I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(1)’nun 90. maddesi uyarınca valilikler, belediyeler, il özel idareleri ve ruhsat vermeye yetkili diğer merciler tarafından, geçici iskân veya yapı kullanma izin belgesi verilmeden önce yapılan inşaat dolayısıyla, diğer kamu idareleri ile döner sermayeli kuruluşlar, kanunla kurulan kurum ve kuruluşlar ve bankaların ise Bakanlar Kurulu kararı ile belirlenecek işlemlerinde Kurum’a borçlarının bulunmadığına dair ilgililerden Sosyal Güvenlik Kurumu(SGK)’nca düzenlenmiş bir belgenin istenmesi zorunludur. Bu maddede belirtilen yükümlülükler yerine getirilmeden hak ediş ödenmesi, kesin teminatın iade edilmesi veya geçici iskân izin belgesi ve yapı kullanma izin belgesi verilmesi veya diğer işlemlerin gerçekleştirilmesi hallerinde, ilgililer hakkında genel hükümlere göre idarî ve cezaî işlem yapılır. www.ozdogrular.com

Bu makalemizde; 5510 sayılı Kanun ve Kurum ikincil düzenlemeleri(2) doğrultusunda özel bina inşaatlarında SGK’ca ilişiksizlik belgesi verilmesi, hiç tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla birlikte işçilik bildiriminde bulunulmadığı durumlarda SGK müdürlüklerinin yetki sınırı ve kapsamı ile özel bina inşaatlarınca asgari işçilik incelemeleri sonucunda uygulanacak idari para cezalarından bahsedilecektir. www.ozdogrular.com

II- ÖZEL BİNA İNŞAATLARINDA İLİŞİKSİZLİK BELGESİ VERİLMESİ

Gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği haiz olmayan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan özel nitelikteki inşaat işyerleri hakkında ünitece(3) yapılacak araştırma; inşaat maliyetine SGK’ca yayımlanan “Sosyal Güvenlik Kurumu Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ”(4) ile belirlenen asgari işçilik oranının % 25 eksiği uygulanmak suretiyle yapılır.

Bina maliyeti, belediyeler, valilikler ve ruhsat vermeye yetkili diğer makamların vermiş olduğu inşaatın ruhsatnamesinde yazılı bulunan, ruhsatnamesi yoksa ünitece tespit edilecek yüzölçümü ile birim maliyet bedelinin çarpımı suretiyle bulunacak tutar üzerinden hesaplanır.

Birim maliyet bedelleri, her yıl inşaatın sınıfı ve grubuna göre Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nca tespit edilerek Kurum’ca(5) özel nitelikteki inşaat işyerlerinin asgari işçilik uygulamasında esas alınır. www.ozdogrular.com

İnşaatın niteliği dikkate alınarak, inşaatın ruhsatnamesi ile Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nca tespit edilen listede kayıtlı yapının sınıfı ve/veya grubunun farklı olduğunun anlaşılması hâlinde, inşaatın yapı sınıfı veya grubu, Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurlarınca(6) mahallinde düzenlenen tespit tutanağına istinaden ünitece belirlenerek işlem yapılır. Ünitece bu şekilde tespit edilen yapı sınıf veya grubuna yapılan itirazlar ise karara bağlanmak üzere Sigorta Primleri Genel Müdürlüğü İşverenler Prim Daire Başkanlığı’na yazı ile intikal ettirilir. İnşaatın sınıfı veya grubunun, Bayındırlık ve İskân Bakanlığı’nca yayımlanan listede daha alt bir yapı sınıfı veya grubunda tasnif edilmesi yönünde yapılan değişiklikler, araştırma veya inceleme işlemi sonucu tespit edilen borcun kesinleşmesine kadar dikkate alınır. www.ozdogrular.com

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nca yayımlanan Tebliğ’de(7) belirtilmemiş olan inşaata ait birim maliyet bedeli, Tebliğde kayıtlı benzeri bir inşaatın birim maliyet bedeli üzerinden hesaplanabilir. www.ozdogrular.com

Başladığı yıl içinde bitirilmiş olan inşaatın maliyetinin hesaplanmasında o yıl için tespit edilen, başladığı yıldan sonraki yıllarda bitirilmiş inşaatın maliyetinin hesabında ise bitirildiği yıldan önceki yıla ait birim maliyet bedeli esas alınır. Yapımına 2003 yılından önce başlanılan ve 01.05.2004 tarihinden sonra bitirilen özel bina inşaatlarında binaların yaklaşık maliyeti 2004 yılından önceki yılların birim maliyetleri toplanarak yıl sayısına bölünmesi ile elde edilecek maliyet ile inşaatın bittiği yıldan önceki yıla ait birim maliyetle toplanarak ikiye bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama maliyet tutarı esas alınarak hesaplama yapılacaktır.

