I- GİRİŞ

“Uyum” anlamına gelen intibak kavramı; sosyal güvenlik sisteminde prim ödeme gün sayısı, yaş ve kazançları aynı olmasına rağmen, aylık hesaplama parametrelerinde yapılan değişiklikler nedeniyle farklı yıllarda bağlanmış olan aylıkların uyumlaştırılması anlamını taşımaktadır. www.ozdogrular.com

İşçi emeklilerinin yıllardır talep ettiği ve kamuoyunda da yoğun olarak tartışılan intibak düzenlemesini içeren Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı 1 Mart 2012 tarihinde TBMM Genel Kurulunda kabul edilmiş ve 6283 sayı numarasıyla Resmi Gazete’de([1]) yayımlanmıştır.

Yazımızda, intibak ihtiyacını doğuran nedenler ile 6283 sayılı Kanun’la getirilen düzenlemeler irdelenecek, ayrıca intibak farklarının yaşlılık ve malullük aylıklarına yansımalarına yer verilecektir. www.ozdogrular.com

II- İNTİBAK İHTİYACI

Aylık hesaplama parametrelerinde yapılan düzenlemeler doğrultusunda 506 sayılı Kanun’a göre bağlanan SSK emekli aylıkları genel itibariyle altı ana gruba ayrılmakta, aylıklar arasındaki farklılaşmanın temelinde ise;

— 2000 yılından önce bağlanan aylıkların, prim ödeme gün sayısı ve prime esas kazanç miktarına bağlı kalınmaksızın yüksek düzeyde belirlenen alt sınır aylık uygulaması ve

— 2000 yılından sonra emekli olanlara 2008 yılına kadar geçen süre için gelişme hızından % 100 oranında pay verilmesi,

yatmaktadır. www.ozdogrular.com

A- 2000 YILINDAN ÖNCE BAĞLANAN AYLIKLARIN KENDİ İÇİNDE FARKLILAŞMASI

01.01.1982 tarihinden önce aylık bağlama baz oranı % 70 ve buna paralel olarak da alt sınır uygulamasına esas aylık bağlama oranı % 70 olarak uygulanmakta iken 2422 sayılı Kanun’la 506 sayılı Kanun’un “Yaşlılık aylığının hesaplanması” başlıklı 61. ve “Aylıkların alt sınırı” başlıklı 96. maddelerinde yapılan düzenleme ile aylık bağlama baz oranı % 60, alt sınır aylık bağlama oranı ise % 70 olarak belirlenmiş ve 5000 günden fazla ödenen her 240 gün için % 60 oranına (1) puan ilave edilmesi öngörülmüştür.

2422 sayılı Kanun’la yapılan düzenleme ile aylık bağlama baz oranı ile alt sınır aylık bağlama oranı arasında 1982 yılı öncesinde var olan bağın koparılması ve alt sınır aylık bağlama oranının % 70 olarak belirlenmesi, 3600 gün üzerinden aylık bağlanan sigortalılar ile sisteme yüksek düzeyde prim ödeyen ve gün sayısı bakımından da sisteme daha fazla katkı sağlayarak 7639 gün üzerinden emekli olan sigortalılara aynı miktarda aylık bağlanması sonucunu doğurmuştur. www.ozdogrular.com

Ayrıca, sigortalıların aylıklarının hesabında esas alınan ortalama yıllık kazancın tespitine esas takvim yılı sayılarında yapılan değişiklikler ve 3395 sayılı Kanun’la 506 sayılı Kanun’a eklenen 34. madde gereği üst gösterge tespit tablosuna geçilmesi de 2000 yılından önce bağlanan aylıkların farklılaşmasında etkili olmuştur.

