I- GİRİŞ

Genel anlamda geçimlerini sadece emekleri karşılığı aldıkları ücretle sağlayan işçilerin kazançları sınırlıdır. Bundan dolayı da bu kazanç işçiler bakımından geleceğin garantisi bir tasarruf ve hatta Anayasa’nın 49. maddesi anlamında insan haysiyetine uygun bir yaşayış seviyesi sağlayamamaktadır. Ayrıca işsizlik sigortasının tam anlamında etkinliğini göstermemesi nedeniyle iş akdinin bildirimli feshinde yeni bir iş bulmanın önemi bir kat daha artmaktadır.www.ozdogrular.com

Bildirim önellerinin bitimine kadar taraflar arasındaki ilişkide bir değişiklik olmaması, işçinin iş akdinin sona ermesini takiben çalışacağı yeni bir iş bulma imkanını elde etmesi yönünden korunmasını gerekli kılmaktadır. Bildirimli fesihde amaç, bildirim önelleri içinde işçinin yeni bir iş, işverenin de yeni bir işçi bulmasını sağlamaktır. Ancak emek talebinin emek arzına göre yüksek olduğu bizim gibi ülkelerde bu anlamda işveren için elverişli bir ortam bulunmasına karşın, bildirim öneli içinde işyerinde iş görme borcunu yerine getirme zorunda bulunan işçinin aynı zamanda yeni bir iş bulabilmesi ortamı bulunmamaktadır.

İşverenin bildirim öneli içinde işçiye yeni iş arama izni vermesi esasen, işverenin gözetme borcu içinde yer alan destekleme yükümlülüğünün bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Gerçekten bildirim önelleri içinde tarafların iş akdinden doğan borçları devam ettiğinden, işçinin yeni bir iş bulması için kendisine izin verilip bu yolla korunması ve desteklenmesi zorunludur. Bunun için iş akdinin mutlaka işveren tarafından bildirimli fesih ile sona erdirilmesi gerekmez. Bildirimli fesih hakkını kullanan işçi olsa dahi yeni iş arama izninin işçiye verilmesi gerekir. Zira, 4857 sayılı İş Yasası’nın 27. maddesinde iş akdinin işçi veya işveren tarafından feshi konusunda bir ayrım yapılmamıştır.

Yeni iş arama izni ile Bildirimli fesih birbirini tamamlayan düzenlemelerdir. Bildirim önelleri verilerek iş akdinin sona erdirilmesinin yasanın öngördüğü sonucu meydana getirmesi için yeni iş arama izninin verilmesi zorunludur. Yeni iş arama izni verilmeksizin bildirim önelleri tanınması özellikle işçi açısından istenilen sonucu ortaya çıkarmayacaktır. Bildirim önelleri ile birlikte yeni iş arama izninin verilmemesi durumunda nasıl bir sonuca ulaşılacağı konusunda idari ve yargı organlarınca farklı kararlar verilebilir. Makalemizde bu konuyu irdelemeye çalışacağız.www.ozdogrular.com

II- YASAL DÜZENLEME VE SONUÇLARI

Yeni İş arama izni, 4857 sayılı İş Yasası’nın 27. Maddesinde düzenlenmiştir.

27. Maddeye göre; Bildirim süreleri içinde işveren, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. İş arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. Ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçi, bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorundadır.

İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücret işçiye ödenir. İşveren, iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırır ise işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder.

Borçlar Yasamızın 334/2. maddesi ile kabul edilen yeni iş arama izni, yukarıda belirtildiği şekilde 4857 sayılı İş Yasası’nın kamu hukuku niteliğindeki emredici kurallarından olan 27. maddesinde ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. İki yasa maddesinde arasında önemli bir farklılık bulunmaktadır. İş Yasası’nın 27. maddesinde “yeni iş arama izin süresi” açıkça belirtilmesine karşın, Borçlar Yasası’nda “ yeni iş arama izin süresinin “ uygun olacağı yönünde bir düzenleme bulunmaktadır. 5953 sayılı Basın İş Yasası ile 854 sayılı Deniz İş Yasası’nda ise yeni iş arama izni ile ilgili bir hüküm yer almamaktadır.

