I- GİRİŞ

Bilindiği üzere 4857 sayılı İş Kanunu, iş sözleşmesi feshedilen işçilerin bazı hallerde mahkeme veya özel hakem kararlarıyla işlerine dönebilmeleri imkanı getirmiştir. Mahkeme veya özel hakem tarafından, sözleşmesi feshedilen işçilerin işlerine dönmeleri yönünde karar verilmesi durumunda işverenler bu işçilere bazı ödemeler yapmak veya geçmiş aylara ilişkin prim ve hizmet belgesi vermek durumunda kalabilmektedir.

Bu ödemelerin 5510 sayılı Kanun çerçevesinde prime tabi tutulup tutulmayacağı ve geç verilen prim belgeleri ile ilgili idari para cezası uygulanıp uygulanmayacağı ile ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından 16-330 Ek sayılı Genelge ve 16-370 Ek sayılı Genelge çıkarılmıştır. www.ozdogrular.com

Yazımızda yukarıda belirtilen düzenlemeler çerçevesinde, işe iade kararları sonrasında ortaya çıkması muhtemel durumlarda hangi kazançların prime tabi tutulacağı ve prim belgelerinden dolayı hangi hallerde idari para cezası uygulanacağına ilişkin bilgiler verilecektir.

II- İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ VE İTİRAZ

4857 sayılı Kanun’un uygulandığı işyerlerinde işçinin,

— Otuz veya daha fazla işçi çalıştırılan bir işyerinde çalışması,

— İşyerinde en az altı aylık kıdeminin olması,

şartlarını taşıması halinde işveren belirsiz süreli iş sözleşmesini ancak geçerli bir sebebe dayanarak feshedebilir ve fesih sebebinin açık ve kesin bir şekilde belirtildiği fesih bildirimini yazılı olarak yapmak zorundadır. www.ozdogrular.com

Sözleşmesi feshedilen işçiler, sözleşmenin feshinin geçerli bir sebebe dayanmadığı hallerde, fesih bildiriminin yapıldığı tarihten itibaren bir ay içerisinde iş mahkemesine dava açabilirler. Ancak işveren ve sözleşmesi feshedilen işçinin ortak kararıyla, sorunun çözümü için özel hakem de tayin edilebilir.

Sözleşmenin feshinin geçerli bir sebebe dayanıp dayanmadığı iş mahkemesi veya özel hakem tarafından değerlendirilirken ispat yükümlülüğü kural olarak işverene aittir. İşveren, feshin geçerli bir sebebe dayandığını ispat etmek zorundadır. İşçi, feshin 4857 sayılı Kanun’a uygun bir sebeple feshedilmediğini ispatla yükümlü değildir. Ancak sözleşmesi feshedilen işçi, sözleşmenin işveren tarafından ileri sürülen sebep dışında bir sebeple feshedildiğini iddia ediyorsa, bunu ispatlamak zorundadır.

4857 sayılı Kanun, konunun iş mahkemesinde dava konusu olması halinde, hızlı bir şekilde karar verilebilmesi için de hükümler getirmiştir. Buna göre, iş mahkemeleri bu konudaki davaları iki ay içinde sonuçlandırmalıdır. Ayrıca iş mahkemeleri tarafından bu konuda verilen kararlar taraflar tarafından temyiz edilirse, temyize ilişkin kararın da bir ay içerisinde verilmesi gerekmektedir. www.ozdogrular.com

III- İŞE İADE KARARLARININ (İTİRAZIN KABUL EDİLMESİ) SONUÇLARI

İşçi tarafından sözleşmenin feshedilmesine yönelik olarak yapılan itirazın iş mahkemesi veya özel hakem tarafından kabul edilmesi halinde, işçinin sahip olduğu haklar aşağıda açıklanmıştır:

