I- GİRİŞ

5510 sayılı Kanun’da hizmet akdi ile çalışanlar ile kendi nam ve hesabına çalışanlar sigortalı sayıldıklarından iş kazası veya meslek hastalığına maruz kalmaları halinde, bu sigortalılara Kanun’da belirtilen iş kazası ve meslek hastalığı sigorta kolundan yapılması gereken bütün sigorta yardımları yapılmaktadır. 1479 sayılı Kanun zamanında kendi nam ve hesabına çalışanların iş kazası veya meslek hastalığına uğrayabilecekleri öngörülmesine rağmen, bu sigortalılara iş kazası veya meslek hastalığı halinde salt bu olaya dayalı olarak gelir veya aylık bağlanmıyordu. İş kazası veya meslek hastalığı olayı sadece bu olay nedeniyle malûllük veya ölüm halinde bu sigorta kollarından aylık bağlanması için gerekli olan 5000 gün prim ödeme şartını ortadan kaldırıyordu. Ancak sosyal güvenlik reformu ile kendi nam ve hesabına çalışanlara veya hak sahiplerine de a iş kazası veya meslek hastalığı hallerinde bu sigorta kolundan aylık veya gelir bağlanma hakkı getirilmiştir. Yazımızda herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık veya gelir aldığı için sosyal güvenlik destek primi ödeyen kendi nam ve hesabına çalışanların sosyal güvenlik reformu öncesi ve sonrası sigortalılık nitelikleri ve bunların sigorta olaylarına (iş kazası meslek hastalığı, hastalık, analık) maruz kalmaları halinde kanunda yer alan bu sigorta kolları ile ilgili sigorta yardımlarından yararlanıp yararlanamayacakları konusunda değerlendirmeler yapılacaktır. www.ozdogrular.com

II- İLK DEFA 01.10.2008 TARİHİNDEN SONRA SİGORTALI OLAN KENDİ NAM VE HESABINA ÇALIŞANLAR AÇISINDAN SOSYAL GÜVENLİK DESTEK PRİMİ (SGDP) UYGULAMASI

5510 sayılı Kanun’un 30.maddesi gereğince; ilk defa 01.10.2008 tarihinden sonra sigortalı olup yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra kendi nam ve hesabına yaptıkları tarımsal faaliyetler hariç 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin (b) fıkrası kapsamında (Bağ-Kur) faaliyete başlayacak veya devam edeceklerin yaşlılık aylıkları kesilecektir. Ancak bu kişilerden aylıklarının kesilmemesi için yazılı istekte bulunanlara yaşlılık aylıklarının ödenmesine devam edilecektir. www.ozdogrular.com

Bu kişilerden almakta oldukları aylıklarının % 15’i oranında SGDP kesilecektir. (Eski uygulama 1479 sayılı Kanun’a göre emekli olanlar için almakta oldukları aylığın % 10’u, diğer Sosyal Güvenlik Kurumlarından aylık alanlar için 1479 sayılı Kanun’un 50. maddesine göre belirlenen 12. gelir basamağının % 10’u idi.) Ancak kesilecek olan bu tutar, kendi nam ve hesabına çalışmalarından dolayı emekli olanlara ilgili yılın Ocak ayında ödenen en yüksek yaşlılık aylığından alınabilecek sosyal güvenlik destek priminden fazla olamayacaktır. Bu sigortalılardan ayrıca kısa vadeli sigorta kolları (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık) primi alınmayacaktır. www.ozdogrular.com

SGDP ödenmiş veya bildirilmiş süreler malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim ödeme gün sayısına ilâve edilmeyecek, yersiz alınmadıkları sürece geri ödenmeyecek, toptan ödeme uygulamasına konu edilmeyecektir.

Bu kişiler tüm sigorta kollarına tabi olarak çalışmak isterlerse yaşlılık aylıkları kesilerek tüm sigorta kollarına tabi olarak prim ödeyebileceklerdir.

Bu şekilde yaşlılık aylığı kesilenler, tercihlerini; SGDP’ne tabi olma yönünde, SGDP’ne tabi olanlar ise tüm sigorta kollarına tabi olma yönünde değiştirebilme hakkına sahip olacaklardır(1). www.ozdogrular.com

III- İLK DEFA 01.10.2008 TARİHİNDEN ÖNCE SİGORTALI OLAN KENDİ NAM VE HESABINA ÇALIŞANLAR AÇISINDAN SGDP UYGULAMASI

5510 sayılı Kanun’un geçici 14. maddesi gereğince; bu kişiler hakkında SGDP’ne tabi olma bakımından 5510 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili Kanun hükümlerinin uygulanmasına devam edilmektedir.