Araştırma, bina inşaatının bittiği tarihten sonra yapılır. Ancak, bu işlem, inşaatın el değiştirmesi, talep edilmesi halinde inşaatın biten kısmı ve benzeri hallerde, inşaat, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde yer alan “İnşaatın İkmal Edilen Kısmının Bina Maliyetine Oranlarını Gösterir Cetvel”de gösterilen durumlara uygun bulunduğu takdirde bu oranlar aynen, uymadığı takdirde ise, yapılmayan kısımlar yapılan kısımlara oranlanarak bulunacak maliyet esas alınmak suretiyle inşaatın herhangi bir safhasında da yapılabilir.

Kurum’ca aksine bir tespit olmaması halinde; ruhsata tabi olmayan ve maliyet hesabı yapılamayan bina tadilat, tamirat, tesisat ve benzeri işler için Kurum’a borcu olmaması, ihbar, şüphe veya şikâyetin bulunmaması halinde işyeri dosyasının tasfiye edilmesi; ihbar, şüphe veya şikâyet bulunması halinde ise Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurları marifetiyle incelemesi istenilerek düzenlenecek rapor sonucuna göre işlem yapılması gerekmektedir. www.ozdogrular.com

Özel bina inşaatının devamı sırasında işverenin vefat etmesi üzerine işin varislerine intikal etmesi halinde; varislerin, mirası reddetmedikleri sürece intikal durumundan dolayı 5510 sayılı Kanun’un 11. maddesi hükmüne istinaden işyeri bildirgesi düzenlemesi gerekmektedir. Bu durumda varislerin ölen işverenin prim borcundan dolayı sorumluluğu mevcut olduğundan, varisler adına yeniden işyeri dosyası açılması yoluna gidilmemekte, varisler tarafından işyeri devir bildirgesi verilmesi suretiyle aynı işyeri dosyası üzerinden işlemlere devam edilmektedir.

III- HİÇ TESCİL EDİLMEMİŞ VEYA TESCİL EDİLMİŞ OLMAKLA BİRLİKTE BİLDİRİM YAPILMAYAN ÖZEL BİNA İNŞAATLARI(8)

Hiç tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla birlikte hiç işçilik bildiriminde bulunulmamış olan ihale konusu işler ile özel nitelikteki bina inşaatı işyerleri ile ilgili olarak işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespitinin Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılması gerekmektedir. Bununla birlikte gerek işverenlerin gecikmeden kaynaklanacak mağduriyetlerini önlemek gerekse gayri faal bu tür işyeri dosyalarının bir an evvel tasfiyesini sağlamak amacıyla, her halükarda işin 01.01.2004’ten önce bitmiş olması kaydıyla, işverenlerin taahhütname vererek hesaplanacak tutarı gecikme zammı ile birlikte ödemeleri halinde, Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurlarına inceleme yaptırılmaksızın ilişiksizlik belgesi verilmektedir. www.ozdogrular.com

Yapıldığı Kurum’ca sonradan tespit edilen ticari, turistik, dinlenme amaçlı ve anahtar teslimi olmaksızın, defter tutma yükümlülüğü olmayan tescilsiz veya tescilli olmakla birlikte hiç işçilik bildiriminde bulunmayan, bittiği yılı takip eden yılbaşından itibaren bittiğinin tespiti; 2008 ve önceki yıllar için 5 yıllık süreyi, 2009 yılı için 6 yıllık süreyi, 2010 yılı için 7 yıllık süreyi, 2011 yılı için 8 yıllık süreyi, 2012 yılı için 9 yıllık süreyi, 2013 ve sonraki yıllar için 10 yıllık süreyi aşan ve 300 m^2’ye kadar olan inşaat işyerleri için ünite(9) tarafından yapılacak ön inceleme ve değerlendirme sonucunda bulunan işçilik matrahı son ayına mal edilerek tahsil edilmekte, ihbar, şikayet ve şüpheli durum olmaması halinde ilişiksizlik belgesi verilmektedir. www.ozdogrular.com

