I- GİRİŞ Anayasamızın sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler başlığı altında sosyal güvenlik hakkı da düzenlenmiş olup bireyler açısından sosyal bir hak ve yükümlülük olan sosyal güvenlik anayasa ile teminat altına alınmıştır. Ülkemizde bireylerin sosyal güvenliğine ilişkin iş ve işlemleri; “Sosyal Güvenlik Kurumu” tarafından yerine getirilmekte yine sosyal güvenliğe ilişkin hak ve yükümlülükleri 2008 yılı Ekim ayı başı itibariyle yürürlüğe giren 5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu”() ile düzenlenmektedir. 5510 sayılı Kanun ile yapılan düzenleme ile, ilk defa 01.10.2008 tarihinden itibaren bir hizmet akdine dayalı olarak bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar, bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi, bir işverene bağımlı olmaksızın kendi nam ve hesabına bağımsız olarak çalışanlar ise 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı olarak kabul edilmişlerdir. Yine bu Kanun yürürlüğe girmeden önce yürürlükte bulunan 506 ve 2925 sayılı Kanunlara tabi olarak çalışanların buralarda geçen sigortalılık süreleri 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi, 1479 ve 2926 sayılı Kanun’a tabi olarak geçen sigortalılık süreleri ise 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında geçmiş sigortalılık süreleri olarak kabul edilerek geçiş hükmü getirilmiştir. www.ozdogrular.com 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu gereğince işverene getirilen yükümlülüklerden birisi de işverenin işyerinde bir ay içinde bu Kanun’a tabi olarak çalıştırdığı sigortalılar ve sosyal güvenlik destek primine tabi sigortalılarının; ad ve soyadlarını, T.C.kimlik numaralarını, prime esas kazanç tutarlarını, prim ödeme gün sayıları ile sigorta primlerini gösteren Aylık Prim ve Hizmet Belgesini Kuruma() verme yükümlülüğüdür. Bu yükümlülük, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (c) bendi kapsamında sigortalı çalıştıran işverenler açısından söz konusudur. Bu çalışmada 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışan sigortalılar açısından düzenlenen aylık prim ve hizmet belgesinin verilme şekli, süresi, primlerin ödenmesi gibi genel açıklamalardan sonra yasal süresi dışında verilen aylık prim ve hizmet belgelerinin işleme alınmasına ilişkin özellik arz eden bazı hususlar hakkında açıklamalarda bulunulmaya çalışılacaktır. www.ozdogrular.com II- SİGORTALILIĞIN OLUŞUMU VE BİLDİRİMİ 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde; hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar sigortalı sayılmışlardır. 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olan sigortalılar açısından sigortalılık niteliğinin kazanılabilmesi için bir işverene hizmet akdi ilişkisi ile bağlı olarak çalışma olgusunun varlığı gerekir. Bunlar için sigortalılık mecburidir. 5510 sayılı Kanun’un 92. maddesinde belirtildiği üzere sigortalılığın mecburiliği ilkesi gereğince çalışanlar, işe alınmalarıyla birlikte kendiliğinden sigortalı olurlar ve sigortalı olmak hak ve yükümlüğünden kaçınmak veya başkasına devretmek yönünde taraflar arasında (işveren/işveren vekili-sigortalı) sözleşme yapılamaz. Buradan anlaşılacağı gibi genel olarak sigortalılığın oluşumu yönünden çalıştıran ve çalışan arasında sadece bir hizmet akdinin varlığı yeterli olmayıp fiili anlamda gerçek bir çalışma olgusunun varlığı da şarttır. Buradan hareketle, eylemli bir çalışma olgusunun varlığı halinde sigortalılık niteliği kendiliğinden kazanılmakta ve başkaca bir işlem yapılıp yapılmaması bu niteliği etkilememektedir. İşverenler, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılan kişileri, çalışmaya başladığı tarihten önce Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği() ekinde yer alan “Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi” ile bildirmekle yükümlü tutulmuşlardır. Bu sigortalılara ait sigortalı işe giriş bildirgelerinin yasal süresi içinde Kuruma verilmemesi halinde 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi gereğince idari para cezası uygulanacaktır. www.ozdogrular.com 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılar, çalışmaya başladıklarını, çalışmaya başladıkları tarihten itibaren en geç bir ay içinde, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ekinde yer alan “Sigortalı Bildirim Belgesi” ile bildirmekle yükümlüdürler. 