Malûllük veya yaşlılık aylığı almakta iken, tarımsal faaliyetlerde çalışanlar hariç kendi adına ve hesabına bağımsız çalışmaya başlayan veya devam edenlerin yaşlılık aylıkları kesilmemekte, almakta oldukları aylıklarından % 15 oranında SGDP kesilmektedir.

SGDP ödenmiş veya bildirilmiş süreler malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim ödeme gün sayısına ilâve edilmemekte, yersiz alınmadıkları sürece geri ödenmemekte, toptan ödeme uygulamasına konu edilmemektedir. www.ozdogrular.com

IV- SGDP YÜKÜMLÜSÜ KENDİ NAM VE HESABINA ÇALIŞANLAR SİGORTALI MIDIR?

Mülga 1479 sayılı Kanun’un 24/II-c bendinde; Kanunla veya Kanun’un verdiği yetkiye dayanılarak kurulu sosyal güvenlik kuruluşlarına prim veya kesenek ödeyenlerle bu tür kuruluşlardan malûllük veya yaşlılık aylığı ile daimi tam iş göremezlik geliri almakta olanların, aylık veya gelir bağlanması için talepte bulunmuş olanların (Dul ve yetim aylığı veya SSK’dan geçici veya sürekli kısmi iş göremezlik geliri alanlar hariç) sigortalı sayılmayacakları belirtilmiştir. Yine aynı Kanun’un Ek 20. maddesinde kendi nam ve hesaplarına ticari faaliyetlerini devam ettirenlerin sosyal güvenlik destek primi ödeyecekleri hüküm altına alınmıştır. www.ozdogrular.com

5510 sayılı Kanun’un sigortalı sayılmayanların belirtildiği 6. maddesinde aylık veya gelir alanların sigortalı olmayacakları belirtilmemiştir. Bu sebeple aylık veya gelir almakta iken aynı zamanda kendi nam ve hesaplarına ticari faaliyetlerini sürdürenler 01.10.2008 tarihi öncesinde sigortalı sayılmazken bu kişiler 01.10.2008 tarihinden sonra sigortalı sayılmışlardır. www.ozdogrular.com

V- SGDP ÖDEYEREK KENDİ NAM VE HESABINA ÇALIŞMALARINI SÜRDÜRENLERİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ

A- 01.10.2008 TARİHİNDEN ÖNCE SİGORTALI OLANLAR

01.10.2008 tarihi öncesinde sigortalı olup gelir veya aylık almakta olan kendi nam ve hesabına çalışanlarla ilgili olarak SGDP’ne tabi olma bakımından 5510 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerinin uygulanmasına devam edileceği yukarıda belirtilmiştir. Bu kişilerle ilgili olarak 5510 sayılı Kanun’un geçici 14. maddesi gereğince ve 1479 sayılı Kanun’un Ek 20. maddesine göre alınmakta olan SGDP içinde iş kazası ve meslek hastalıkları, hastalık ve analık sigortası primi olmadığından bu kişilerle ilgili olarak 5510 sayılı Kanun’da yer alan iş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası yardımları yapılamamaktadır. www.ozdogrular.com

B- İLK DEFA 01.10.2008 TARİHİNDEN SONRA SİGORTALI OLANLAR

5510 sayılı Kanun’un 30. maddesinde, “4. maddenin 1. fıkrasının (b) bendinin 4 numaralı alt bendi hariç olmak üzere bu Kanun’a göre veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başlayanların yaşlılık aylıkları, çalışmaya başladıkları tarihi takip eden ödeme dönemi başında kesilir. Bunlardan bu Kanun’a tabi çalıştıkları süre zarfında 80. maddeye göre belirlenen prime esas kazançları üzerinden 81. madde gereğince kısa ve uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasına ait prim alınır. Yaşlılık aylığı kesilenlerden, işten ayrılarak veya işyerini kapatarak yeniden yaşlılık aylığı bağlanması için yazılı istekte bulunanlara ya da emekliye ayrılan veya sevk edilenlere, yazılı istek tarihini veya görevinden ayrıldığı tarihi takip eden ödeme döneminden itibaren yeniden yaşlılık aylığı hesaplanarak bağlanır. Yeni aylık, eski aylığın kesildiği tarihten sonra aylıklara yapılacak artışlar uygulanarak bu fıkrada belirtilen aylık başlangıç tarihi itibarıyla bulunan tutarı ile emeklilik sonrası çalışmaya ait kısmi aylığın toplamından oluşur. Emeklilik sonrası çalışmaya ait kısmı aylık, talep tarihindeki emeklilik öncesi ve sonrası prim ödeme gün sayısı ve emeklilik sonrası çalışmaya ait prime esas kazançları üzerinden 29. maddeye göre hesaplanan aylığın emeklilik sonrası prim ödeme gün sayısına orantılı bölümü kadardır.