IV- DİĞER HUSUSLAR

Araştırma yapılırken, özel nitelikteki inşaat işyerlerinde de inşaatın bitirildiği tarihe kadar Kurum’a bildirilmiş olan işçilik miktarı dikkate alınır. İşin başlangıç tarihinden önce ve bitim tarihinden sonra yapılan bildirimler ile teknik personel niteliğinde olmayan bayan sigortalılar adına inşaat işyerlerinden Kurum’a bildirilmiş olan sigorta primine esas kazanç tutarları ile gün sayıları araştırma işleminde dikkate alınmamakta, ancak, aksine tespit yoksa iptali de yapılmamaktadır. www.ozdogrular.com

Gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişiliği haiz olmayan kurum ve kuruluşlarca yapılan özel nitelikteki inşaat işyerlerinde hesaplanan prim tutarı, aksine bir tespit olmaması hâlinde, faaliyet süresinin son ayına mal edilerek tahakkuk ettirilmek suretiyle gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte ödenmek üzere işverene tebliğ olunur. İşverence borcun tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödeneceğinin ve daha sonra Kurum’un denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca inceleme yapılması istenilmeyeceğinin bir dilekçe ile bildirilmesi hâlinde, borç kesinleşmekte ve işlemler sonuçlandırılmaktadır.

Ünitece hesaplanan borcun yapılan tebligata rağmen ödenmeyeceğinin bildirilmesi veya tebligatta belirtilen sürede bildirimde bulunulmaması durumunda, Kurum’un denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca inceleme yapılmaktadır. www.ozdogrular.com

Kurum’un denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca inceleme yapılmasına başlandıktan sonra inceleme sonucuna göre işlem yapılır. Ancak, denetim ve kontrole başlanmakla birlikte, işverenin borcunu ödeyeceğine ilişkin üniteye yazılı olarak başvurması halinde inceleme durdurulur. En geç 15 gün içinde borcun ödendiğine ilişkin yazının Kurum’un denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarına ulaşması üzerine, kontrol ve inceleme işleminden vazgeçilmiş sayılır ve yasal kayıt ve belgeleri işverene iade edilmekte, işverenin borcu ödememesi durumunda ise incelemeye devam edilmektedir. www.ozdogrular.com

İşyerleri hakkında ünitece araştırma yapılmış olması, gerektiğinde Kurum’un denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespiti hususunda inceleme yapılmasına engel oluşturmaz. Kurum’un denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca sonradan inceleme yapılması durumunda, daha önce ödenmiş prim ile varsa gecikme cezası ve gecikme zammı tutarı, işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarı üzerinden hesaplanan ve Kurum’a ödenmediği anlaşılan prim ile varsa gecikme cezası ve gecikme zammından mahsup edilir.

V- İDARİ PARA CEZALARI

Kurum’un denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurlarınca yapılan incelemede işin yürütümü için gerekli olduğu saptanan asgari işçilik miktarının Kurum’a bildirilmediğinin veya eksik bildirildiğinin tespiti hâlinde, bildirilmeyen tutar, hangi aylara ait olduğu hususunda bir tespit varsa o aylara; tespit yoksa faaliyette bulunulan son aya mal edilir ve 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin 1. fıkrasının (d) bendi ile (e) bendinin (4) numaralı alt bendi de dikkate alınarak gerekli işlem yapılır. www.ozdogrular.com

5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin 1. fıkrasının (d) bendine göre Kanun’un 59. maddesi uyarınca Kurum’un defter ve belge incelemeye yetkili denetim ve kontrolle görevlendirilmiş memurları tarafından Kurum’a bildirilmediği tespit edilen eksik işçilik tutarının mal edildiği her bir ay için, aylık asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezası uygulanır. www.ozdogrular.com

5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin 1. fıkrasının (e) bendinin (4) numaralı alt bendine göre tutmakla yükümlü bulunulan defter ve belgelerin ibraz edilmemesi nedeniyle verilmesi gereken ceza tutarını aşmamak kaydıyla; defter ve belgelerin tümünü verilen süre içinde ibraz etmekle birlikte; kanunî tasdik süresi geçtikten sonra tasdik ettirilmiş olan defterlerin tasdik tarihinden önceki kısmı, işçilikle ilgili giderlerin işlenmemiş olduğu tespit edilen defterler, sigorta primleri hesabına esas tutulan kazançların kesin olarak tespitine imkân vermeyecek şekilde usûlsüz veya noksan tutulmuş defterler, herhangi bir ay için sigorta primleri hesabına esas tutulması gereken kazançların ve kazançlarla ilgili ödemelerin (sigorta primine esas kazancın ödemeye bağlı olduğu durumlar dahil) o ayın dahil bulunduğu hesap dönemine ait defterlere işlenmemiş olması halinde, o aya ait defter kayıtları geçerli sayılmaz ve bu geçersizlik hallerinin gerçekleştiği her bir takvim ayı için, aylık asgari ücretin yarısı tutarında idari para cezası uygulanır.