5510 sayılı Kanun’un 8. maddesi hükmü gereğince 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılan kimseler için sigortalı işe giriş bildirgeleri, işe başlatılmadan en az bir gün öncesinden düzenlenip Kuruma verildiğinden, çalıştırılacak kişinin işe alınmış olduğunu, işçi ile işveren arasında bir iş ilişkisinin kurulmuş olduğunu göstermiş olsa da tek başına çalışma olgusunun varlığını ortaya koymaz. www.ozdogrular.com Bu nedenle bazı işverenlerin işe giriş bildirgelerini düzenleyip Kuruma verdikleri halde bu kimselerin işe başlamamalarından dolayı aylık prim ve hizmet belgesinin verilmediği görülmektedir. Esasen çalışma olgusunun varlığının ortaya konulabilmesi için işe giriş bildirgesiyle birlikte 5510 sayılı Kanun’un 86. maddesi gereğince çalıştırılan kimselerin prime esas kazançlarını, prim ödeme gün sayılarını ve sigorta primlerini gösteren aylık prim ve hizmet belgesinin düzenlenip yasal süresinde Kuruma verilmesi zorunluluğu gerekir. Bununla beraber sigortalılığın oluşumu yönünden fiilen ve gerçek bir çalışma olgusunun varlığı da gereklidir. Nitekim sigortalılığın başlangıcına yönelik açılan tespit davalarında Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Kararları() da bu doğrultudadır. III- YASAL SÜRESİ DIŞINDA VERİLEN PRİM BELGESİ Kısa ve uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasının uygulanması bakımından 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında bulunan sigortalılar ile bunların hak sahiplerine yapılacak ödemeler ile bağlanacak gelir ve aylıklardan, genel sağlık sigortası yardımlarından yararlanma şartlarının oluşup oluşmadığı, bu ödemeler ile gelir ve aylık miktarları, bilgisayar ortamında her bir sigortalı için oluşturulan hizmet kütüğündeki kayıtlar kullanılarak belirlenir. www.ozdogrular.com Kurum tarafından oluşturulan hizmet kayıtları, sigortalıların zorunlu sigorta kapsamındaki çalışmalarına, yurt içi ve yurt dışı hizmet borçlanmalarına, isteğe bağlı sigorta kapsamındaki sürelere ait giriş ve çıkış tarihlerini, prim ödeme gün sayılarını ve prime esas kazançları ile diğer bilgileri kapsar. Sigortalı hizmet kayıtları ise 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılar için aylık prim ve hizmet belgesinde yer alan bilgilerin, bilgi işlem ortamına aktarılması suretiyle oluşturulur. www.ozdogrular.com 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışan sigortalıların sigortalılık hizmetlerini gösteren aylık prim ve hizmet belgesinin Kuruma verilme süresi, özel sektöre ait işyeri işverenleri ile kamu sektörüne ait işyeri işverenleri açısından kamu ve özel sektörde sigortalı çalıştırılan ay kavramı farklı olarak uygulandığından farklı şekilde belirlenmiştir. www.ozdogrular.com Bu bakımdan özel nitelikteki işyeri işverenleri, cari aya ilişkin olarak düzenleyecekleri asıl, ek veya iptal nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerini, en geç belgenin ilişkin olduğu ayı izleyen ayın 23’ünde, resmi nitelikteki işyeri işverenleri ise, cari aya ilişkin olarak düzenleyecekleri asıl, ek veya iptal nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerini, en geç belgenin ilişkin olduğu dönemi izleyen takvim ayının 7’sinde saat 23:59’a kadar e-Sigorta kanalıyla Kuruma göndermek zorundadırlar. Belgenin gönderilmesi gereken sürenin son gününün resmi tatile rastlaması