I- GİRİŞ Bilindiği gibi mülga Bağ-Kur Yasası’nda iş kazası sigortası uygulaması yoktu. 5510 sayılı Yasa ile Bağ-Kur sigortalıları da (5510 4-b sigortalıları) iş kazası sigortası kapsamına alınmıştır. Fakat Kurum uygulamasında yaşlılık aylığı alan 4-b sigortalıları iş kazası sigortası kapsamında değerlendirilmemektedir. Kurum’un herhangi bir yasal temele dayanmayan ve sigortalılar arasında eşitsizlik yaratan bu uygulaması makalemizin konusudur.www.ozdogrular.com II- 1479 SAYILI YASA UYGULAMASI Mülga 1479 sayılı Yasa’da yaşlılık, malûllük ve ölüm sigortası ile sağlık yardımları düzenlenmişti. Ayrıca bir “iş kazası sigortası” düzenlenmemişti. Ancak Yasa’nın 41. maddesi son fıkrasında “Ancak, sigortalı iken geçirdiği iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölenler için prim ödeme süresi aranmaz.”; 29. maddesi son fıkrasında “Bu Kanun’a tabi sigortalılığı devam ederken bir iş kazası veya meslek hastalığı sonucu çalışma gücünün en az üçte ikisini kaybedenler hakkında beş tam yıl sigorta primi ödemiş olmak şartı aranmaz.” denilerek iş kazası geçiren sigortalılara malûllük ve ölüm sigortası uygulamasında pozitif ayrımcılığa gidilmişti. Diğer yandan 13. maddesinde de “Sağlık sigortası yardımları, hastalık ve iş kazası hallerini kapsar.” denilerek iş kazası halinde de sağlık yardımı yapılacağı düzenlemesi yapılmıştı. www.ozdogrular.com Bağ-Kur Yasası uygulamasında sosyal güvenlik destek primi kesilmesine ise 4447 sayılı Yasa ile başlanmış ve Ek 20. madde de “Bu Kanun’a göre yaşlılık aylığı bağlananlardan, 24. maddenin (I) numaralı bendinde belirtilen çalışmalarına devam edenlerin veya daha sonra çalışmaya başlayanların, sosyal yardım zammı dahil tahakkuk eden aylıklarından, aylığın bağlandığı veya tekrar çalışmaya başlanıldığı tarihi takip eden aybaşından itibaren, çalışmalarının sona erdiği ay dahil % 10 oranında sosyal güvenlik destek primi kesilir.” denilerek Bağ-Kur sigortalısı olup yaşlılık aylığı bağlananlardan sonradan çalışanlara yaşlılık aylığı kesilmeden sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışma imkanı getirilmişti. www.ozdogrular.com 2003 yılında ise 4956 sayılı Yasa ile madde metnine “Diğer sosyal güvenlik kanunlarına göre yaşlılık ve malullük aylığı bağlananlardan, 24. maddenin (I) numaralı bendinde belirtilen kapsamda çalışmaya başlayanlar, çalışmaya başladıkları ayı takip eden ay başından itibaren, çalışmalarının sona erdiği ay dahil, bu Kanun’un 50. maddesine göre belirlenen onikinci gelir basamağının %10’u oranında sosyal güvenlik destek primi öderler. Sosyal güvenlik destek primi ödemesi gerekenlerden bu Kanun’un yayım tarihinden önce aylık bağlananlar Kanun’un yayımını, daha sonra tekrar gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar ise mükellefiyetin başladığı tarihi takip eden aybaşından itibaren üç ay içinde Kurum’a yazılı bildirimde bulunmak zorundadırlar. Bu süre içinde Kurum’a yazılı bildirimde bulunmayanlar ile Kurum’ca tespit edilemeyenlerden sosyal güvenlik destek primi, 53. maddeye göre hesaplanarak tahsil edilir.” hükmü eklenmiş ve diğer sosyal güvenlik kurumlarından aylık alanlardan da sosyal güvenlik destek primi kesilmesine başlanmıştı. Ayrıca Yasa’nın 82. maddesinde “Bu Kanun’da geçen “İş kazası” teriminin kapsamının tayininde 506 sayılı Kanun hükümleri kıyas yoluyla uygulanır.” denilerek ayrıca bir tanıma gidilmemiş ve 506 sayılı Yasa’ya atıfta bulunulmuştu. www.ozdogrular.com III- 5510 SAYILI YASA UYGULAMASI 5510 sayılı Yasa’nın “Sigortalı Sayılanlar” başlıklı 4. maddesinde “Bu Kanun’un kısa ve uzun vadeli sigorta kolları uygulaması bakımından; a- Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar, b- Köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan ise; 1- Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar, 2- Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı olanlar, 3- Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları, 4- Tarımsal faaliyette bulunanlar, c- Kamu idarelerinde …” denilerek tek tek sigortalı sayılanlar belirlenmiş ve “Bazı Sigorta Kollarının Uygulanacağı Sigortalılar” başlıklı maddesinde yer alan “4. maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamında çalışanlar hakkında ise iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanır.” Hükmü ile de Bağ-Kur mensupları iş kazası ve meslek hastalığı sigortası kapsamına alınmıştır. www.ozdogrular.com 5510 sayılı Yasa’nın “Yaşlılık aylığının başlangıcı, kesilmesi veya sosyal güvenlik destek primi ödenmesi” başlıklı 30. maddesinde 5510 sayılı Yasa yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olan kişilerden yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra yapılacak düzenleme gösterilmiştir. Bu kapsamda şu anda herhangi bir sigortalı bulunmamaktadır. Ancak şu anda uygulanan geçiş hükümlerinin düzenlendiği geçici 14. maddesinde “Bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten önce iştirakçi veya sigortalı olanlar, vazife malûllüğü, malûllük ve yaşlılık veya emekli aylığı bağlananlar ve bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihte sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışmaya devam edenler hakkında sosyal güvenlik destek primine tabi olma bakımından bu Kanunla yürürlükten kaldırılan ilgili kanun hükümlerinin uygulanmasına devam edilir. Ancak; www.ozdogrular.com a) Bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışanlar için sosyal güvenlik destek primi oranı 80 inci maddeye göre tespit edilen prime esas kazançlar üzerinden 81 inci maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen prim oranına yüzde 30 oranının eklenmesi suretiyle bulunan toplamdır. Yüzde 30 oranının dörtte biri sigortalı, dörtte üçü işveren hissesidir. Bu kapsamda sayılan kişilerden sosyal güvenlik destek primine tabi olanların prim ödeme yükümlüsü bunların işverenleridir. Bunlar hakkında sadece iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanır. www.ozdogrular.com b) Bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sigortalı sayılanlardan, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından alınacak belgelerle doğrulamak kaydıyla faaliyette bulunulmadığına ilişkin süreler hariç olmak üzere çalışılan süreleri için, sosyal güvenlik destek primi oranı olarak bu Kanun’un 30. maddesinin üçüncü fıkrasının (b) bendinde belirtilen hükümler uygulanır. Bu oran, bu maddenin yürürlüğe girdiği yılda % 12 olarak, takip eden her yılın Ocak ayında bir puan artırılarak uygulanır. Ancak bu oran % 15’i geçemez.” denilerek Kurum uygulaması belirlenmiştir. Görüldüğü gibi Maddenin (a) fıkrasında 4-a sigortalısı olarak sosyal güvenlik destek primi ödeyenlere iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanacağı açık olarak belirtilmişken (b) fıkrasında 4-b sigortalılarına iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümlerinin uygulanacağı açık olarak belirtilmemiştir. www.ozdogrular.com Yasa düzenlemesi böyle iken Kurum’ca yayınlanan S.S. İşlemleri Yönetmeliği’nin 58. maddesinde “(3) Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında olup, aylıklarından sosyal güvenlik destek primi kesilen sigortalılardan ayrıca kısa vadeli sigorta kolları primi alınmadığından bunlara bu sigorta kollarından sağlanan yardımlar yapılmaz.” denilerek Yasa’nın vermediği bir yetki ile uygulama daraltılmıştır. Kurum’un konu ile ilgili değerlendirmesi ise “5510 sayılı Kanunda, kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi gereken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişi sigortalı olarak tanımlanmıştır. Bu nedenle anılan kanunun 13. maddesindeki