleri için aynı içerikte bir düzenleme 38 inci maddenin (b) fıkrasında, enstitü sekreterleri için ise 39 uncu maddede yapılmıştır.

      Fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterlerinin atanma usul ve esasları ile atanmada aranacak şartlar ise, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 52 inci maddeleriyle, “Yükseköğretim Üst Kuruluşları ile Yükseköğretim Kurumları Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği” nin amir hükümlerinde belirtilmiştir.

     2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun “Atanma Esasları” başlığı altındaki 52 inci maddesinin (a) fıkrasında, fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterinin atanmasının, ilgili dekan veya müdürün önerisi üzerine rektör tarafından yapılacağı; (b) fıkrasında ise, üniversite genel sekreterlerinin lisans diplomasına, fakülte sekreterleri ile enstitü ve yüksekokul sekreterlerinin yükseköğrenim diplomasına sahip olmalarının gerektiği hüküm altına alınmıştır.

    Diğer yandan, üniversitelerde 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi kadrolara atanma ve yükselmeyi düzenleyen “Yükseköğretim Üst Kuruluşları ile Yükseköğretim Kurumları Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği” nin 5 inci maddesinde, görevde yükselme ve unvan değişikliğine tabi kadro unvanları gösterilmiş, bu unvanlar arasında “a-Yönetim Hizmetleri Grubu” nun 5 inci sırasında,”Fakülte Sekreteri, Yüksekokul Sekreteri ve Enstitü Sekreteri” belirtilmiştir. Aynı Yönetmeliğin “Görevde Yükselme Sınavına Tabi Olmadan Yapılacak Atamalarda Aranacak Şartlar” başlığı altındaki 6 ncı maddesinin birinci fıkrasında, görevde yükselme sınavına tabi olmayan kadrolar belirtilmiş bu kadrolar içerisinde 5 inci maddenin ikinci fıkrasının (a) bendinin (5) numaralı sırasında belirtilen fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterleri de yer almıştır. Bir başka ifadeyle, fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreteri kadrolarına sınavsız atama yapılabileceği hükme bağlanmıştır. Sınavsız atanılabilecek olan fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreteri kadrolarına atanmada aranacak tahsil ve hizmet süresine ilişkin hususlar ise 6’ıncı maddenin (a) fıkrasında düzenlenmiştir. Adı geçen fıkrada, fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreteri kadrolarına atanabilmek için;

·         En az fakülte ve dört yıllık yüksekokul mezunu olmak,

·         657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 68 inci maddesinin (B) bendinde belirtilen şartları taşımak,

Koşullarının aranacağı belirtilmiştir.

     Yönetmelikte, fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterliği kadrolarına atanmada aranacak şartlar yukarıda belirtildiği şekilde hükme bağlanmışken, daha önce bu kadrolara atanabilme şartlarını taşıyan iki yıllık yüksekokul mezunu olanların mağduriyetlerinin önlenebilmesi için söz konusu Yönetmelikte Geçici 1 inci Madde ile bir düzenleme yapılmıştır. Sözü edilen düzenlemede, 18.04.1999 tarihinde görevde bulunan ve aynı tarih itibariyle iki yıllık yükseköğrenimi bitirmiş olanların, diğer koşullara sahip oldukları takdirde; 5 inci maddenin ikinci fıkrasının (a) bendinin (2),(3),(4),(5),(6),(7) ve (8) numaralı alt bendinde sayılan unvanlar ile aynı fıkranın (c) ,(d) ve (e) bentlerinde sayılan unvanlara yapılacak atamalarda dört yıllık yükseköğrenim mezunu kabul edilecekleri hükme bağlanmıştır. Fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterleri, Yönetmeliğin 5 inci maddenin ikinci fıkrasının (a) bendinin (5) numaralı alt bendinde sayıldıklarından, 18.04.1999 tarihinde görevde olup, yine aynı tarihte iki yıllık yüksekokul mezunu olanlar, 657 sayılı Kanunun 68/B maddesinde öngörülen hizmet şartlarını taşıdıkları takdirde bu kadrolara sınavsız olarak atanabilme şartlarını taşımaktadırlar.   