B- 2000 YILI İTİBARİYLE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER

4447 sayılı Kanun’la 2000 yılı itibariyle aylık hesaplamasında köklü değişikliğe gidilmiş ve sigortalıların 2000 ve daha sonraki yıllarda ödemiş oldukları her yıla ait gün ve kazançlar toplamı aylık hesabına dahil edilmiştir. www.ozdogrular.com

Yapılan düzenleme ile 2000 yılından önce sigortalının tahsis talep tarihinden önceki son 5 ya da 10 yıllık kazançlarına göre belirlenen katsayı esasına dayalı gösterge sisteminden vazgeçilmiş ve yıllık en son temel yıllı kentsel yerler tüketici fiyatları indeksi (TÜFE) artış oranı ve gelişme hızı (GH) oranlarına göre güncellenen yıllık kazançların ortalamasının alınması esasına dayalı bir sisteme geçilmiştir.

2000 yılından sonra aylık talebinde bulunan sigortalıların, gerek prime esas kazançlarının güncellenmesinde, gerekse 1999 Aralık dönemi itibariyle gösterge sistemine göre hesaplanan aylıkların 2000 yılı öncesine isabet eden kısmının yıllık TÜFE ve gelişme hızının % 100’ü üzerinden güncellenerek hesaplanması da 2000 yılından önce bağlanan aylıklar ile 2000 yılından sonra bağlanan aylıklar arasında önemli bir farklılaşmaya neden olmuştur. www.ozdogrular.com

Bu farklılaşma, 2000 yılından önce bağlanan aylıkların kendi içinde uyumlaştırılması ve bunun akabinde de 2000 yılından sonraki yıllar için gelişme hızından pay verilmesi taleplerini gündeme getirmiş ve nihayetinde 6283 sayılı Kanun’la bu talepler giderilmiştir.

III- 6283 SAYILI KANUN’LA GETİRİLEN YÖNTEM

2000 yılından önce tahsis talebinde bulunan sigortalılara bağlanan malullük, yaşlılık ve ölüm aylıkları, 5510 sayılı Kanun’a eklenen geçici 39. maddeye göre, sigortalıların prime esas kazançlarına göre tespit edilen ve 1999 Aralık ayı itibariyle geçerli olan gösterge rakamları ve prim ödeme gün sayılarına göre tespit edilen aylık bağlama oranları üzerinden alt sınır uygulamasına ilişkin hükümler dikkate alınmaksızın yeniden hesaplanacaktır. www.ozdogrular.com

A- AYLIK BAĞLAMA ORANININ TESPİTİ

Gösterge tablosundan hesaplanmış olan malullük, yaşlılık ve ölüm aylıkları için % 60, malullük aylığı bağlanan sigortalının başkasının bakımına muhtaç olması halinde % 70, üst gösterge tablosundan hesaplanmış olan malullük, yaşlılık ve ölüm aylıkları için ise % 59,9 ila % 50 arasında belirlenen taban aylık bağlama oranları esas alınacaktır.

Taban aylık bağlama oranları malullük aylığı hariç olmak üzere yaşlılık ve ölüm aylıklarında sigortalının kadın ise 50, erkek ise 55 yaşından sonra doldurduğu her tam yaş için ve 5000 günden fazla ödediği her 240 günlük prim karşılığında (1)’er puan artırılacak, 5000 günden noksan ödenen her 240 gün için taban aylık bağlama oranlarının (1) puan eksiltilmesi yalnızca yaşlılık aylıkları için uygulanacaktır.

Maden işyerlerinin yer altı işlerinde çalışmaları, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladıkları tarihten önce malul olmaları, sakatlığı nedeniyle vergi indiriminden yararlanmaları veya erken yaşlanmaları nedeniyle yaşlılık aylığı bağlananların aylık bağlama oranlarında indirim yapılmayacak ve malullük, yaşlılık ve ölüm aylığının hesaplanmasına esas aylık bağlama oranı hiçbir şekilde % 85’ten fazla olamayacaktır. www.ozdogrular.com

B- AYLIĞIN HESAPLANMASI

1999 Aralık dönemi itibariyle yürürlükte bulunan gösterge rakamı,  memur aylık katsayısı (12000) ve 6283 sayılı Kanun’a göre belirlenecek olan aylık bağlama oranının çarpımı suretiyle aylık hesaplanacak ve bu hesaplama sonucu bulunan rakamın 506 sayılı Kanun’un “Aylıkların alt sınırı” başlıklı mülga 96. maddesine göre mukayesesi yapılmayacaktır. www.ozdogrular.com