b) 4. maddenin 1. fıkrasının (b) bendinin 4 numaralı alt bendi hariç olmak üzere diğer alt bentlerine tabi çalışmaya başlayanlardan aylıklarının kesilmemesi için yazılı istekte bulunanların yaşlılık aylıklarının ödenmesine devam edilir. Bunlardan, almakta oldukları aylıklarının % 15’i oranında SGDP kesilir.” hükümlerinden de anlaşılacağı üzere ilk defa 01.10.2008 tarihinden sonra sigortalı olup malûllük veya yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra kendi nam ve hesabına çalışmaya başlayan veya mevcut faaliyetlerini devam ettirenlerden, tercihlerini SGDP’den yana kullananların, yani bütün sigorta kollarını tabi olmayıp SGDP ödemek isteyenlerin iş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası primi ödemeleri söz konusu olmadığından bu kişilerin de faaliyetleri nedeniyle iş kazasına uğramaları veya meslek hastalığına tutulmaları halinde, 5510 sayılı Kanun’un iş kazası ve meslek hastalığı sigortası kolu kapsamındaki sigorta yardımlarından yararlanmalarına imkan bulunmamaktadır. www.ozdogrular.com

VI- SONUÇ

SGDP uygulamaları, sosyal güvenlik sistemine belli bir zaman prim ödeyerek emekli olan sigortalılardan yeniden çalışmaya başlayanların yeniden çalışmaları neticesinde maruz kalabilecekleri riskler nedeniyle ortaya çıkmış bir uygulamadır. Bu riskler ise kısa vadeli sigorta kolları kapsamında bulunan iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık halleridir. Bu itibarla SGDP ödeyenlere teorik olarak kısa vadeli sigorta kolları kapsamında meydana gelen risklerde normal sigortalılara yapılması gereken sigorta yardımlarının yapılması gerektiği ileri sürülebilir. Şüphesiz bu durum ülkelerin sosyal güvenlik sistemlerinin aktüeryal yapıları ile yakından ilgili bir husustur.

Sosyal güvenlik sistemimize göre; 01.10.2008 tarihinden önce sigortalı olup malûllük ve yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra hizmet akdi ile çalışmaya devam edenlerden, aylıkları kesilmeksizin sosyal güvenlik destek primine tabi olarak çalışmaya devam edenlere, maruz kaldıkları iş kazası ve meslek hastalığı hallerinde bu sigorta kolu kapsamındaki sigorta yardımlarının yapılması mümkün bulunmaktadır. Ancak bu sigortalılar için hastalık ve analık sigorta kolları için prim alınmaması nedeniyle bu sigorta kollarından yardım yapılması imkanı bulunmamaktadır.www.ozdogrular.com

01.10.2008 tarihinden önce sigortalı olup malûllük ve yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra kendi nam ve hesaplarına çalışmaya devam etmeleri nedeniyle SGDP ödeyenlere ise maruz kaldıkları iş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde bu sigorta kolları kapsamındaki sigorta yardımları yapılamamaktadır.

01.10.2008 tarihinden sonra sigortalı olup malûllük veya yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra hizmet akdiyle çalışmaya devam edenlerin aylıkları kesilmeksizin SGDP ödeyerek çalışma imkanları bulunmamaktadır. Ancak bu sigortalılardan kendi nam ve hesabına çalışmaya devam etmeleri nedeniyle SGDP ödeyenlere de maruz kalacakları iş kazası veya meslek hastalığı hallerinde bu sigorta kolundan herhangi bir yardım yapılması imkanı bulunmamaktadır.

Harun ORDU*

Yaklaşım

*         Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

(1)         5510 sayılı Kanun’un 4. Maddesinin 1. Fıkrasının (a) ve (b) Bendi Kapsamında Sigortalı Olanlar İle Hak Sahiplerinin Tahsis İşlemlerine İlişkin Tebliğ (28.09.2008 tarih ve 27011 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.).

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.