4.Üniversite Bünyesindeki Fakülte, Enstitü ve Yüksekokullarda Gerçekleştirme Görevliliği 

5018 Sayılı Kanun Mali Yönetimi ve kontrol Kanunun 31’inci maddesinde, bütçeyle ödenek tahsis edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisinin harcama yetkilisi olduğu belirtilmiştir. Ancak teşkilat yapısı ve personel durumu gibi nedenlerle harcama yetkililerinin belirlenmesinde güçlük bulunan idareler ile bütçelerinde harcama birimleri sınıflandırılmayan idarelerde ise harcama yetkilisinin, üst yönetici veya üst yöneticinin belirleyeceği kişiler tarafından yapılacağı hüküm altına alınmıştır.

Aynı Kanunun 33’üncü maddesinde; Bütçelerden bir giderin yapılabilmesi için iş, mal veya hizmetin belirlenmiş usul ve esaslara uygun olarak alındığının veya gerçekleştirildiğinin, görevlendirilmiş kişi veya komisyonlar tarafından onaylanması ve gerçekleştirme belgelerinin düzenlenmiş olmasının gerektiği belirtilmektedir.

Maliye Bakanlığının konuya ilişkin 1 seri nolu  “Harcama Yetkilileri Hakkında Genel Tebliğ” in 2.1.2 inci maddesinde; üniversiteyi oluşturan birimlerden Genel Sekreterlik Biriminde, ”Genel Sekreter” in, Daire Başkanlıklarında “Daire Başkanı” nın, Hukuk Müşavirliğinde “Hukuk Müşaviri” nin, Fakültelerde “Dekan” ın, Enstitü, Yüksekokul, Meslek Yüksekokulu ve Merkezlerde “Müdür” ün, Hastanede ise “Başhekim” in harcama yetkilisi olduğu açıkça hükme bağlanmış olmasına karşın, sözü edilen Tebliğ’de gerçekleştirme görevlilerinin kimler olacağı konusunda, bir düzenleme yapılmamıştır.

Gerçekleştirme Görevlileri ile ilgili düzenleme 31.12.2005 tarih ve 26040 3’üncü Mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren,  “İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar” la yapılmıştır. Söz konusu Usul ve Esaslar’ın 12’inci maddesinde; “Harcama yetkilileri, yardımcıları veya hiyerarşik olarak kendisine en yakın üst kademe yöneticileri arasından bir veya daha fazla sayıda gerçekleştirme görevlisini ödeme emri belgesi düzenlemekle görevlendirir.” denilmek suretiyle, harcama yetkilisinin, yardımcıları veya kendisine en yakın üst kademe yöneticileri arasından gerçekleştirme görevlisini tayin edeceği hüküm altına alınmıştır.

Makale konusu olan; fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterlerinin bağlı bulundukları birimlerde “gerçekleştirme görevlisi” olarak görevlendirilip görevlendirilemeyecekleri hususuna gelince, yukarıda anılan Usul ve Esaslarda harcama yetkililerinin yardımcıları veya hiyerarşik olarak kendisine en yakın üst kademe yöneticileri arasından bir veya daha fazla sayıda gerçekleştirme görevlisi görevlendireceği hükme bağlanmış olduğundan, bu düzenleme içerisinde yer alan “harcama yetkilisi yardımcıları” konusunda herhangi bir tereddüt yaşanmamaktadır. Yani bir fakülte veya yüksekokulun harcama yetkilisi olan dekan veya müdür, yardımcılarından birisini “gerçekleştirme görevlisi” olarak görevlendirebilecektir. Bu görevlendirmede herhangi bir sorun bulunmamaktadır. Burada asıl tartışma konusu, “İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar”  ın 12 inci maddesinde yer alan; harcama yetkilisine, yardımcıları dışında hiyerarşik olarak en yakın üst kademe yöneticileri ifadesinden kim ya da kimlerin kastedildiği hususudur. Fakülte ve yüksekokul sekreterleri, harcama yetkilisine hiyerarşik olarak en yakın üst kademe yöneticileri arasında sayılabilir mi? Bu konunun irdelenmesinde yarar bulunmaktadır.