halinde, aylık prim ve hizmet belgesi, son günü izleyen ilk iş günü saat 23:59’a kadar, Kuruma, e-Sigorta kanalıyla gönderilebilecektir(). www.ozdogrular.com Bununla birlikte ayın 15’i ile müteakip ayın 14’ü arasında ücret alan sigortalıları çalıştıran özel sektör işyeri işverenleri düzenleyecekleri aylık prim ve hizmet belgesini, en geç belgenin ilişkin olduğu dönemi izleyen takvim ayının 7’sinde ve ayın 1’i ile 30’u arasında ücret alan sigortalıları çalıştıran resmi nitelikteki işyeri işverenleri düzenleyecekleri aylık prim ve hizmet belgesini, en geç belgenin ilişkin olduğu ayı izleyen ayın 23’ünde Kuruma vermekle yükümlüdür. Aylık prim ve hizmet belgesi açısından e-sigorta, bu belgede yer alan bilgilerin internet, elektronik ve benzeri ortamda Kurumun veri tabanına aktarılmasını sağlayan elektronik portalı ifade eder. Yasal süresi dışında Kuruma verilen aylık prim ve hizmet belgelerinin işleme alınıp alınmayacağının belirlenmesinde işverenin defter tutmakla yükümlü bulunup bulunmadığına göre farklı usul ve esaslar belirlenmiştir. Yasal süresi dışında Kuruma verilen aylık prim ve hizmet belgesinin asıl veya ek nitelikte olması işleme alınması bakımından farklı bir uygulamaya tabi değildir. www.ozdogrular.com Aylık prim ve hizmet belgeleri yasal süresi içinde elektronik ortamda Kuruma gönderilmek zorunda olduğundan, yasal süresi geçirildikten sonra düzenlenecek olan aylık prim ve hizmet belgeleri Kuruma elden verilir ya da posta kanalıyla gönderilir. Yasal süresi geçirildikten sonra Kuruma verilen asıl ve ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgeleri; defter tutmakla yükümlü olan işverenlerce düzenlenmiş ise bu belgelerden Ocak, Şubat, Mart, Nisan Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül ve Ekim aylarına ilişkin olarak düzenlenmiş olanların, ilişkin olduğu yıl içinde, Kasım ve Aralık aylarına ilişkin olarak düzenlenmiş olanların, yasal olarak verilmesi gereken ayın sonundan başlayarak üç ay içinde Kuruma verilmiş ve belgede kayıtlı sigortalıların işe giriş bildirgelerinin yasal süresi içinde verilmiş olması halinde ve aksine yapılmış bir tespitin de bulunmaması kaydıyla, doğruluğunun tespiti için ayrıca kayıt tetkikine başvurulmadan işleme alınacaktır. www.ozdogrular.com Yasal olarak verilmesi gereken son günü takip eden günden başlanarak takip eden üçüncü ayın sonuna kadar Kuruma verilen asıl veya ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgesi, defter tutmakla yükümlü olmayan işverenlerce düzenlenmiş ise Kuruma verilmiş ve belgede kayıtlı sigortalıların işe giriş bildirgelerinin yasal süresi içinde verilmiş olması halinde ve aksine yapılmış bir tespitin de bulunmaması kaydıyla, doğruluğunun tespiti için ayrıca kayıt tetkikine başvurulmadan işleme alınacaktır. Yukarıda belirtilen süreler dışında Kuruma verilen asıl veya ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgesi, defter tutmakla yükümlü olmayan işverenlerce düzenlenmiş ise bu kez süresi dışında verilen asıl veya ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgesi işleme alınmayacaktır. Ancak bu belgelerin; defter tutmakla yükümlü olan işverenlerce düzenlenmiş olması halinde işyeri defter ve belgelerinden tespit edilecek her türlü bilgi ya da kamu idareleri tarafından düzenlenecek belge veya alınan bilgi ile doğrulanması halinde bu kez işleme alınacaktır. www.ozdogrular.com Bununla birlikte yasal süresi geçirildikten sonra Kuruma verilen asıl ve ek nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinin işyerinde yapılan fiilen tespitler sonucunda işleme alınmasında bu belgelerin ister defter tutmakla yükümlü olan işverenler isterse defter tutmakla yükümlü olmayan işverenler tarafından düzenlenmiş olsun bu kez tespitin yapıldığı tarihten geriye doğru en fazla bir yıllık süreye ilişkin kısmı işleme konulabilecektir. www.ozdogrular.com