Örnek 1: Gösterge tablosunun 8. derecesinin 4. kademesinden aylık hesaplanan ve prim ödeme gün sayısı 6300 olan sigortalının;

- Gösterge Rakamı                           : 9730

- Aylık Bağlama Baz Oranı                 : % 60

- İlave Gün Sayısı                           : 6300 – 5000 = 1300 gün

- Aylık Bağlama Oranına İlave            : 1300 / 240 = 5 puan

- Aylık Bağlama Oranı                      : % 65

- Aylığın Hesabı                              : 9730 x 12000 x % 65 = 75.984.000 / 1000000 = 75,89

C- 1999 ARALIK AYLIĞININ 2013 OCAK DÖNEMİNE TAŞINMASI

1999 Aralık dönemi itibariyle hesaplanan aylık miktarı;

- % 5,9 oranı ile 2000 yılı Ocak ayına,

- 2000 yılı Ocak ayı itibariyle bulunan tutar, 7,13326594120697 çarpanı[2] kullanılarak 2008 Ocak ayına,

- 2008 yılı Ocak ayı itibariyle bulunan tutar ise 2008 Ocak ayı dahil olmak üzere 2013 Ocak dönemleri arasında aylıklara uygulanan artışlar esas alınarak,

güncellenecek ve bu şekilde bulunan aylık miktarı yine 2013 Ocak ödeme döneminde mevcut olan aylık miktarı ile mukayese edilerek sigortalıya ödenecek aylık miktarı tespit edilecektir.

Yapılacak mukayese sonucunda yeni hesaplanan aylık, ödenmekte olan aylıktan düşük ise mevcut olan aylık ödenmeye devam edilecektir.

Örnek-1’de yer alan sigortalının 75,89 TL olarak hesaplanan aylığın;

- 2000 Ocak değeri       :  75,89 x 1,059 = 80,37 TL

- 2008 Ocak değeri       : 80,37 x 7,13326594120697 = 573, 28 TL

- 2009 Ocak değeri       : 573,28 x 1,02 x 1,072 + 4,69[3] (dipnot) = 631,54 TL

- 2010 Ocak değeri       : 631,54 x 1,0384 x 1,083 = 667,79 TL

- 2011 Ocak değeri       : 667,79  + 60 TL x 1,0359 = 753,92 TL

- 2012 Ocak değeri       : 753,92 + 60 TL x 1,04 x 1,0679 = 903,95 TL

olarak tespit edilecektir.

Kanun’un yürürlük tarihi 2013 Ocak olarak öngörüldüğünden, 2012 Ocak dönemi itibariyle bulunan 903,95 TL aylık miktarı 2012 Temmuz ve 2013 Ocak dönemlerindeki aylıklara yapılan artış oranları kadar ayrıca artırılacaktır. www.ozdogrular.com

D- AYLIKLARIN MUKAYESESİ

6283 sayılı Kanun’a göre 2013 Ocak ödeme dönemi itibariyle bulunan aylık miktarı ile anılan dönemde ödenmekte olan aylık miktarı mukayese edilerek yüksek olanı sigortalıya verilecektir. Yapılan mukayese sonucunda 6283 sayılı Kanun’a göre yapılan hesaplama sonucu bulunan aylık miktarının, sigortalıya ödenmekte olan aylıktan düşük olması durumunda mevcut aylığın ödenmesine devam edilecek, dolayısıyla sigortalıların aylıklarında bir düşüş yaşanmayacaktır. www.ozdogrular.com

Örnek 1’deki hesaplamaya göre mukayese işlemi, 2012 Ocak dönemindeki gerçek aylık miktarları ve bu miktarlara % 4 oranında ek ödeme tutarları ilave edilerek yapıldığında;

- Sigortalının mevcut aylık miktarı 835,49 TL, ek ödeme miktarı da 33,42 TL olmak üzere toplam aylığı 868,91 TL,

- İntibak sonucu hesaplanan aylık miktarı 903,95 TL, ek ödeme miktarı da 36,16 TL olmak üzere toplam aylığı 940,11 TL’dir.