Bilindiği üzere,2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 16.17.18.19 ve 20 inci maddelerinde, fakülte, enstitü ve yüksekokulların yönetim organları ve bu organların kuruluş, işleyiş, görev, yetki ve sorumlulukları ayrıntılı bir şekilde belirtilmiştir. Sözü edilen Kanunun “Fakülte Organları” başlığı altındaki 16 ıncı maddesinde, fakülte üst yöneticisi olan dekanın atanma usul ve esasları ile görev, yetki ve sorumlulukları belirtilerek, kendisine yardımcı olmak üzere fakültenin aylıklı öğretim üyeleri arasından en çok iki kişiyi dekan yardımcısı olarak atayacağı, dekan yardımcılarının görev sürelerinin en çok üç yıl olacağı hususu hükme bağlanmıştır. Yine aynı Kanunun 17  ve 18 inci maddelerinde ise, fakültenin yönetim organları içerisinde yer alan “Fakülte Kurulu”  ile “Fakülte Yönetim Kurulu” nun kuruluş, işleyiş ve görevleri belirtilmiştir. Sözü edilen 18 inci maddede, fakülte yönetim kurulunun; dekanın başkanlığında fakülte kurulunun üç yıl için seçeceği üç profesör, iki doçent ve bir yardımcı doçentten oluşacağı, fakülte yönetim kurulunun dekanın çağrısı üzerine toplanacağı, yönetim kurulunun gerekli gördüğü hallerde geçici çalışma grupları, eğitim-öğretim koordinatörlükleri kurabileceği ve bunların görevlerini düzenleyebileceği ifade edilerek, maddede devamla,  fakülte yönetim kurulunun görevleri;

·         Fakülte kurulunun kararları ile tespit ettiği esasların uygulanmasında dekana yardım etmek,

·         Fakültenin eğitim-öğretim plan ve programları ile takvimin uygulanmasını sağlamak, Fakültenin yatırım, program ve bütçe tasarısını hazırlamak,

·         Dekanın fakülte yönetimi ile ilgili getireceği bütün işlerde karar almak,

·         Öğrencilerin kabulü, ders intibakları ve çıkarılmaları ile eğitim-öğretim ve sınavlara ait işlemler hakkında karar vermek,

·         Bu kanunla verilen diğer görevleri yapmak,

       şeklinde tanımlanmıştır.

       Yukarıda belirtilen yönetici ve yönetim organları ile ilgili hususlar, 2547 sayılı Kanunun 19 uncu maddesinde enstitüler için, 20 inci maddesinde ise yüksekokullar için fakültelerdekine paralel bir şekilde düzenlenmiştir.

       Görüleceği üzere 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununda, gerek fakültelerde gerekse enstitü ve yüksekokullarda yöneticilere hiyerarşik olarak en yakın yönetim organları, “fakülte, enstitü ve yüksekokul kurulları” ile “fakülte, enstitü ve yüksekokul yönetim kurulları”  olarak belirlenmiştir.

       Diğer taraftan, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun 51 inci maddesinin (b) fıkrası ile 124 sayılı KHK’nin 38 inci maddesinde belirtildiği şekilde, dekan veya enstitü ve yüksekokul müdürüne bağlı fakülte, enstitü ve yüksekokul idari yönetim örgütünün başında olan ve kendilerine; öğrenci işleri, personel, kütüphane, mali işler, yayın ve destek hizmetleri gibi birimlerin bağlı olduğu “fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterleri” nin dekan veya müdüre hiyerarşik olarak en yakın üst kademe yöneticileri arasında bulunup bulunmadığının tartışılması gerekmektedir.