Yeni iş arama iznini işveren ücret kesintisi yapmaksızın vermek zorundadır. Buna göre işveren yeni iş arama izin süresine ilişkin ücreti işçi çalışmadığı halde ödemekle yükümlüdür. Bu anlamda söz konusu ücret sosyal ücret niteliğindedir. İşçiye yeni iş arama izni verilmemesi ve işçinin çalıştırılması halinde 4857/27. maddesine göre işçiye ek olarak iki günlük ücret tahakkuk ve tediye yapılması gerekmektedir. Mülga 1475 sayılı İş Yasası’nda ek bir günlük ücret ödemesi olarak düzenlenmişti. 

Yeni iş arama izninin iş saatleri içinde kullanma zamanını belirleme yetkisi esas olarak işverene aittir. Bu konuda işverenin çıkarları, yani işin aksatılmaması gözetilmekle birlikte, iş bulma zamanın yüksek olacağı zamanın temel alınması da uygun olacaktır. Bu nedenle işveren yeni iş arama izin saatlerini düzenlerken iyi niyet kuralları içinde işçi lehine hareket etmelidir. Örneğin, gece vardiyasında çalışan işçi için yeni iş arama izninin iş saatleri içinde, gündüz vardiyasında çalışan işçi için ise uygun olmayan bir zamanda verilmesi iyi niyetli olarak değerlendirilemeyecektir. Bildirim öneli içinde işçinin işverenden izin almaksızın veya iyi niyetli olarak belirlenen yeni iş arama izin saatleri dışında iş aramaya kalkışması da işverene iş akdini bildirimsiz ve tazminatsız olarak feshetme hakkı tanıyacaktır. İşverenin yeni iş arama iznini uygun zamanda vermemesi de işçiye yeni iş arama iznini kullanmayıp çalışma hakkını tanıyacak ve bu çalışma karşılığında her bir saat için ek iki saat ücret alma hakkını sağlayacaktır. www.ozdogrular.com

Yeni iş arama izni ile ilgili hükümler nispi emredici niteliktedir. İşçinin bu hakkını kaldıran veya kısıtlayan iş akdi veya toplu iş sözleşmesi hükümleri geçersizdir.  Yeni iş arama izin sürelerinin iş akdi veya toplu iş sözleşmeleri ile artırılması mümkündür. Azaltılması ise söz konusu değildir.

4857 sayılı İş Yasası’nın 17. maddesine göre işçinin bildirim önellerine ilişkin ücretinin peşin olarak verilerek iş akdinin sona erdirilmesi durumunda yeni iş arama izninden söz etmek mümkün değildir. Aynı yasanın 59. maddesi hükmüne göre de, bildirim önelleri ile yeni iş arama izinleri yıllık ücretli izin süreleri ile iç içe giremez.

İşveren iş akdini 4857 sayılı İş Yasası’nın 17. maddesine göre bildirim öneli tanıyarak feshetmesi durumunda, 4857 sayılı İş Yasası’nın 27. maddesine göre, her bildirim öneli günü için 2 saat yeni iş arama izni vermekle yükümlüdür. İşçinin bu haktan yararlanması için işverene talepte bulunması gerekmez. Yasa maddesinde sadece izninin kullanma şekli ve zamanı konusunda talep ortaya konulmuştur. Bu itibarla işçinin yeni iş arama iznini kullanmak istememesi, iznin işten ayrılacağı günden önceki günlerde topluca kullanmak istediği şeklinde yorumlanması gerekir.

İşçiye bildirim önellerinin ve bu öneller içinde yeni iş arama izinlerinin verildiğinin işverence yazılı olarak kanıtlanması gerekmektedir. Bu bir anlamda ispat şartıdır. Bildirim önellerinin yazılı olarak tebliğ edilmesi ve yapılacak tebligatta yeni iş arama izin saatlerinin belirlenmesi, işçi toplu olarak işten ayrılacağı günden evvel kullanmak istiyor ise bunun ilgili kayıtlarda açıkça belirtilmesi, yeni iş arama izin saatleri ile ilgili olarak devam çizelgelerine kayıt düşülmesi ve işçi imzasının alınması yerinde olacaktır. Denetimlerde sıkça karşılaştığımız üzere bildirim önelleri ve yeni iş arama izni ile ilgili olarak yazılı kayıt ve belgenin tutulmadığı görülmekte, bu durum işverenlerin yasal ihbar tazminatı ve yeni iş arama izin süresine ilişkin ücreti ödeme sonuçlarını ortaya çıkarmaktadır.

İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücreti işçiye ödenir. İşveren, iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırır ise işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder. Dolayısıyla yeni iş arama izni verilmez ve işçi çalıştırılırsa her bir saat içi ek iki saat ücret tahakkuk ve tediye edilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde işverenin eksik tahakkuk ve tediye dolayısıyla iş, vergi ve sigorta mevzuatı yönünden idari para cezalarına ve gecikme faizlerine maruz kalacağı unutulmamalıdır. www.ozdogrular.com

Yeni İş arama izni ile ilgili yasal hükümler çerçevesinde yapılan değerlendirmeden sonra makalemizin başlığını oluşturan “Bildirim Öneli Tanınan İşçiye Yeni İş Arama İzni Verilmezse Hukuki Sonucu Ne Olur?” konusunu irdelediğimizde aşağıdaki değerlendirmelere ulaşmaktayız.

4857 sayılı İş Yasası’nın “Yeni İş Arama İzni” başlıklı 27. maddesinin son bendine göre; …… İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücret işçiye ödenir. İşveren, iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırır ise işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder.

4857 sayılı İş Yasası’nın iş akdinin bildirimli olarak feshini düzenleyen 17. maddesi ile bildirim öneli için yeni iş arama iznini öngören 27. maddesinin farklı düzenlemeler olduğu ve söz konusu madde hükümlerine uyulmaması halinde yaptırımların açıkça hüküm altına alındığı anlaşılmakta olup, bildirim öneli tanınmasına rağmen yeni iş arama izni verilmemesi ve işçinin çalıştırılması halinde işveren tarafından, işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretinin yüzde yüz zamlı olarak ödenmesi sonucu ortaya çıkmaktadır.

III- SONUÇ

Makalemizde İş akdinin 4857 sayılı İş Yasası’nın 17. maddesine göre bildirim öneli tanınarak sona erdirilmesi halinde ortaya çıkan ve 4857 sayılı İş Yasası’nın 27. ve Borçlar Yasası’nın 334. maddelerinde düzenlenen yeni iş arama iznini irdelemeye çalıştık. Her iki düzenleme birbirlerini tamamlamakta olup, iki düzenlemenin aynı zamanda uygulanmaması yasa koyucunun istediği sonucu meydana getirmeyecektir. Arzulanan her iki düzenlemenin de aynı zamanda yerine getirilmesidir.

Emek arzının emek talebine göre yüksek olduğu ve sadece ücreti ile ailesinin ve kendisinin geçimini temin eden işçiler için yeni iş arama izni çok önemlidir. İşverenlerin bildirim öneli içinde iyi niyet kuralları içinde işçilere yeni iş arama iznini kullandırması gerekmektedir.www.ozdogrular.com

Bildirim önelleri içinde iş akdinden doğan hak ve borçlar devam ettiğinden yeni bir iş bulması için işçiye yeni iş arama izni tanınması sosyal devlet olmanın bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Bildirim önellerinin ve yeni iş arama izinlerinin nasıl kullandırıldığının düzenlenen kayıt ve belgeler ile ortaya konulması ispat açısından önemlidir.

Bildirim önelleri ile önel içinde her önel gününde en az iki saat yeni iş arama izninin kullandırılması birbirlerini tamamlayan hükümler ve düzenlemeler olmasına karşın yeni iş arama izninin verilmemesi halinde ortaya çıkacak hukuki sonuç 4857 sayılı İş Yasası’nın 27. maddesi hükümleri incelendiğinde anlaşılmaktadır. Bildirim öneli tanınmasına rağmen yeni iş arama izni verilmemesi halinde bildirim önelinin tanınmadığı dolayısıyla da işçiye yasal ihbar tazminatı ödenmesi gerektiği sonucunun doğmayacağı, sadece bildirim öneli tanınmasına rağmen yeni iş arama izni verilmemesi nedeniyle işveren tarafından, işçiye, her bir saat yeni iş arama izni için bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştığı her yeni iş arama izin süresi için yüzde yüz zamlı ücret ödenmesi gerekmektedir.

Erol GÜNER*

E- Yaklaşım 

(*)Baş İş Müfettişi,  İş Teftiş Ankara Grup Başkanı

 ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.