A- İŞÇİNİN İŞE BAŞLAMA TALEBİNDE BULUNMAMASI

İtirazı iş mahkemesi veya özel hakem tarafından kabul edilen işçi, kesinleşen mahkeme kararı veya özel hakem karının kendisine tebliğinden itibaren 10 gün içinde işe başlamak için işverene başvurmak zorundadır. İşveren de, 1 ay içerisinde işçiyi işe başlatmak zorundadır. Ancak işçi, 10 günlük süre içerisinde işe başlamak üzere başvurmazsa işveren tarafından yapılan fesih geçerli bir fesih olarak kabul edilecektir. Dolayısıyla işçi tarafından sözleşmenin feshine yapılan itirazın kabulüne ilişkin mahkeme kararı veya özel hakem kararı hükümsüz kalacaktır. www.ozdogrular.com

B- İTİRAZI KABUL EDİLEN İŞÇİNİN İŞE BAŞLATILMAMASI

İtirazı sonucunda haklı görülerek işe iade edilmesine karar verilen işçi, işveren tarafından bir ay içerisinde işe başlatılmak zorundadır. Kendisine başvurulan işveren, bir ay içerisinde işe başlatmadığı işçiye tazminat ödemekle yükümlüdür. Tazminatın alt ve üst sınırları bulunmaktadır. Buna göre, işe iade kararı gereğince işe başlamak üzere başvuran işçiyi işe almayan işveren, işçinin en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında bir iş güvencesi tazminatı ödeyecektir. Tazminat tutarının ne kadar olacağını, işe iade kararı alan mahkeme veya özel hakem, işe iade kararıyla birlikte belirleyecektir.

Ayrıca, işe başlatılsın veya başlatılmasın, işe iadesine karar verilen işçiye bir hak daha tanımıştır. İşveren, işe iade edilmesine karar verilen işçiye, karar kesinleşene kadar çalıştırılmadığı süre için doğmuş olan ücret ve diğer haklarını da ödemek zorundadır. İşveren, işe başlamak üzere başvuran işçiyi işe başlatmasa dahi, bu ödemeyi yapmalıdır.

Bu ödeme, işçinin işten çıkarıldığı tarihten işe iade edilme kararının kesinleşme tarihine kadar geçecek sürede elde edeceği ücret ve diğer haklarının toplamıdır. Ancak Kanun’da, bu sürenin en fazla 4 ay olabileceğine ilişkin bir düzenleme bulunmaktadır. Dolayısıyla işçinin işten çıkarılması ile işe iade kararının kesinleşmesi arasında 4 aydan fazla bir süre geçmiş olsa dahi, işverenin işçiye 4 aylık ücret ve diğer haklarını ödemesi yeterli olacaktır. www.ozdogrular.com

C- İTİRAZI KABUL EDİLEN İŞÇİNİN İŞE BAŞLATILMASI

İş sözleşmesinin feshine itiraz eden ve işe iade edilmesine karar verilen işçi, başvurusu halinde yeniden işe başlatılırsa işveren tarafından herhangi bir tazminat ödenmesi söz konusu değildir. www.ozdogrular.com

Ancak işveren işe iadesine karar verilen ve işe başlattığı işçiye, yukarıda da belirtildiği gibi 4 ayı geçmemek üzere, işten çıkarılmasından işe iade kararının kesinleştiği tarihe kadar geçen süre için ücret ve diğer haklarını ödemek zorundadır.

IV- İŞE İADE KARARLARI GEREĞİNCE YAPILACAK ÖDEMELER SİGORTA PRİMİNE TABİ MİDİR?

Yukarıda açıklandığı üzere işe iade kararları sonucunda, işçi ve işverenin davranışlarına göre, işveren işçiye bazı ödemeler yapmakla yükümlü kılınmıştır. Bu ödemelerin Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından hangi hallerde sigorta primine tabi tutulacağı aşağıda açıklanmıştır.

