I- GİRİŞ 5253 sayılı Dernekler Kanunu’na(1) göre dernek; kazanç paylaşma gayesi dışında, kanunlarla yasaklanmamış belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere en az yedi gerçek veya tüzel kişinin bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’na(2) göre vakıf; gerçek veya tüzel kişilerin yeterli mal ve hakları belirli ve sürekli bir amaca özgülemeleri ile oluşan tüzel kişiliğe sahip mal topluluklarıdır. 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu’nun(3) 2. maddesinde, tüzel kişiliklerinin bulunup bulunmadığına bakılmaksızın, kurumlar vergisine tabi olan mükelleflerin nitelikleri açıklanmıştır. Mezkûr maddenin beşinci bendinde; dernek veya vakıflara ait veya bağlı olup, faaliyetleri devamlı bulunan ve sermaye şirketleri ile kooperatifler dışında kalan ticari, sınai ve zirai işletmeler ile benzer nitelikteki yabancı işletmeler dernek veya vakıflara ait iktisadi işletmeler olarak tanımlanmakta ve kurumlar vergisi mükellefleri arasında sayılmaktadırlar. www.ozdogrular.com II- DERNEK VEYA VAKIFLARA AİT İKTİSADİ İŞLETMELERİN VARLIĞI İÇİN GEREKLİ KOŞULLAR İktisadi işletmenin varlığından söz edilebilmesi için, işletmenin dernek veya vakfa ait veya bağlı olması, sermaye şirketi veya kooperatif şeklinde kurulmamış olması ve ticari, sınai veya zirai alanda devamlı olarak faaliyette bulunması gerekmektedir. Bu unsurlar 1 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği’nde(4) belirtilmiş olup bunları aşağıdaki başlıklar altında açıklayabiliriz. www.ozdogrular.com A- DERNEK VEYA VAKFA AİT VEYA BAĞLI OLMA HUSUSU İktisadi işletmenin dernek veya vakfa ait olması ait olması o işletmenin sermayesinin dernek tarafından tahsis edilebilmesi, derneğin o sermaye üzerinde hak isteyebilmesi demektir. Bağlılık ise iktisadi işletmenin derneğe idari bakımdan bağlı olmasını yani işletmenin idaresinde derneğin yetkili olmasını ifade eder. www.ozdogrular.com B- SERMAYE ŞİRKETİ VEYA KOOPERATİF ŞEKLİNDE KURULMAMIŞ OLMA HUSUSU Dernek veya vakıfların iktisadi işletmeleri sermaye şirketi ya da kooperatif şeklinde kurulmaması, kuruldukları takdirde ise iktisadi işletme olarak değil sermaye şirketi ya da kooperatif olarak vergiye tabi tutulmaları gerekmektedir. www.ozdogrular.com C- TİCARİ, SINAİ VEYA ZİRAİ ALANDA DEVAMLI OLARAK FAALİYETTE BULUNMA HUSUSU İktisadi işletmenin belirlenmesinde en önemli unsurlardan biri de bir organizasyona bağlı olarak piyasa ekonomisi içerisinde bedel karşılığı mal alım-satımı, imalatı ya da hizmet ifaları gibi faaliyetlerdir. 1 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği’nde, Kanun’un bu gibi halleri tek tek saymak yerine dernek ya da vakıf tarafından piyasa ekonomisi içerisinde icra edilen tüm iktisadi faaliyetleri kapsama aldığı belirtilmiştir. İktisadi işletmenin faaliyetlerinde devamlılık unsuru, bir hesap dönemi içinde aynı veya ayrı faaliyet alanlarında ticari mahiyet arz eden işlemlerin birden fazla yapılmasını ifade etmektedir. Aynı hesap döneminde tek işlem nedeniyle ticari faaliyetin devamlılık unsurunun oluştuğunu kabul etmek mümkün olmamakla birlikte, iktisadi işletmenin devamlılığının söz konusu olması için faaliyetin organizasyon gerektirmesi veya amacının ticari olması gerekmektedir. www.ozdogrular.com Ticari organizasyon, sermaye tahsisi, işyeri açılması, personel istihdamı, ticaret siciline kaydolmak gibi unsur ve şartlardan tümü veya bir kısmı yerine getirilmek suretiyle belirli şekilde kurulmuş olacaktır. Bu takdirde bu organizasyon içinde bir takvim yılında veya iki veya üç yılda tek bir işlem yapılmış olsa dahi ticari faaliyetin varlığı kabul edilecektir. Konu ile ilgili olarak verilen örnekler aşağıda yer almaktadır: - Bir dernek tarafından belli bir eserin telif ve yayın hakkı sahibinin bu çalışmayı kitap olarak bastırıp satışa sunması halinde, bu işin bir defada yapılmış olması hali dahi, birden fazla kişiye satılmış olması durumunda, bu durum devamlılığın varlığını gösterir. Böyle bir durumda pazarlama işinin başka bir dağıtım şirketi aracılığı ile yapılmış olması hali mevcut durumu yani ticari organizasyonun varlığını perdeleyemez(5). www.ozdogrular.com - Bir dernek