E- İNTİBAK FARKI VE AYLIKTAKİ ARTIŞ ORANI

Yapılan mukayesede intibak sonucu hesaplanan aylık daha yüksek olduğundan sigortalıya 940,11 TL ödenecektir.

71,20 TL intibak farkından yararlanacak olan örnek sigortalının aylığında % 8,2 oranında artış meydana gelecektir. www.ozdogrular.com

Gösterge tablosundan örneklendirdiğimiz sigortalı için 71,20 TL bir artış olmakta iken üst gösterge tablosunun 1. derecesinin 10. kademesinden aylığa hak kazanması nedeniyle gösterge rakamı 15175, aylık bağlama oranı da % 85([4]) olan sigortalının;

— 2012 Ocak dönemi aylığı 1.445,41 TL,

— İntibak hesaplaması sonucunda bulunan aylığı ise 1.767,81 TL’dir.

322,41 TL intibak farkından yararlanan sigortalının aylığında % 22,3 oranında artış meydana gelmektedir. www.ozdogrular.com

IV- DEĞERLENDİRME

6283 sayılı Kanun’la getirilen düzenleme, 2000 yılından önce bağlanan aylıkların alt sınır uygulanmaksızın, gerçek gün sayıları ve kazançları üzerinden tespit edilen gösterge rakamlarına göre aylıkların 1999/Aralık dönemi itibariyle yeniden hesaplanması ve gelişme hızından belirli bir pay verilerek 2008 yılına taşınması esasına dayanmaktadır.

A- YAŞLILIK AYLIKLARI

2000 yılından önceki aylık bağlama sisteminde([5]) aylık bağlama baz oranı, asgari aylık bağlama gün sayısı olan 5000 gün esas alınarak belirlenmekte ve 5000 günden sonraki her 240 günlük ilave çalışma karşılığında, aylık bağlama baz oranı (1) puan artırılmaktadır. www.ozdogrular.com

Dolayısıyla mevcut sistemde de getirilen sistemde de asgari aylık bağlama gün sayısına ilave olan her 240 gün için aylık bağlama oranına (1) puan ilavesi yapılmaktadır.

Bu genel kural çerçevesinde, sistemde kalarak 5000 günden sonra ilave 240 gün prim ödeyen sigortalıya intibak artışı verilmektedir. www.ozdogrular.com

5000 gün üzerinden aylık bağlanan ve kazançları asgariden bildirilen bir sigortalıya intibak artışı yansımamakla birlikte aynı sigortalının 5000 günden fazla;

- 240 günü olması durumunda 2,93 TL,

- 480 günü olması durumunda 14,81 TL,

- 720 günü olması durumunda 26,69 TL,

- 960 günü olması durumunda 38,57 TL,

- 6000 günü olması durumunda ise 168,85 TL

intibak farkından yararlanmaktadır.

Getirilen düzenleme kazançlar yönünden değerlendirildiğinde ise 5000 günden eksik gün sayıları ile emekli olanlar için intibak artışının olabilmesi bu defa kazançların yüksekliği ile paralel bir seyir göstermektedir. www.ozdogrular.com

Şöyle ki, 3600 gün ve asgari kazançlar üzerinden hesaplanan aylıklarda intibak farkı olmamakta, ancak kazançların yüksek olması nedeniyle üst göstergeden aylığa hak kazanılması durumunda intibak artışı 10625 göstergeden başlamakta ve tüm kazançlar azamiden ödenmiş ise intibak farkı 118,01 TL’ye kadar çıkabilmektedir.

B- MALULLÜK AYLIKLARI

2000 yılından önce gösterge tablosundan bağlanan malullük aylığı bağlama oranı % 70, bakıma muhtaç olunması durumunda ise % 80 olarak uygulanmakta iken([6]), 6283 sayılı Kanun’la söz konusu oranlar % 60 ve % 70 olarak belirlenmiştir.