A- İŞÇİNİN İŞE BAŞLAMA TALEBİNDE BULUNMAMASI HALİ

İşe iade kararı verilen işçinin, işe başvuru talebinde bulunmaması halinde işe iade kararının hükümsüz kalacağı yukarıda açıklanmıştı. Dolayısıyla işe iade kararı sonucunda işveren tarafından işçiye herhangi bir ödeme yapılmayacağından sigorta primine tabi tutulacak herhangi bir kazanç da bulunmamaktadır. www.ozdogrular.com

B- İŞÇİNİN İŞE BAŞLAMA TALEBİNDE BULUNMASI HALİ

İşe iade edilmesine karar verilen ve talebine rağmen işe başlatılmayan işçiye ödenecek iş güvencesi tazminatı, niteliği itibariyle ücret sayılabilecek bir kazanç değildir. Ayrıca, işe başlatılmayan işçinin işe başlatılmaması nedeniyle sigortalılık niteliği de kalmamış olacaktır. Yapılacak tazminat ödemesini, işçiyi koruma amacı güden ve işe başlatmaması nedeniyle işverene verilen bir medeni ceza niteliğindedir. Belirtilen bu nedenlerle, işçiye ödenecek bu tazminat prime tabi tutulmayacaktır. www.ozdogrular.com

İşe başlatılsın veya başlatılmasın işe iadesine karar verilen işçiye, çalıştırılmadığı süre için doğmuş olan ücret ve diğer haklarının ödenmesi gerekmektedir. Yapılan bu ödeme ile işverenin sözleşmenin feshine ilişkin kararının en çok 4 aylık süre için ileri bir tarihe atıldığını kabul etmek gerekir. Çalışma karşılığı olmaksızın yapılan bu ödeme, çalışma karşılığı yapılan ödemeler gibi değerlendirilmelidir. Dolayısıyla, bu ödeme tüm sigorta kolları üzerinden prime tabi tutulacaktır. Ayrıca ödeme tutarının belirlenmesine esas süre de hizmetten sayılacaktır.

V- İŞE İADE KARARLARI GEREĞİNCE VERİLECEK PRİM BELGELERİ NEDENİYLE UYGULANACAK PARA CEZASI

İşe başlatılsın veya başlatılmasın, iade kararı gereğince işçiye ödenmesi gereken ücret ve diğer hakları sigorta primine tabi olduğundan, bu ödemeler ile ilgili prim belgelerinin düzenlenerek Sosyal Güvenlik Kurumu’na verilmesi gerekmektedir. 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesi, yasal süresi içerisinde verilmeyen prim belgeleri için idari para cezası uygulanması yönünde hükümler içermektedir. Ancak, işe iade kararları sonrasında verilmesi gereken prim belgelerinin yasal süresi içerisinde verilmesi fiilen mümkün değildir. Bu nedenle, bu durumdaki işverenlere söz konusu prim belgelerinin verilebilmesi için ayrıca süre tanınmasına ihtiyaç duyulmuştur. www.ozdogrular.com

Buna göre prim belgelerinin, işçinin işe iade edilmesine ilişkin kesinleşen mahkeme veya özel hakem kararının işçiye tebliğ edildiği tarihten itibaren onuncu iş gününün içinde bulunduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar verilmesi ve muhteviyatı prim tutarlarının da aynı süre içinde ödenmesi halinde idari para cezası ve gecikme zammı uygulanmayacaktır. Bu işlemin gerçekleşebilmesi için, kesinleşen mahkeme veya özel hakem kararının işçiye tebliğ edildiği tarihin muteber bir belge ile kanıtlanması işverenden istenecektir. www.ozdogrular.com

Bu durumu örneklerle açıklayalım:

