I. Giriş
İşten ayrılış bildirgesi, sigortalıların işten hangi sebeplerle ayrıldığının Kurumlarca bilinmesini sağlayan son derece önemli bir belgedir. Zira bu belgeyle bildirilen sebeplere göre sigortalıya işsizlik ödeneği verilip verilmeyeceği anlaşılmakta, işçinin hangi sebeplerle işten ayrıldığı tespit edilmektedir. İşsizlik istatistiklerinde bir veri olarak dikkate alınmakta, işini kaybedenlerin sayıları nedenleriyle birlikte bu belgenin Sosyal Güvenlik Kurumu''''na verilmesiyle tespit edilebilmektedir. Bu derece öneme sahip bir belgenin süresi içinde verilmesi Kurumlar açısından oldukça önemlidir. İlgililer, bu kadar önemli belgeyi Kuruma vermemesi halinde ise, Kanunla belirlenen kriterlere göre idari para cezasıyla karşı karşıya kalacaklardır.
Bu makalede son değişikliklerle birlikte 5510 sayılı Kanuna göre 4-a kapsamında sigortalı olanlar için işten ayrılış bildirgesini Kuruma süresinde vermeyenlere uygulanacak idari para cezaları ele alınacaktır.
II. Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesinin Kuruma Verilmesi
İşten ayrılan sigortalının bildirimi ile ilgili bir hüküm 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununda (1) bulunmamaktaydı. İşten çıkışlar 30.04.2004 tarihinden önce dört aylık sigorta primleri bordrosunda, 01.05.2004 tarihinden sonra da aylık prim ve hizmet belgesinde gösterilmekteydi. Günümüzde de ay içinde işten ayrılan sigortalıların çıkışları tarih olarak aylık prim ve hizmet belgesinde gösterilmektedir. Fakat reform öncesinde sosyal sigortalar kanununa göre işten çıkışlarla ilgili ayrıca bir belge düzenlenmemekteydi.
Diğer mevzuatlara göre işverenler, herhangi bir nedenle iş sözleşmesi sona eren işçileri 2821 sayılı Sendikalar Kanununun (2) 62''''nci maddesi gereğince, izleyen ayın 15''''ine kadar aylık bildirimle (Ek-2 İşçi Çıkış Bildirim Listesi) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bildirmek zorundaydılar. Ayrıca işverenler, 4447 sayılı Kanunun (3) 48''''inci maddesinin dördüncü fıkrası uyarınca hizmet akdi sona ermiş olan sigortalılar için üç nüsha "İşten Ayrılma Bildirgesini" tam ve eksiksiz olarak düzenleyip, 15 gün içinde, bir nüshasını Türkiye İş Kurumu''''nun ilgili ünitesine vermek, bir nüshasını sigortalı işsize vermek ve bir nüshasını da işyerinde saklamakla yükümlüydüler.
Sigortalının işten çıkışıyla ilgili 01.10. 2008 tarihinden sonra bu bildirimlere ek olarak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun (4) 9''''uncu maddesinin üçüncü fıkrasıyla Sosyal Güvenlik Kurumuna da bildirim yükümlülüğü getirilmiştir.(5) Daha sonra 5510 sayılı Kanuna 5838 sayılı Kanunla ek 1''''inci madde eklenmiştir. Ek maddeye göre aynı konuyla ilgili bu bildirimlerin 01.08.2009 tarihinden itibaren sadece Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmesi yeterli görülmüştür. Bu düzenlemeyle, işverenler tarafından 5510 sayılı Kanunun 8''''inci, 9''''uncu ve 11''''inci maddelerine göre Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılan sigortalı ve işyerlerine ilişkin bildirimler; 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanunun 3''''üncü maddesi, 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 62''''nci maddesi, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun 48''''inci maddesi ve 4857 sayılı İş Kanununun 3''''üncü maddesi hükümleri uyarınca Bakanlık ile ilgili bölge müdürlüklerine ve Türkiye İş Kurumuna yapılması gereken bildirimlerin yerine de geçecektir.