Aylık bağlama oranlarının 10 puan düşürülmesinde, kişinin iradesi dışında gelişen malullük durumu nedeniyle çalışma hayatından uzak kalan sigortalıların;

— Sosyal güvenlik uygulamalarında gerek aylık bağlanması için aranılan şartlar yönüyle, gerekse gün sayısına bağlı kalınmaksızın belirlenen aylık miktarıyla sistem tarafından desteklenmesi,

— Üst göstergeden hesaplanan aylık miktarının, gösterge tablosunun tavan göstergesinden hesaplanacak gelir ve aylıktan az olamayacağına ilişkin hüküm([7]) nedeniyle 1999 Aralık itibariyle 85,47 TL, bakıma muhtaç olan sigortalılara da 97,68 TL’den az aylık bağlanmamış olması,

— 01.01.2000 tarihinden itibaren ilk defa sigortalı olup, 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği tarih arasında malullük aylığı bağlanan sigortalılara, 2000 yılından önce emekli olanlara göre daha az miktarda aylık bağlanması nedeniyle 5510 sayılı Kanun’un geçici 10. maddesinin yedinci fıkrasına istinaden sigortalıların lehine olmak üzere 2000 yılından öncesine, diğer bir ifade ile tersine bir intibak yapılmış olması ve

- Bunun sonucunda da 2000 yılından önce bağlanan aylıklar ile 2000 yılından sonra bağlanan malullük aylıkları arasında bir fark bulunmamasının

etken olduğu görülmektedir. www.ozdogrular.com

Sistem tarafından önemli ölçüde korunmuş olmasına rağmen malul sigortalılar da intibak kapsamına alınarak, kazançları asgarinin üzerinde olanlara en fazla 103,14 TL’ye kadar, bakıma muhtaç olan sigortalılar açısından da 149,50 TL’ye kadar intibak artışı verilmektedir.

V- SONUÇ

Aylık bağlama gün sayıları ve kazançları yüksek olan sigortalılar, alt sınır aylık uygulamaları nedeniyle kendilerine göre daha az gün sayısı ve düşük kazanç üzerinden aylık alanlar ile aynı aylığı almışlardır. www.ozdogrular.com

Getirilen düzenleme ile alt sınır aylık uygulaması bertaraf edilerek 2000 yılından önce bağlanan aylıklar, sigortalıların gün ve kazançlarına göre önce kendi içinde farklılaştırılmakta ve 2000 sonrası emekli olanlar ile de gelişme hızından pay verilmek suretiyle uyumlaştırılmaktadır. www.ozdogrular.com

Emeklilerin yıllarca beklediği intibak talepleri, 6283 sayılı Kanun’la hakkaniyet ölçüsü de gözetilerek çözüme kavuşturulmuştur.

Değişik gün sayıları üzerinden hesaplanan yaşlılık aylıkları ile malullük aylıklarında meydana gelen intibak farkları ekli tabloda gösterilmiştir. www.ozdogrular.com

Makalenin devamı ve Tümü için tıklayınız

Erdoğan ÜVEDİ*

E- Yaklaşım

(*)              Sigortalı Emeklilik Daire Başkanlığı Şube Müdürü, Emeklilik Hizmetleri Genel Müdür Danışmanı

([1])            08.03.2012 tarih ve 28227 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

([2])            2000 ve 2007 (dahil) yılları için gerçekleşen TÜFE oranları ile gelişme hızı oranının % 75’inin birbiri ile çarpımını ifade etmektedir.

([3])            5510 sayılı Kanun’un geçici 1. maddesi gereği 4,69 TL olan sosyal yardım zammı aylığa ilave edilmiştir.

([4])            15175 gösterge rakamı karşılığı aylık bağlama baz oranı % 50’dir. Bu oranın % 85 olabilmesi için gün sayısının asgari 13.400 olması gerekir.

([5])            506 sayılı Kanun’un 4447 sayılı Kanunla değiştirilmeden önceki 61. ve ek 35. maddesi.

([6])            506 sayılı Kanun’un 4447 sayılı Kanunla değiştirilmeden önceki 55. maddesi.

([7])            31.07.1987 tarih ve 19534 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 87/11994 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.