I- GİRİŞ

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanan “4857 Sayılı İş Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun Tasarısı” ile çalışma hayatımızda ilk defa ayrıntılı olarak esnek çalışma biçimleri yerini alacaktır. Söz konusu taslakta esnek çalışma yöntemleri olarak; çağrı üzerine çalışma, evden çalışma, uzaktan çalışma, iş paylaşımı ve esnek zamanlı çalışma ile ilgili düzenlemeler yapılmıştır. www.ozdogrular.com

Bu yazımızda mesleki tip ödünç iş ilişkisi dışında yukarıda bahsedilen esnek çalışma biçimleri hakkında genel değerlendirmeler yapılmıştır. 

II- YENİ ESNEK ÇALIŞMA BİÇİMLERİ

Tasarıya göre, evden çalışma “İşçinin, ücret karşılığı işverenin belirlediği bir malı veya hizmeti üretmek amacıyla bir veya birden fazla işverene bağlı olarak ancak işverenin denetimi dışında ve genellikle işçinin kendi evinde iş görme edimini sunduğu yazılı sözleşmeye dayalı iş ilişkisidir”. Tanımdan da açıkça anlaşıldığı üzere, evden çalışma sözleşmesinin yazılı yapılması gerekmektedir. Tanımda yer alan “işçinin işverenin denetimi dışında çalışacağı”  ifadesi ile iş sözleşmesinin en önemli unsuru olan “bağımlılık” unsurunun gözardı edildiği görülmektedir.  Ayrıca yine tanımda yer alan “işçinin iş görme edimini evinde ifa etmesi” özellikle iş ve sosyal güvenlik mevzuatı açısından önemli değişikliklerin yapılmasına neden olacaktır. Bu anlamda ilk akla gelen işçinin evinin de “işyeri” tanımı içine dahil edilmesi durumunda işçinin evinde meydana gelen bir olayın iş kazası olup olmadığının ayırt edilmesi imkansız hale gelmesidir. www.ozdogrular.com

Tasarıda yer alan bir başka esnek çalışma biçimi de uzaktan çalışmadır. Tasarıya göre uzaktan çalışma, “İşçinin bir hizmet ya da mal üretmek amacıyla işletme merkezi dışında genellikle evde ya da işyeri dışında bir büroda iş edimini yerine getirdiği, haberleşme ve bilgisayar ağı ile işletmeyle bağlantı kurulan, işyerine bağımlılığın az olduğu yazılı sözleşmeye dayalı iş ilişkisidir”. Tanımdan da anlaşılacağı üzere uzaktan çalışmadan bahsedebilmek için işçinin iş görme edimini işverenin işyeri dışında bir yerde yapması ve aynı zamanda işverenin, işyeri ile iletişim teknolojilerinden yararlanarak sürekli ya da belirli dönemlerde iletişim halinde olması gerekmektedir. Tasarıya göre uzaktan çalışma sözleşmesinin de yazılı yapılması gerekmektedir. Bunun dışında uzaktan çalışma sözleşmesinde, asgari olarak işin yapılacağı yer ve tanımı, genel ve özel çalışma koşulları, işveren tarafından temin edilen ekipman, ekipmanın korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin çalışanla iletişim kuracağı saatlere ilişkin hükümlerin yer alması gerekmektedir.

Tasarıda uzaktan çalışma yönteminde, uzaktan çalışanın veri korunmasına ilişkin şirket kuralları ve ilgili mevzuat hakkında işverence bilgilendirileceği ve gerekli önlemlerin işverence alınacağı yönünde önemli bir düzenleme daha yapılmıştır. Uzaktan çalışan da, özel yaşama müdahale dışında, verilerin korunması amacıyla işveren tarafından belirlenen kurallara uymak zorundadır.

Tasarıda iş paylaşımı, iki ya da daha fazla işçinin tam gün süreli tek bir iş üzerinde bir mal ya da hizmet üretmek amacıyla sorumluluk üstlenerek işi paylaşmaları ile oluşan yazılı sözleşme olarak tanımlanmış, işi paylaşan işçilerin her biri ile işverenin ayrı ayrı iş sözleşmesi yapacağı ve iş paylaşımı sözleşmesi ile çalıştırılan işçinin, ayrımı haklı kılan bir neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin atipik olmasından dolayı normal iş sözleşmesine göre çalıştırılan emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamayacağı da hükme bağlanmıştır. Yine Tasarıya göre, iş paylaşımında ücret talep hakkı gruba aittir. İş ediminin yerine getirilmesi, iş paylaşımı yapan işçiler tarafından paylaşılarak üstlenilecektir. Yine iş paylaşımında her çalışan kendi yaptığı işten sorumlu olacak iş paylaşım sözleşmesinde kimin ne zaman çalışacağına işçiler karar verecektir. Tasarıda ayrıca, iş paylaşımında yıllık iznin hesaplanması ve uygulanması ile izin ücretine ilişkin hesaplamalara da yer verilmiştir.www.ozdogrular.com