5510 sayılı Kanuna göre (4/a) kapsamında sigortalı sayılanların sigortalılıkları hizmet akdinin sona erdiği tarihten itibaren sona ermektedir.(6) İşte bu tarih, sigortalıların işverenleri tarafından "Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi" düzenlenmek suretiyle ve e-sigorta yoluyla sigortalılığın sona ermesini takip eden on gün içinde Kuruma bildirilecektir.(7) 01.08.2009 tarihine kadar on günlük süre dolmadan aylık prim ve hizmet belgesi verilmiş ise ayrıca sigortalı işten ayrılış bildirgesinin düzenlenmesi istenmeyecektir.(8) Bu tarihten sonra ise sigortalı işten ayrılış bildirgesi düzenlenerek en geç on gün içinde Kuruma bildirilecektir.
Diğer taraftan 15.03.2007 tarih 5604 sayılı Mali Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanun''''a (9) göre her yıl temmuz ayının birinden yirmisine kadar (yirmisi dahil) mali tatilin uygulanacağı hükme bağlanmıştır. İşten ayrılış bildirgesinin verilmesi gereken son günün mali tatile rastlaması halinde, ilgililer sigortalı işten ayrılış bildirgesini, mali tatilin son gününü izleyen tarihten itibaren yedi gün içinde vermesi halinde süresi içinde verilmiş sayılacaktır. İşten ayrılış bildirgesinin verilmesi gereken son günün mali tatil günü haricindeki herhangi bir tatil gününe denk gelmesi halinde ilgililer tatil gününü izleyen ilk iş gününde Kuruma bildirebileceklerdir.
III. Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi ile İlgili İdari Para Cezaları
5510 sayılı Kanuna göre (4/a) kapsamında sigortalı sayılanlar için düzenlenen sigortalı işten ayrılış bildirgesini, sigortalının hizmet akdinin sona erdiği tarihten itibaren 10 gün içinde Kuruma e-sigorta yoluyla verilmesi gerekmektedir. 18.02.2009 tarih 5838 sayılı Kanunun 4''''üncü maddesiyle 5510 sayılı Kanunun 102''''nci maddesinin 1''''inci fıkrasına eklenen (j) bendine göre 01.08.2009 tarihinden itibaren bu yükümlülüğü süresi içinde yerine getirmeyen işverenlere her sigortalı için bir aylık brüt asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. Uygulamaya bu haliyle devam edilirken 5510 sayılı Kanunun 102''''nci maddesinin 1''''inci fıkrasına eklenen (j) bendi 08.03. 2012 tarih 28227 sayılı Resmi Gazete''''de yayımlanarak yürürlüğe giren 01.03.2012 tarih 6283 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun 3''''üncü maddesiyle değiştirilerek indirime gidilmiştir. Bu değişiklikle birlikte 5510 sayılı Kanuna göre 4-a kapsamında sigortalı olanlardan, sigortalılığı sona erenlere ilişkin bildirimi, süresi içinde ya da Kurumca belirlenen şekle ve usule uygun olarak yapmayanlar veya Kurumca internet, elektronik veya benzeri ortamda göndermekle zorunlu tutulduğu halde anılan ortamda göndermeyenler hakkında, bir takvim ayında işlenen bu fiillerden dolayı tutmakla yükümlü bulunulan defter ve belgelerin ibraz edilmemesi nedeniyle verilmesi gereken ceza tutarını aşmamak kaydıyla her bir sigortalı için asgari ücretin onda biri tutarında idari para cezası uygulanacaktır.
01.03.2012 tarih 6283 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun geçici 1''''inci maddesine göre daha önce tahakkuk ettirildiği halde ödenmemiş olan cezalar için de indirim uygulanacaktır. Diğer bir ifadeyle idari para cezası tahakkuk ettiği halde ödemeyen işverenler bu düzenlemeden yararlanacaklardır. Fakat, tahsil edilmiş tutarlar için herhangi bir işlem yapılamayacaktır.