      Üniversiteyi oluşturan akademik birimlerinde, Harcama yetkilisine (dekan ve müdürler)  hiyerarşik olarak en yakın üst kademe yöneticisi kavramından, bu üst yöneticilere, görevleri başında olmadıkları zaman vekâlet edebilecek en yakın unvan ve nitelikteki üst kademe yöneticilerinin anlaşılması gerektiği değerlendirilmektedir. Nitekim 2547 sayılı Kanunun 16,19 ve 20 inci maddelerinde, dekan ve müdürlere, görevleri başında bulunmadıkları zaman yardımcılarının vekâlet edeceği açıkça hükme bağlanmış olduğundan ve de “İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar”  ın 12 inci maddesinde harcama yetkilisinin (dekan ve müdür) yardımcılarını (dekan yardımcısı, müdür yardımcısı)gerçekleştirme görevlisi olarak görevlendirebileceği hükme bağlandığından bu hususun tartışılmaması gerekmektedir. Burada tartışılması gereken asıl konu fakülte ve yüksekokul sekreterlerinin; harcama yetkilisine hiyerarşik olarak en yakın üst kademe yöneticisi kapsamında olup olmadığı ile görevleri başında bulunmayan fakülte dekanına veya enstitü ve yüksekokul müdürüne vekâlet edip edemeyeceği hususudur. Üniversiteler bünyesinde bulunan fakülte, enstitü ve yüksekokulların yüksek düzeyde eğitim-öğretim, bilimsel araştırma, yayın ve danışmanlık yapan akademik birimler olduğu ve bu birimlerin yöneticileri ile yönetim organlarının belli bir akademik unvana sahip akademisyenlerden oluştuğu hususu da göz önüne alındığında, fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterlerinin dekanlık ve müdürlüğe vekâlet etmelerinin mümkün bulunmadığı gibi,  bu çerçevede söz edilen sekreterlerin, harcama yetkilisine hiyerarşik olarak en yakın üst kademe yöneticileri arasında sayılamayacağı düşünülmektedir.

     Fakülte, enstitü ve yüksekokullarda; dekan yardımcıları ile enstitü ve yüksekokul müdür yardımcılarının dışında harcama yetkilisine hiyerarşik olarak en yakın üst kademe yöneticilerinin kimler olabileceği hususuna gelince, bu birimlerin idari faaliyetlerde dekan ve müdüre yardımcı bir organ olarak görev yapan “yönetim kurulu”  üyelerinin harcama yetkilisine hiyerarşik olarak en yakın üst kademe yöneticileri arasında sayılabileceği, bu bağlamda da “gerçekleştirme görevlisi” olarak görevlendirilebilecekleri değerlendirilmektedir.

    Konuyla doğrudan ilgili olmasa dahi,4688 sayılı Kamu Görevlileri Sendikası Kanununun 15 inci maddesinde yer alan; “ …kamu görevlisinin çalıştığı iş yerinin üst amirleri ile yardımcılarının sendikaya üye olamayacakları….” ifadesine istinaden fakülte,enstitü ve yüksekokul sekreterlerinin kamu görevlileri sendikalarına üye olup olamayacakları hakkında Devlet Personel Başkanlığı’na sorulan görüş üzerine anılan Başkanlığın 23.07.2002 tarih ve 17818 sayılı cevabi yazılarında,üniversitelerde 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi fakülte sekreteri,yüksekokul sekreteri ve enstitü sekreteri unvanlı personelin,çalıştıkları birimlerin en üst amirleri veya yardımcıları konumunda bulunmamaları sebebiyle kamu görevlileri sendikalarına üye olabileceklerinin mütalaa edildiği bildirilmiştir                                                                                                     

5. Üniversite Döner Sermaye İşletmesine Bağlı Birimlerde Gerçekleştirme Görevliliği

2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun değişik 58’inci maddesinin birinci fıkrasıyla üst kuruluşlarda ilgili kurulların önerisi ve Yükseköğretim Kurulunun onayı ile üniversitelerde, üniversitelere bağlı fakülte, enstitü, yüksekokul, konservatuar, meslek yüksekokulları ile uygulama ve araştırma merkezlerinde ilgili yönetim kurulunun önerisi, rektörün olumlu görüşü ve Yükseköğretim Kurulunun onayı ile döner sermaye işletmelerinin kurulması ve aynı fıkranın ikinci paragrafında döner sermaye işletmelerinin işletim ve yönetiminin yönetmelikle belirleneceği hüküm altına alınmıştır.

2547 Sayılı Yükseköğretim Kanunu’nun 58’inci maddesine göre Döner Sermaye İşletmelerinin Kurulmasında Uyulacak Esaslara İlişkin Yönetmelik 05.07.1983 tarih ve 18098 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

Döner Sermaye İşletmelerinin Kurulmasında Uyulacak Esaslara ilişkin Yönetmeliğin 10’uncu maddesinde, döner sermaye işletmesi yönetim kurulunun üniversite yönetim kurulu, ita amirinin ise rektör olduğu belirlenmiştir. Ancak 01.01.2007 tarihi itibariyle yürürlüğe giren Döner Sermaye İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliğiyle ile sorumlular değişmiş ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanununda öngörülen şekilde döner sermaye işletmelerinde üst yönetici ve harcama yetkilileri tanımlanmıştır. Harcama yetkilisi, bütçeyle ödenek tahsisi edilen her bir harcama biriminin en üst yöneticisidir. (fakültelerde dekan, yüksekokul ve enstitülerde müdür gibi)