Örnek 1: Bilanço esasına göre defter tutan (X) Limitet Şirketi tarafından 2010/Mart ve Nisan aylarına ilişkin olarak düzenlenen ek aylık prim ve hizmet belgelerinin Kuruma 15.12.2010 tarihinde verilmiş olduğunu kabul edelim. Ek aylık prim ve hizmet belgelerinde kayıtlı olan sigortalıların işe giriş bildirgelerinin yasal süresi içinde Kuruma verildiğinin tespiti halinde aksine bir tespitin bulunmaması kaydıyla ek aylık prim ve hizmet belgeleri kayıt incelemesine başvurulmaksızın işleme alınacaktır. www.ozdogrular.com Örnek 2: A şahsı tarafından yaptırılan özel bina inşaatı işyerine ait 2010/Ocak ve Şubat aylarına ait asıl aylık prim ve hizmet belgelerinin 15.04.2010 tarihinde Kuruma verilmiş olduğunu kabul edelim. 2010/Ocak ve Şubat aylarına ait aylık prim ve hizmet belgeleri yasal olarak verilmeleri gereken ayın sonundan başlayarak üç ay içinde Kuruma verilmiş olduklarından belgede kayıtlı sigortalıların işe giriş bildirgelerinin yasal süresinde verilmiş olması halinde aksine yapılmış bir tespit bulunmaması kaydıyla ayrıca kayıt incelemesine başvurulmaksızın işleme alınacaktır. Bu belgelerin 20.10.2010 tarihinde Kuruma verilmiş olması halinde (yasal olarak verilmesi gerekin ayın sonundan üç ay geçtikten sonra) bu kez prim belgelerinin işleme alınabilmesi için doğruluğunun her zaman düzenlenebilir nitelikte olmayan belgelerle kanıtlanabilmesi kaydıyla işleme alınacaktır. www.ozdogrular.com IV- SONUÇ 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar açısından sigortalılık niteliğinin kazanılabilmesi için bir işverene hizmet akdi ilişkisi ile bağlı olarak çalışma olgusunun varlığı gerekir. Bu çalışma olgusunun ispatı açısından örneği Kurum tarafından hazırlanan bazı belgelerin düzenlenerek, Kuruma verilmesi ve bu bilgi ve belgelerin kayıt altına alınması öngörülmüştür. www.ozdogrular.com 5510 sayılı Kanun’un 8. maddesi hükmü gereğince 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılan kimseler için sigortalı işe giriş bildirgeleri, işe başlatılmadan en az bir gün öncesinden düzenlenip Kuruma verildiğinden, çalıştırılacak kişinin işe alınmış olduğunu, işçi ile işveren arasında bir iş ilişkisinin kurulmuş olduğunu göstermiş olsa da tek başına çalışma olgusunun varlığını ortaya koymaz. Sigortalı hizmet kayıtları ise 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılar için aylık prim ve hizmet belgesinde yer alan bilgilerin, bilgi işlem ortamına aktarılması suretiyle oluşturulur. Ancak aylık prim ve hizmet belgesinin işleme alınabilmesi için sosyal güvenlik mevzuatında belli süreler öngörülmüştür. Bu süreler geçirildikten sonra verilen prim belgelerinin işleme alınmasında prim belgesi düzenlenen işverenin deftere tabi olup olmamasına göre farklı usul ve esaslar belirlenmiştir. Aylık prim ve hizmet belgesi, sigortalının hizmet kayıtlarının oluşturulması açısından çok önemli bir belge niteliğine haiz olduğundan bu belgenin süresi içinde Kuruma intikal ettirilmesi deftere tabi olmayan işverenler açısından daha da önemli bir hal teşkil etmektedir. Çünkü deftere tabi olmayan işlerde aylık prim ve hizmet belgesinin dayanağı belge olarak kabul edilen ücret ödeme bordroları her zaman düzenlenebilir nitelikte olduğundan yukarıda belirtilen süre dışında verilen aylık prim ve hizmet belgeleri bu nedenle işleme alınamayacaktır. Bu durumda sigortalının, bildirilmeyen çalışmalarını zamanaşımı süresine uğramamış ise yargı yoluyla ispat etmekten başka bir çaresi kalmayacaktır. Hem sigortalı hem de işveren açısından doğuracağı olumsuz sonuçların önüne geçilebilmesi, bazı şekil şartlarının yerine getirilmemesi nedeniyle ortaya çıkabilecek hak kayıplarına yol açılmaması nedenleri ile yukarıda izah edilen hususlara dikkat edilmesi büyük önem taşımaktadır. Süleyman Tunçay Yaklaşım
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. |