5510 sayılı Kanunun 102''''nci maddesinin 17.01.2012 tarih 6270 sayılı Kanunun 11''''inci maddesi ile değişik 2''''nci fıkrasına göre, sigortalılığı sona erenlere ilişkin bildirimi mahkeme kararına, Kurumun denetim ve kontrol ile görevlendirilmiş memurlarınca yapılan tespitler veya diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelere ya da kamu idarelerinden alınan belgelere istinaden düzenlenenler hariç olmak üzere, bildirgenin veya belgenin yasal süresi geçtikten sonra ilgililerce kendiliğinden 30 gün içinde verilmesi ve söz konusu cezaların ilgililerce, yapılacak tebligat tarihini takip eden günden itibaren 15 gün içinde ödenmesi halinde, asgari ücretin onda biri tutarında uygulanacak olan bu idari para cezaları bu defa asgari ücretin onda birinin dörtte biri kadar uygulanacaktır.
Son düzenlemelerle yapılan bu indirimler sadece idari para cezasının tahakkuku ile ilgilidir. Uygulanan idari para cezaları, Kuruma itiraz edilmeden veya yargı yoluna başvurulmadan önce tebliğ tarihinden itibaren onbeş gün içinde peşin ödenmesi halinde, Kurumca bunun dörtte üçü tahsil edilecektir.(10) Bu durum biraz karışık gelebilir. Eğer bir örnekle açıklamak gerekirse;
A... Ltd. Şti. çalışanı Ahmet Bey''''in 10.03.2012 tarihinde hizmet sözleşmesi sona ermiş ve Ahmet Bey bu tarihte işten ayrılmış olsun. İşveren, Ahmet Bey için "Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi" düzenleyip, e-sigorta yoluyla en geç 20.03.2012 tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumu''''na bildirmesi gerekmektedir. İşveren, Ahmet Bey için düzenlenen "Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi"ni Kuruma yasal süresi geçtikten sonra 30 gün içinde yani 19.04.2012 tarihine kadar kendiliğinden verirse ve söz konusu cezaların ilgililerce, yapılacak tebligat tarihini takip eden günden itibaren 15 gün içinde ödemesi halinde uygulanacak idari para cezası asgari ücretin 1/10'''' unun 1/4''''ü kadar olacaktır. Yani uygulanacak idari para cezası 886,50/10= 88,65 TL, bu tutarın 1/4''''ü, 88,65/4= 22,16 TL''''dir. İşverenden tahsil edilecek tutar ise uygulanacak olan bu tutarın 3/4''''ü kadar, yani 16,62 TL olacaktır. Eğer İşveren, Ahmet Bey için düzenlenen "Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi"ni Kuruma yasal süresi geçtikten sonra 30 gün içinde veremezse, diğer bir ifadeyle 20.04.2012 tarihinden sonra Sosyal Güvenlik Kurumu''''na verirse bu defa uygulanacak idari para cezası 886,50/10= 88,65 TL olacaktır. Eğer işveren kendisine tahakkuk ettirilen bu idari para cezasını 15 gün içinde öderse bu defa tahakkuk ettirilen 88,65 TL''''nin 3/4''''ünü ödeyecektir. Ödenecek bu tutar ise 66,49 TL''''dir. Burada belirtmek gerekir ki; uygulanan idari para cezası, belgenin verilmesi gereken son günde geçerli olan ve 4857 sayılı İş Kanunu gereğince 16 yaşından büyük işçiler için belirlenen aylık brüt ücreti ifade etmektedir.
01.03.2012 tarih 6283 sayılı Kanunla getirilen bir diğer yenilik de, bir takvim ayı içinde işten ayrılan sigortalıların süresi içinde e-sigorta ile Kuruma bildirilmemesiyle ilgili uygulanacak idari para cezasına tavan getirilmiş olmasıdır. Bu tavan tutar ilgilinin tutmakta olduğu ya da tutmak zorunda olduğu defter türüne göre değişmektedir.