iş kazası tanımı içinde yer verilen sigortalı kavramı da adına prim ödenmesi gereken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişileri ifade etmektedir. Dolayısıyla, vergi mükellefiyetine dayalı olarak kendi adına ve hesabına bağımsız çalışmaları nedeniyle emekli maaşlarından Kurumumuz tarafından kesinti yapılması gereken kişilerin, adlarına prim ödenmesi gereken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişiler niteliğinde bulunmaması nedeniyle 5510 sayılı Kanun’un 13. maddesindeki iş kazası tanımı içindeki “sigortalı” niteliğine sahip olmadığı değerlendirilmektedir.” şeklindedir. www.ozdogrular.com IV- YAŞLILIK AYLIĞI ALAN 4-B SİGORTALILARI İŞKAZASI YARDIMLARINA HAK KAZANIRLAR MI? Yasa’nın 13. maddesinde iş kazası şu şekilde tarif edilmiştir. Buna göre; “İş kazası; a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) Bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır.” Sigortalılar ise “Sigortalı Sayılanlar” başlıklı 4. maddesinde “Bu Kanun’un kısa ve uzun vadeli sigorta kolları uygulaması bakımından; a) Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar, b) Köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan ise; 1) Ticari kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar, 2) Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı olanlar, 3) Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları, 4) Tarımsal faaliyette bulunanlar, c) Kamu idarelerinde …” şeklinde tarif edilmiştir. Dolayısıyla yaşlılık aylığı alan/almayan 4-b sigortalıları aynı çerçevede değerlendirilmiştir. Şüphesiz ki yasanın sigortalı olarak saydığı kişiler iş kazası geçirdiklerinde bu sigorta kolundan sağlanan yardımlardan faydalanacaklardır. www.ozdogrular.com Kurum’a göre yaşlılık aylığı alan 4-b sigortalıları iş kazası ve meslek hastalığı sigortası primi ödememektedirler ve bu nedenle iş kazası sigortası yardımlarından faydalanamazlar. Ancak o halde şu soru sorulmalıdır. Bu sigortalılara ayrıca bir yaşlılık aylığı bağlanmadığına göre bu primler neyin karşılığıdır? Kaldı ki iş kazası sigortasında alınan prime göre bir yardım sağlanmamaktadır. Kanımızca Kurumdaki bu kafa karışıklılığı 1479 sayılı Yasa uygulamasından kaynaklanmaktadır. II. Bölümde izah edildiği gibi mülga Yasa uygulamasında iş kazası sigortası bulunmamakta idi. İş kazası geçiren Bağ-Kur sigortalısına uzun vadeli sigorta kollarından yardım sağlanmakta 506 sayılı Yasa uygulamasında olduğu gibi iş kazası halinde hem kısa vadeli hem de uzun vadeli sigorat kollarından yardım yapılmamakta idi. Uygulamayı tek bir kurala indirgemeyi amaçlayan 5510 sayılı Yasa ile Bağ-Kur sigortalılarına da iş kazası sigortası yeni bir hak olarak uygulamaya konmuştur. Uygulamanın yaşlılık aylığı alan 4-b sigortalılarını da kapsadığı yasanın amir hükümleri ile açıktır. Kurum’un idari işlemlerle bu hakkı ortadan kaldırması başta Anayasa’nın “sosyal güvenlik hakkı” nı düzenleyen 60. maddesinde ve eşitlik ilkesini düzenleyen 10. maddesine aykırıdır. www.ozdogrular.com V- SONUÇ Kurum yaptığı idari düzenleme ile yaşlılık aylığı alan 4-b sigortalılarını iş kazası sigortası hakkından mahrum bırakmaktadır. Ancak Yasa’nın 4. Maddesine ile sigortalı sayılan bu kişiler 13. maddesi kapsamında iş kazası geçirdikleri takdirde yasada öngörülen yardımlardan yararlanma hakkını elde ederler. www.ozdogrular.com Kurum’un şimdiki uygulaması ile yaşlılık aylığı alan 4-b sigortalılarından karşılığı olmayan bir prim alınmaktadır. www.ozdogrular.com Bu uygulama kanaatimizce hem Anayasa’nın 60 ve 10. maddesine hem de 5510 sayılı Yasa’nın 13. maddesine aykırıdır. Serdar Günay* Yaklaşım _____________________________ (*) Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Başmüfettişi ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. |
