I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun(1) 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançları şu şekilde belirlenmektedir: Prime esas kazançların hesabında;

1) Hak edilen ücretlerin,

2) Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,

3) İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve (2) numaralı alt bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin, brüt toplamı esas alınarak prime esas kazanç hesap edilmektedir.

Bu yazımızda prim hesabında dikkate alınmayan kazançların neler olduğunu anlatacağız.

II- PRİME TABİ TUTULMAYACAK KAZANÇLAR

Mezkûr Kanun’un 80. maddesine göre ayni yardımlar, ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları ile Kurum’ca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30'unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payı tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmamaktadır. www.ozdogrular.com

A- AYNİ YARDIMLAR

Ayni yardımlar para olarak değil, mal şeklinde yapılan yardımları ifade eden genel bir terimdir. Örneğin, yağ, un, ayakkabı, elbise gibi. Ayni yardımların kaynağı bir yasa olabileceği gibi hizmet akdi ya da toplu iş sözleşmesi de olabilmektedir. Diğer taraftan hiçbir yasal zorunluluk olmaksızın devletin ya da çeşitli kurumlar tarafından sosyal amaçlı yapılan yardımlar da bu çerçevede değerlendirilmektedir. Bu çeşit olan ve mal olarak verilen yardımların tutarı üzerinde durulmaksızın prime esas kazançlara dâhil edilmemesi, ancak ayni yardımların sigortalılara nakden ödenmesi durumunda prime tabi tutulması gerekmektedir. www.ozdogrular.com

B- ÖLÜM, DOĞUM VE EVLENME YARDIMLARI

Ölüm, doğum ve evlenme hallerinde yapılan yardımlar prime esas kazançların hesabında dikkate alınmamaktadır. Bu tür yardımlarda yapılan yardımın miktarının da önemi yoktur.

Sigortalının anne ve babası, eşi veya çocuğunun ölümü halinde sigortalıya verilen ölüm yardımı ile sigortalının evlenmesi veya çocuğunun olması halinde işveren tarafından yapılan doğum ve evlenme yardımları prime esas kazançların hesabına dâhil edilmemektedir. www.ozdogrular.com

C- GÖREV YOLLUKLARI

6245 sayılı Harcırah Kanunu’nun(2) 3. maddesine göre yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masrafı niteliğinde yapılan ödemeler yolluk kapsamındadır. Dolayısıyla, sigortalılara bireysel iş sözleşmesine veya toplu sözleşmeye dayanılarak ve işveren tarafından sigortalının geçici bir görevle başka yere gönderilmesi veya görev yerini değiştirmesi dolayısıyla verilen ve yolluk kavramına giren her türlü ödemeler sigorta primine esas kazanca dahil değildir.

Öte yandan, kamu kurum ve kuruluşlarında, personele ödenmekte olan ve miktarı Maliye Bakanlığı’nca her yıl için belirlenen görev yollukları prime esas kazançların dışında tutulacak, özel sektöre ait işyerlerinde bu miktarı aşan kısım ise prime tabi tutulacaktır. www.ozdogrular.com

D- KIDEM TAZMİNATI

Kıdem tazminatı Kanun’da gösterilen fesih hallerinde en az bir yıllık kıdeme sahip işçiye veya işçinin ölümü halinde hak sahiplerine işveren tarafından kanun gereği ödenmesi icap eden, miktarı işçinin kıdemine ve son brüt kazancına göre belirlenen bir miktar paradır(3). www.ozdogrular.com

Sigortalılara ödenen kıdem tazminatı prime tabi tutulması gereken ödemeler kapsamında olmadığından, prime esas kazancın hesaplanması sırasında dikkate alınmayacaktır.

Diğer taraftan kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödemeler, keşif ücreti ile seyyar görev tazminatı da prime tabi tutulması gereken ödemeler kapsamında değildir. Bu nedenle, bu adlar altında yapılan ödemeler de prime esas kazancın hesaplanması sırasında dikkate alınmayacaktır. www.ozdogrular.com

E- İHBAR TAZMİNATI

4857 sayılı İş Kanunu’nun(4) 17. maddesinde, belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerektiği, işçinin kıdemine göre değişen süreler sonunda iş sözleşmesinin feshedilmiş sayılacağı, bildirim şartına uymayan tarafın,   bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminatı  (ihbar tazminatı)  ödemek zorunda olduğu belirtilmiştir.