Döner sermaye işletmesinin yürütülmesiyle ilgili olarak Yönetmeliğin 12’inci maddesinin birinci bendinde, işletme müdürünün görevlerinden birisi de, “İşletmenin idari, mali ve teknik işlerini, kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, çalışma programları, bütçe esasları ve işletmecilik ilkelerine uygun biçimde yürütmek” olarak tanımlanmıştır. Bu düzenlemeye göre yönetim sorumluluğu işletme müdürüne ait olup, aynı Yönetmeliğin “tahakkuk memurluğu” başlıklı 13’üncü maddesinde ise, “Döner sermayeden yapılacak giderler ile tahsil edilecek gelirler tahakkuk memuru tarafından tahakkuk ettirilir, tahakkuk memurluğu işletme müdürü tarafından yürütülür” şeklinde var olan hükme 23.01.2001 tarih ve 24296 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yönetmelik değişikliğiyle, “ İlgili üniversitenin tüm eğitim, araştırma ve uygulama birimlerinin faaliyet alanlarını kapsayan döner sermaye işletmelerinde tahakkuk memurluğu görevi uygun görüldüğü ölçüde üniversite bünyesindeki fakülte, enstitü, yüksekokul ve diğer birimlerde görevli yöneticilere, Rektörün onayı alınmak şartıyla devredilebilir”  şeklinde bir fıkra eklenmiştir. Dolayısıyla, işletme müdürünün uhdesinde yer alan döner sermaye işletmelerinin tahakkuk memurluğu görevi, ilgili birimlerin yöneticilerine Rektörün onayı ile devredilebilir hale gelmiştir. Yapılan bu düzenlemeden sonra üniversitelerin büyük bir bölümünde fakülte, enstitü ve yüksekokul bünyelerinde faaliyet gösteren döner sermaye birimlerinin “tahakkuk memurluğu” görevi, fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterlerine devredilmiştir.

Üniversite döner sermaye işletmelerinde “tahakkuk memurluğu” görevi 1050 sayılı Genel Muhasebe Kanunu hükümlerine göre yukarıda belirttiğimiz şekilde yürütülmekte iken bu kez 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun geçici 11 inci maddesi çerçevesinde, “Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” yürürlüğe girmiştir. 01.05.2007 tarih ve 26509 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren söz konusu Yönetmelikte, 5018 sayılı Kanun ve bu Kanun uyarınca yayımlanmış olan ikincil mevzuata paralel düzenlemeler yapılmıştır. Yapılan düzenlemeler çerçevesinde adı geçen Yönetmeliğin “Tanımlar” başlıklı 3 üncü maddesinde, “Harcama Birimi” ,bütçe ile ödenek verilen her bir işletme; “Harcama Yetkilisi”, bütçe ile ödenek tahsis edilen her bir işletmenin en üst yöneticisi veya anılan görevleri yürütmekle görevli kişi; “Üst Yönetici”, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 11 inci maddesinde tanımlanan üst yönetici şeklinde tanımlanmış, ”Gerçekleştirme Görevlisi” ile ilgili hususlar ise, mezkûr Yönetmeliğin 10 ve 12 inci maddelerinde yapılmıştır. Söz edilen Yönetmeliğin “Gerçekleştirme Görevlileri ve sorumluluğu” başlığı altındaki 10 uncu maddesinin (1) inci fıkrasında, gider gerçekleştirme görevlilerinin harcama talimatı üzerine; işin yaptırılması, mal veya hizmetin alınması, teslim almaya ilişkin işlemlerin yapılması, belgelendirilmesi ve ödeme için gerekli belgelerin hazırlanması görevini yürütecekleri; (2) inci fıkrasında harcama yetkilisinin, kendisine en yakın üst kademe yöneticilerinden birini veya birkaçını ödeme emri belgesi düzenlemek üzere görevlendirecekleri;  “Ön mali kontrol” başlığı altındaki 12 inci maddesinin (4) üncü fıkrasında ise, harcama yetkililerinin yardımcıları veya hiyerarşik olarak kendisine en yakın üst kademe yöneticileri arasından bir veya daha fazla sayıda gerçekleştirme görevlisini ödeme emri belgesi düzenlemekle görevlendirebilecekleri, ödeme emri belgesini düzenlemekle görevlendirilen gerçekleştirme görevlilerinin, ödeme emri belgesi ve eki belgeler üzerinde ön mali kontrol yapacakları, bu gerçekleştirme görevlileri tarafından yapılan kontrol sonucunda ödeme emri belgesi üzerine “Kontrol edilmiş ve uygun görülmüştür”  şerhinin düşülerek imzalanacağı hükümlerine yer verilmiştir.