VI- SONUÇ

Hiç tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla birlikte hiç işçilik bildiriminde bulunulmamış olan özel nitelikteki bina inşaatı işyerleri ile ilgili olarak işin yürütümü için gerekli olan asgari işçilik miktarının tespitinin Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılması esastır. www.ozdogrular.com

Ancak gerek işverenlerin gecikmeden kaynaklanacak mağduriyetlerini önlemek gerekse gayri faal bu tür işyeri dosyalarının bir an evvel tasfiyesini sağlamak amacıyla, her halükarda işin 01.01.2004 tarihinden önce bitmiş olması kaydıyla, işverenlerin taahhütname vererek hesaplanacak tutarı gecikme zammı ile birlikte ödemeleri halinde, inceleme yaptırılmaksızın ilişiksizlik belgesi verilmektedir.

Yapıldığı Kurum’ca sonradan tespit edilen ticari, turistik, dinlenme amaçlı ve anahtar teslimi olmaksızın, defter tutma yükümlülüğü olmayan tescilsiz veya tescilli olmakla birlikte hiç işçilik bildiriminde bulunmayan, bittiği yılı takip eden yılbaşından itibaren bittiğinin tespiti; 2008 ve önceki yıllar için 5 yıllık süreyi, 2009 yılı için 6 yıllık süreyi, 2010 yılı için 7 yıllık süreyi, 2011 yılı için 8 yıllık süreyi, 2012 yılı için 9 yıllık süreyi, 2013 ve sonraki yıllar için 10 yıllık süreyi aşan ve 300 m²’ye kadar olan inşaat işyerleri için ünite(10) tarafından yapılacak ön inceleme ve değerlendirme sonucunda bulunan işçilik matrahı son ayına mal edilerek tahsil edilmekte, ihbar, şikayet ve şüpheli durum olmaması halinde ilişiksizlik belgesi verilmektedir.www.ozdogrular.com

Ekrem TAŞBAŞI*

Yaklaşım

*        Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi, İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Uzmanı

(^●)         Bu makalede yer alan görüşler yazarın kişisel görüşleridir. Bu nedenle çalıştığı Kurum’u bağlamaz.

(1)         31.05.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ile Sosyal Güvenlik Kurumu’nun 04.02.2011 tarih ve 2011/13 sayılı Genelgesi.

(3)         Merkezde daire başkanlığını, taşrada sosyal güvenlik il müdürlükleri ile sosyal güvenlik merkezlerini ifade etmektedir.

(4)         Söz konusu Tebliğ 12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış ve yayımlandığı tarihte yürürlüğe girmiştir. Bu Tebliğ’in 6. maddesi hükümleri saklı kalmak üzere, 29.09.2005 tarih ve 25951 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmış olan “Asgari İşçilik Tespit Komisyonunca Belirlenen Çeşitli İşkollarına Ait Asgari İşçilik Oranlarını Gösterir Tebliğ” ile bahse konu Tebliğ’de değişiklik yapılmasına dair 22.06.2006 tarihli ve 26206 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tebliğ ve eki listeler, bu Tebliğ’in yayımı tarihinden itibaren yürürlükten kaldırılmıştır.

(5)         Sosyal Güvenlik Kurumu

(6)         Sosyal Güvenlik Kurumu’nda asgari işçilik incelemelerini Kurum Müfettişleri tarafından yapmaktadır.

(7)         Birim maliyet bedelleri her yıl Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nca yayımlanan Tebliğ’de belirtilmektedir.

(8)         Sosyal Güvenlik Kurumu’nun, 04.02.2011 tarih ve 2011/13 sayılı Genelgesi, s. 15

(9)         Merkezde Daire Başkanlığını, taşrada Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri ile Sosyal Güvenlik Merkezlerini ifade etmektedir.

(10)       Merkezde Daire Başkanlığını, taşrada Sosyal Güvenlik İl Müdürlükleri ile Sosyal Güvenlik Merkezlerini ifade etmektedir.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.