Bu durumda sigortalının işyeri ile hukuki münasebeti iş sözleşmesinin feshi ile sona ermiş olduğundan, ödenen tazminat, ücret niteliğinde olmadığı için sigorta primine de tabi tutulmayacaktır.www.ozdogrular.com

Ancak, işçiye bildirim süresince iş araması için belli bir süre izin verilmesi İş Kanunu’nun gereği olup, bu süre zarfında işçi-işveren arasındaki hukuki bağ sona ermediğinden bildirim süresi içinde işçinin aldığı ücretler kısa ve uzun vadeli sigorta kolları ve genel sağlık sigortası primine esas kazanca dahil edilecektir.

F- KASA TAZMİNATI (MALİ SORUMLULUK TAZMİNATI)

İşyerlerinde para veya kıymetli evrak ya da eşya muhafazası ile görevli bulunan sigortalılara muhtemel açıkları kapatmak amacıyla işverenler tarafından ödenen kasa tazminatları, ücret niteliğinde sayılamayacağından, sigorta ve sağlık sigortası priminden istisna tutulması gerekmektedir. www.ozdogrular.com

Ancak, kasa tazminatı niteliğinde olan ödemelerin para ve kıymetli evrak veyahut eşya muhafazası ile görevli bulunan sigortalıya ödenmesi gerektiğinden, bu tür sorumluluğu bulunmayan sigortalılara  bu nitelikte  bir ödemenin yapılması söz konusu olmayacaktır. Yapıldığı takdirde ise, prime tabi tutulacağı açıktır. www.ozdogrular.com

G- KANUN’DA İSTİSNA OLARAK SAYILMAYAN DİĞER ÖDEMELER

5510 sayılı Kanun’un 80. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde, (b) bendinde belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın, tüm ödemelerin prime tabi tutulacağı ve diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnaların bu Kanun’un uygulanmasında dikkate alınmayacağı öngörüldüğünden, sigortalılara, yakacak, temizlik, aydınlatma ve benzeri nitelikte yapılan giderler yahut tahsil veya mesken yardımı gibi kanunda ismen sayılmayan bu tür ödemelerin tamamı (ödeme her ne adla yapılırsa yapılsın), aylık prime esas kazanç üst sınırı aşılmamak kaydıyla ödendiği ayın kazancına ilave edilmek suretiyle prime tabi tutulacaktır.  www.ozdogrular.com

Öte yandan, Kanun’daki bu hükme istinaden, 6772 sayılı “Devlet ve Ona Bağlı Müesseselerde Çalışan İşçilere İlave Tediye Yapılması Hakkında Kanun”a istinaden ödenmekte olan ikramiyeler prime tabi tutulacağı gibi, İş Kanunu’nun 61. maddesindeki istisnai hüküm üzerinde durulmaksızın yıllık izin ücretlerinin tamamı da sigorta ve genel sağlık sigortası primine esas kazançlara dahil edilecektir. www.ozdogrular.com

III- SONUÇ

İşverenlerimizin ve dolayısıyla onların vekillerinin ve mali müşavirlerinin sigortalılara ait bildirimleri yaparken yukarıda ayrıntılı olarak anlattığımız kazanç unsurlarına dikkat etmeleri, emek ve zaman israfının önüne geçilmesi bakımından önemlidir. Çünkü bu neviden yapılacak hatalar sonucu bildirimlerde “EK-İPTAL” yapmak ve hatta kimi durumlarda denetime tabi tutulmak suretiyle düzeltme yoluna gidilmektir. Bunun neticesi de bazı durumlarda idari para cezasına maruz kalmak ve daha da önemlisi ise her durumda emek ve zaman israfıdır.

Mithat YALÇIN*

Yaklaşım

(*)          Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi, SGK Kadıköy Sosyal Güvenlik Merkezi Müdürü, Finans Uzmanı

(1)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         18.02.1954 tarih ve 8637 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         Müjdat ŞAKAR - Ayşe YİĞİT ŞAKAR, İşçiye Ödenecek Tazminatlar, Yaklaşım, Ankara 2010, s.18

(4)         10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.