Görüleceği üzere, üniversiteler bünyesinde faaliyet gösteren döner sermayelerin bütçelerinden yapılacak giderlerin gerçekleşmesinde görevli aktörlerden biri olan “Gerçekleştirme Görevlisi” nin görevlendirme usul ve esasları ile taşıdığı nitelikler, bu makalenin 4. Maddesinde belirtildiği gibi, üniversite özel bütçelerinin harcanmasında görevli olan “Gerçekleştirme Görevlileri” nin görevlendirme usul ve esasları ile taşıdığı nitelikler gibidir. Bir başka ifadeyle, fakülte, enstitü ve yüksekokul döner sermaye birimlerinin harcama yetkilisi olan dekan ve müdürler, döner sermaye bütçesinden gerçekleşecek olan giderlerle ilgili ödeme belgesi düzenleme ve eki belgeler üzerinde ön mali kontrol yapmak üzere yardımcılarını veya yönetim kurulu üyelerinden biri veya bir kaçını “Gerçekleştirme Görevlisi” olarak görevlendirmek durumundadırlar. Aksi şekilde, fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterlerinin döner sermaye birimlerinin gerçekleştirme görevlileri olarak görevlendirilmeleri hususunun “Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” nin 10 ve 12 nci maddelerine aykırı düşeceği değerlendirilmektedir.

6-  Üniversite bünyesindeki fakülte, enstitü ve yüksekokullar ile bu birimlere bağlı döner Sermayelerde “Gerçekleştirme Görevlisi” tayini ile ilgili yaşanan fiili durum

Gerek fakülte, enstitü ve yüksekokulların özel bütçelerinden, gerekse döner sermaye bütçelerinden gerçekleştirilecek harcamalarla ilgili kimlerin “Gerçekleştirme Görevlisi” olarak görevlendirilebilecekleri hususu yukarıda yasal dayanaklarıyla açıklanmıştır. Buna göre fakültelerde; dekan yardımcıları veya yönetim kurulu üyelerinden biri;  enstitü ve yüksekokullarda, ise, müdür yardımcıları, ya da yönetim kurulu üyelerinden biri “Gerçekleştirme Görevlisi” olabilecektir. Yasal yukarıda açıklandığı şekilde olmasına karşın, uygulamada üniversitelerin büyük bir bölümünde gerek özel bütçeden (katma bütçe) gerekse döner sermaye bütçelerinden yapılacak harcamalar için fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterleri “Gerçekleştirme Görevlisi” olarak görevlendirilmekte, bu görevlendirmeler bazen emri vaki boyutuna da varmaktadır. Ceza alabilecekleri kaygısıyla sekreterlerin büyük bir bölümü mevzuata aykırı olan bu görevlendirmelere karşı çıkamamaktadırlar. Ayrıca bu noktada döner sermaye bütçeleri için gerçekleştirme görevlisi olarak görevlendirilen sekreterlerin durumuna değinmekte yarar bulunmaktadır. Bilindiği gibi, 15.01.2012 tarihine kadar üniversite kadrolarında görev yapan 657 sayılı Kanuna tabi Devlet memurları (Bu kapsamda fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterleri) döner sermaye bütçelerinden katkı payı alabilecek pozisyonlarda iken 02.11.2001 tarih ve 28103 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 666 sayılı KHK ile 2547 sayılı Kanunun 58 inci maddesinde yapılan değişiklik neticesinde; 15.01.2012 tarihinden itibaren tıp ve diş hekimliği fakülteleri ile sağlık uygulama ve araştırma merkezlerinin dışında bulunan birimlerde (fakülte, enstitü ve yüksekokul) görevli 657 sayılı Kanuna tabi personele döner sermaye katkı payı dağıtımı uygulaması yürürlükten kaldırılmıştır. Bir başka anlatımla, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi olan fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterleri  (tıp ve diş hekimliği fakülteleri hariç) döner sermaye katkı payından yararlanacak olan personel kapsamından çıkartılmıştır. Bugün fakülte, enstitü ve yüksekokul döner sermaye birimlerinde “Gerçekleştirme Görevlisi” olarak görev yapan sekreterler, büyük bir mali sorumluluğun altına imza atmakta ve bu çerçevede milyarlarca liralık Sayıştay zimmet ve sorgularına muhatap olmaktadırlar.