tarafından daha önce herhangi bir şekilde basım ve dağıtımı yapılmamış bir kitabın telif ve yayın hakkının satılması halinde iktisadi işletmeden bahsedilemeyecektir. - Bir derneğin bir defaya mahsus olmak üzere basımını yaparak satışa sunacağı kitaptan elde edilecek gelir, devamlı olarak yapılan bir faaliyet sonucu elde edilmiş sayılacağından, iktisadi işletme oluşacak ve söz konusu gelirler de kurumlar vergisine tabi tutulacaktır. - Bir derneğin nakit varlıklarının bir kısmının, derneğin amaçlarını gerçekleştirebilmek için ihtiyaç duyduğu gelirleri sağlamak amacıyla menkul kıymet alımına tahsis edilmesi, daha sonra bu menkul kıymetlerin yıl içinde farklı tarihlerde birkaç kez elden çıkarılması veya itfa tarihinde neması ile birlikte tahsil edilmesi durumunda, devamlılık arz eden ticari, sınai ve zirai bir faaliyetten söz edilemeyeceğinden derneğe bağlı bir iktisadi işletmenin varlığı söz konusu olmayacaktır. Ancak, söz konusu derneğin, üyelerinden aidat veya bağış adı altında topladığı ve/veya üyelerin değerlendirilmek üzere verdikleri paralarla müstakil bir eleman istihdamını gerektirecek boyutta menkul kıymet alım-satım faaliyetinde bulunması ve münhasıran bu faaliyet için eleman istihdam edilmesi ticari organizasyonun oluştuğu anlamına gelecektir. www.ozdogrular.com Ekonomik faaliyetin bir yıl içinde birden fazla tekrar ettirilmesi durumunda ya da her yıl bir defa olmakla beraber izleyen yıllarda tekrar edilmesi veya birkaç yıl arayla yapılmasına karşılık belirli dönemlerde tekrar etmesi ve bir organizasyonu içermesi hallerinde de yapılan faaliyetin devamlı olduğunun kabul edilmesi gerekmektedir. Belirtilen hususla ilgili olarak Gelir İdaresi Başkanlığı Muktezası’nda(6); derneğe ait bir iktisadi işletmenin tertip ettiği yaz etkinlikleri-kültür sanat festivali işine veya bu ve benzeri faaliyetlere ilişkin olarak bir bedel karşılığında yapılması halinde ticari organizasyonun oluşacağı ve ilgili işletmenin kurumlar vergisi mükellefiyeti tesis ettirilebileceği belirtilmiştir. www.ozdogrular.com Yapılan işlemlerin ticari mahiyet arz etmemesi durumunda, devamlı bir ekonomik faaliyet söz konusu olmayacaktır. Örneğin, bir derneğin üç yıl önce satın aldığı nakil vasıtalarından aynı yıl içinde bir veya bir kaçını elden çıkartması halinde, devamlı surette yapılan bir iktisadi faaliyetten bahsedilemeyecektir. Faaliyetin dönemsel veya mevsimlik olması (havuz ve plaj işletmeciliği gibi), işin niteliği nedeniyle faaliyetin devamlılığına engel teşkil etmemektedir. Yukarıda belirtilen şartlara sahip dernek veya vakıf iktisadi işletmelerinin, kazanç gayesi güdüp gütmemesinin, faaliyetlerinin kanunla tevdi edilmiş görevler arasında bulunup bulunmamasının, tüzel kişiliklerinin olup olmamasının, bağımsız muhasebeleri ve kendilerine tahsis edilmiş sermayelerinin veya işyerlerinin bulunup bulunmamasının kurumlar vergisi açısından mükellefiyetlerine negatif bir etkisi olmayacak, ilgili kazanç üzerinden kurumlar vergisi hesaplanacaktır. Diğer taraftan ise, satılan mal veya hizmetin bedelinin sadece maliyeti karşılayacak kadar olması, kâr edilmemiş olması, kârın kuruluş amaçlarına tahsis edilmesi bunların iktisadi işletme olma özelliğini değiştirmeyecektir. III- SONUÇ Dernek ve vakıfların, iktisadi işletmeye sahip olup olmadıklarının tespitinde göz önüne alınacak esaslar, 1 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği’nde yapılan açıklamalar ve verilen örnekler çerçevesinde detaylı olarak ele alınmıştır.www.ozdogrular.com Bu bağlamda dikkat edilmesi gereken en önemli husus devamlılık arz etmek suretiyle yapılan ticari, sınai veya zirai faaliyetin piyasa ekonomisi koşullarına uygun olarak yapılması yani başka bir ifadeyle her türlü mal ve hizmet alım satımının bir bedel karşılığı yapılmasıdır. Piyasa ekonomisi koşularında faaliyette bulunma ölçütü piyasada bulunan rakiplere karşı rekabet eşitsizliği oluşturmaktır ve bu durumda iktisadi işletmenin teşekkül ettiği kabul edilecektir. Harun UYSAL* Yaklaşım (*) Vergi Müfettişi (E. Maliye Müfettişi) (●) ’ (1) ’ (2) ’ (3) ’ (4) ’ (5) “” (6) GİB’nin, . ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. |