Tasarıda düzenlenen bir başka çalışma yöntemi de, esnek zamanlı çalışmadır. Buna göre, günlük çalışma süresi içinde işveren tarafından belirlenen çekirdek zaman dışında işe başlama ve işi bitirme saatlerinin işçiler tarafından belirlendiği yazılı sözleşmeye dayalı iş ilişkisine esnek zamanlı iş sözleşmesi denir. İşçi, çekirdek zamanın dışındaki çalışma sürelerini haftanın çalışılan günlerine günde 11 saati aşmamak koşuluyla dağıtarak kullanabilir veya bu süreleri çalışmadan geçirebilir. Bu durumda çalışılmayan süreler için bir ay içinde denkleştirme yapılır. Denkleştirme yapılan ay içindeki çalışmalar fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sayılmayacaktır. Tarafların anlaşmasıyla belirlenen haftalık normal çalışma süresinin aşılması durumunda işçi isterse, fazla çalışılan sürelerle ilgili bir ay içinde serbest zaman kullanabilir veya fazla çalışma ücreti talep edebilir.

Esnek çalışma yönteminde işçi çalışma süresinin işverence belirlenen ve çekirdek süre olarak adlandırılan kısmını örneğin saat 11.00-16.00 arasını işyerinde çalışarak geçirmek zorunda kalacak buna karşılık belirlenen bu süre dışındaki zamanlarda çalışıp çalışmayacağına kendisi karar verecektir. İşçi çekirdek süreye ek olarak 17.00-19.00 arasında da çalışıp günlük 7,5 saati doldurabilecek veya çekirdek süre dışında hiç çalışma yapmayıp çalışmadığı bu eksik süreleri bir aylık süre içinde kalmak koşuluyla başka zamanlarda tamamlayarak denkleştirebilecektir.

Tasarıda yukarıda bahsedilen çalışma biçimlerine ilişkin ortak kurallarda düzenlenmiştir.  Çağrı üzerine çalışma, evden çalışma, uzaktan çalışma, iş paylaşımı ve esnek zamanlı çalışma sözleşmesiyle çalıştırılan işçi, ayrımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamayacaktır. Bunun dışında Tasarıya göre, çağrı üzerine, evden çalışma, uzaktan çalışma, iş paylaşımı ve esnek zamanlı çalışma sözleşmesiyle çalıştırılan işçinin yürütmekte olduğu işle ilgili iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınmasından işveren sorumludur. www.ozdogrular.com

Yine Tasarıya göre, çağrı üzerine, evden çalışma, uzaktan çalışma, iş paylaşımı ve esnek zamanlı çalışma sözleşmesiyle çalıştırılanlarla ilgili iş sözleşmesinin tarafları, bölünemeyen haklar, yıllık ücretli izin, ihbar ve kıdem tazminatına hak kazanmada esas süre, hafta tatili ve ücretine hak kazanma ve benzeri konulara ilişkin hususlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca çıkarılan yönetmelikle belirlenecektir. Bu düzenleme beraberinde birçok tartışmayı getirecektir. Şu anda İş Kanunu’nda düzenlenmiş ve zaten var olan işçilik alacaklarına ilişkin hususların esnek çalışma yapanlar için ayrıca düzenlenmesi ve bu düzenlemenin yönetmelikle yapılması esnek çalışanların işçilik haklarında önemli değişikliklerin ve hak kayıplarının oluşacağı yönündeki kanıları arttırıcı niteliktedir. www.ozdogrular.com

III- SONUÇ

İş Kanunu ile birlikte hayatımıza girecek olan esnek çalışma biçimlerinin düzenlenmesi uzun yıllardır tartışılmaktadır. Bu kapsamda özellikle esnek çalışma yapacak işçilerin haklarında bir gerileme yaratmadan ve işvereni de mevzuat karşısında zor durumda bırakmadan düzenlemelerin tekrar gözden geçirilmesi uygun olacaktır.

Ö. Hakan ÇAVUŞ*

Yaklaşım

(*)          Yrd. Doç. Dr., İzmir Katip Çelebi Ünv., Öğretim Üyesi, SGK, E. Başmüfettişi

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.