7.Sonuç

Gerek 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu uyarınca çıkartılan ,  “İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar” da, gerekse “Döner Sermayeli İşletmeler Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” de, gerçekleştirme görevlilerinin görevlendirme usul ve esaslarıyla ilgili bir paralellik sağlanmıştır. Söz konusu düzenlemelerde, gerçekleştirme görevlilerinin; harcama yetkilileri tarafından görevlendirileceği ve gerçekleştirme görevlisi olacak kişilerin ise, harcama yetkilisi yardımcıları veya harcama yetkilisine hiyerarşik olarak en yakın üst kademe yöneticileri arasından olacağı açıkça hükme bağlanmıştır. Dolayısıyla, mevcut bu düzenleme karşısında üniversitelere bağlı fakülte, enstitü ve yüksekokullarda “fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterleri” nin kendi istekleri olmadan gerek özel bütçelerden, gerekse döner sermaye bütçelerinden yapılacak harcamalarla ilgili “Gerçekleştirme Görevlisi” olarak görevlendirilmeleri yasal açıdan pek olanaklı görülmemektedir.

       Her ne kadar yasal durum yukarıda açıklandığı şekilde ise de, üniversitelerin yukarıda söz edilen birimlerinde gerçekleştirme görevlisi olabilecek pozisyonlarında bulunan “Harcama Yetkilisi Yardımcıları” yani dekan ve müdür yardımcıları ile yönetim kurulu üyelerinin akademisyen olmaları ve bu akademisyenlerin ders, laboratuar, uygulama, proje ve benzeri yoğun akademik faaliyetleri arasında, ödeme belgesi düzenleme, ödenek takip etme, fiyat araştırması yapma ve tüm bu işlemlerin mevzuata uygunluğunu takip etme gibi idari faaliyetleri yürütmeleri pek sağlıklı olmamaktadır.

     Bu nedenle, “Gerçekleştirme Görevlileri” nin görevlendirilmelerine dayanak teşkil eden mevzuat hükümlerinde, özellikle üniversitelere bağlı fakülte, enstitü ve yüksekokullar ile bu birimlere bağlı döner sermayelerde “fakülte, enstitü ve yüksekokul sekreterleri” nin gerçekleştirme görevlisi olabilmelerine yönelik düzenlemeler yapılmasında büyük yarar bulunmaktadır. Diğer taratan döner sermaye birimlerinde gerçekleştirme görevli olarak görevlendirilen birim sekreterlerinin bu görevleri nedeniyle üzerlerindeki mali sorumluluğa teminat olmak üzere, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununun “Döner sermaye” başlığı altındaki 58 inci maddesinde, fakülte, enstitü ve yüksekokullara bağlı döner sermaye birimlerinde gerçekleştirme görevliliğini yürüten bu birimlerin sekreterlerine döner sermaye katkı payı ödenmesine yönelik düzenlemelerin yapılmasında da önemli yararların bulunduğu değerlendirilmektedir.

CEMİL YAŞAR ATİLLA                                                                                                                            AYHAN GÖKDEMİR

DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTES                                                                                                 DOKUZ EYLÜL ÜNİVERSİTESİ

FİZİK TEDAVİ YÜKSEKOKUL SEKRETERİ                                                                 DEVLET KONSERVATUVAR SEKRETERİ

Bu e-Posta adresi istenmeyen postalardan korunmaktadır, görüntülemek için JavaScript etkinleştirilmelidir.                                                                                                          Bu e-Posta adresi istenmeyen postalardan korunmaktadır, görüntülemek için JavaScript etkinleştirilmelidir.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.