Böylelikle uygulanan idari para cezası;
1) Bilanço esasına göre defter tutmakla yükümlü olanlar için, aylık asgari ücretin on iki katını,
2) Diğer defterleri (işletme, karar, muvazene, serbest meslek kazanç defteri vb.) tutmakla yükümlü olanlar için, aylık asgari ücretin altı katını,
3) Defter tutmakla yükümlü olmayanlar için asgari ücretin üç katını,
geçemeyecektir.
IV. Sonuç
İşten ayrılış bildirgesini süresi içinde Kuruma e-sigorta ile göndermeyenlere uygulanacak idari para cezalarında 6283 sayılı Kanunla yeni bir düzenlemeye gidilmiş ve ciddi bir indirim getirilmiştir. Bu yeni düzenlemeyle birlikte, 5510 sayılı Kanuna göre (4/a) kapsamında sigortalı sayılanlar için düzenlenen sigortalı işten ayrılış bildirgesini sigortalıların hizmet akitlerinin sona erdiği tarihten itibaren 10 gün içinde Kuruma e-sigorta yoluyla vermeyenlere asgari ücret yerine asgari ücretin onda biri tutarında idari para cezası uygulanacaktır.
Eğer, ilgililerin "Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesi"ni yasal süresi geçtikten sonra kendiliğinden 30 gün içinde vermeleri ve söz konusu cezaları, yapılacak tebligat tarihini takip eden günden itibaren 15 gün içinde ödemeleri halinde, asgari ücretin onda biri tutarında uygulanacak olan bu idari para cezaları, bu defa asgari ücretin onda birinin dörtte biri kadar uygulanacaktır. Yapılan bu son düzenlemelerle çifte indirime gidilmiş olup, diğer bir ifadeyle indirime de indirim getirilmiştir.
Ayrıca, 6283 sayılı Kanunun geçici 1''''inci maddesiyle bu indirim geçmiş dönemlere de uygulanacak olup; idari para cezası tahakkuk ettiği halde ödemeyen işverenler de bu düzenlemeden yararlanacak ve aylık asgari ücret tutarında olan bu idari para cezalarını asgari ücretin onda biri tutarında ödeyeceklerdir. Fakat, tahsil edilmiş tutarlar için herhangi bir işlem yapılamayacak ve ödenen cezalar ilgililere iade edilmeyecektir.
Unutulmamalıdır ki; bir takvim ayı içinde işlenen bu fiillerden dolayı toplamda uygulanacak idari para cezaları, tutmakla yükümlü bulunulan defter ve belgelerin ibraz edilmemesi nedeniyle uygulanması gereken ceza tutarını aşamayacaktır.
Mustafa AKDAĞ
(Sosyal Güvenlik Denetmeni)/Lebib Yalkın Yayımları
----------o----------
(1) 01.08.1964 tarih 11766-11769 sayılı Resmi Gazete''''de yayımlanmıştır.
(2) 07.05.1983 tarih 18040 sayılı Resmi Gazete''''de yayımlanmıştır.
(3) 08.09.1999 tarih 23810 sayılı Resmi Gazete''''de yayımlanmıştır.
(4) 16.06.2006 tarih 26200 sayılı Resmi Gazete''''de yayımlanmıştır.
(5) Ali Güzel, Ali Rıza Okur, Nurşen Caniklioğlu, Sosyal Güvenlik Hukuku, 12. Baskı, Beta Basım, İstanbul, 2009, s.165.
(6) 5510 sayılı Kanun, md.9⁄I⁄a.
(7) Müjdat Şakar, Sosyal Sigortalar Uygulaması, 9. Baskı, Beta Basım, İstanbul, 2009, s.139.
(8) Sosyal Güvenlik Kurumu Genelgesi, 05.03.2009 tarih 2009-37 sayılı, Md. 2.5, s.7.
(9) 28.3.2007 tarih 26476 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(10) 5510 sayılı Kanun, md.102⁄V. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. |