Örnek 1: Özel sektörde çalışan (A), işveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi üzerine feshin geçersizliği talebi ile dava açmış ve işe iadesine karar verildiği davacı (A)’ya 03.05.2012 tarihinde tebliğ edilmiştir. Tebliğ tarihini takip eden onuncu iş günü 17.05.2012’dir. Bu tarihi takip eden ay ise 2012/Haziran ayıdır. Bu durumda işe iade kararı gereğince ödenmesi gereken ücret ve prime tabi diğer haklardan dolayı geriye yönelik olarak düzenlenmesi gereken ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin 2012/Haziran ayının sonuna kadar verilmesi ve muhteviyatı primlerin de yine aynı süre içinde ödenmesi halinde, idari para cezası ve gecikme zammı uygulanmayacaktır. Aksi halde ise, verilen her bir aya ait aylık prim ve hizmet belgesi için ayrı ayrı olmak üzere idari para cezası uygulanacaktır. Ayrıca 01.07.2012 tarihinden başlanarak gecikilen her ay için gecikme zammı alınacaktır. www.ozdogrular.com

Örnek 2: İş sözleşmesinin feshinin geçersizliği talebi ile dava açan özel sektör çalışanı (A)’ya talebinin kabul edildiğine ilişkin karar 25.05.2012 tarihinde tebliğ edilmiştir. Tebliğ tarihini takip eden onuncu iş günü 08.06.2012’dir. Bu durumda geriye yönelik olarak düzenlenmesi gereken ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin, 08.06.2012 tarihini takip eden ayın yani 2012/Temmuz ayının sonuna kadar verilmesi ve muhteviyatı primlerin de aynı süre içinde ödenmesi halinde, idari para cezası ve gecikme zammı uygulanmayacaktır. www.ozdogrular.com

Bilindiği üzere kamu sektöründe çalışan sigortalılar, ücretlerini her bir ayın 15’i ile takip eden ayın 14’ünü kapsayan dönemler için almaktadır, yani kamu sektörü için ay kavramı her bir ayın 15’i ve takip eden ayın 14’ü arasındaki süreyi kapsamaktadır. Bu nedenle kamu çalışanları için uygulama da farklı olacaktır.

Örnek 3: Örnek 2’deki işçi kamu sektöründe çalışıyor olsaydı 08.06.2012 tarihini takip eden ayın sonu olarak 14.07.2012 tarihi kabul edilecek ve ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgeleri 14.07.2012 tarihine kadar verilir ve buna ilişkin primler ödenirse işveren hakkında idari para cezası ve gecikme zammı uygulanmayacaktır.

VI- SONUÇ

4857 sayılı İş Kanunu gereğince, iş sözleşmesi feshedilen işçilerin iş mahkemesi veya özel hakem kararlarıyla işe iadelerine karar verilmesi halinde işveren;

— Yeniden işe başlamak üzere kendisine başvuran işçiyi işe alsın ya da almasın, işçinin çalıştırılmadığı süre için, 4 ayı geçmemek üzere, doğmuş olan ücret ve diğer haklarını ödemek zorundadır. www.ozdogrular.com

— İşe iade edilmesine karar verilen işçiyi işe başlatmazsa, işçinin en az dört aylık ve en çok sekiz aylık ücreti tutarında tazminat ödemek zorundadır.

Bu ödemelerden tazminat niteliğinde olanlar prime tabi tutulmayacak, işçinin ücret ve diğer haklarına ilişkin ödemeler prime tabi kazanç olarak kabul edilerek Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirimleri yapılacaktır.

İşe iade edilmesine karar verilen işçiye ödenecek ücret ve diğer haklarına ilişkin ödemelerle ile ilgili prim ve hizmet belgelerinin, kesinleşen işe iade kararının işçiye tebliğ edildiği tarihten itibaren onuncu iş gününün içinde bulunduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar verilmesi ve muhteviyatı prim tutarlarının da aynı süre içinde ödenmesi halinde idari para cezası ve gecikme zammı uygulanmayacaktır.

Yavuz Özel

Yaklaşım

__________________________

(*)            SGK Başmüfettişi

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.