I- GİRİŞ

Sosyal güvenlik mevzuatının uygulanmasında süreler çok önem arz etmektedir. Bir işyerinin açılması, adres değiştirmesi, devri, sigortalıların işe başladığı tarih, işten ayrıldığı tarih, aylık hizmet prim belgesinin verilme süresi, işyeri kayıtlarının denetim için ibraz süresi, iş kazalarının bildirim süresi bütün bunlar belli bir tarihte ya da belirli bir sürede SGK’ya bildirilmesi gerekmektedir. Belirlenen sürede bildirilmemesi halinde hepsinin ayrı bir cezası ve yaptırımı bulunmaktadır. www.ozdogrular.com

Sigortalıların geçirmiş oldukları kaza olaylarının iş kazası sayılıp sayılmayacağı, yapılan incelemeler sonrası anlaşılmaktadır. Şayet işyerlerinde meydana gelen kaza olaylarının iş kazası olduğuna karar verilirse ve işveren tarafından söz konusu kazalar süresi içerisinde SGK’ya bildirilmemiş ise bunun bir yaptırımı vardır.

İşyerlerinde meydana gelen her kaza olayının da illa SGK’ya bildirilmesi gerekmemektedir. İşyerlerinde meydana gelen kaza olayı sonrası sigortalının ölümü, malül kalma durumu, ya da geçici iş göremezlik alma hakkı gibi durumlar ortaya çıkarsa bunların mutlaka SGK’ya bildirlmesi gerekmektedir.

Bu makalede iş kazalarının bildirim süreleri, süresi içerisinde bildirilmemesi halinde yaptırımları ve tanımı hakkında açıklama yapılmaya çalışılacaktır.   www.ozdogrular.com

II- İLGİLİ MEVZUAT HÜKÜMLERİ

5510 sayılı Kanun’un 13. maddesi; “(1) İş kazası;

a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

b) (Değişik bent: 17.04.2008-5754/8 md) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,,

c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

d) (Değişik bent: 17.04.2008-5754/8 md) Bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,

meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır.

(2) İş kazasının 4. maddenin birinci fıkrasının;

a) (a) bendi ile 5. madde kapsamında bulunan sigortalılar bakımından bunları çalıştıran işveren tarafından, o yer yetkili kolluk kuvvetlerine derhal ve Kurum’a da en geç kazadan sonraki üç işgünü içinde,

b) (b) bendi kapsamında bulunan sigortalı bakımından kendisi tarafından, bir ayı geçmemek şartıyla rahatsızlığının bildirim yapmaya engel olmadığı günden sonra üç işgünü içinde,

(Değişik ibare: 17.04.2008-5754/8 md) iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile doğrudan ya da taahhütlü posta ile Kurum’a bildirilmesi zorunludur. Bu fıkranın (a) bendinde belirtilen süre, iş kazasının işverenin kontrolü dışındaki yerlerde meydana gelmesi halinde, iş kazasının öğrenildiği tarihten itibaren başlar. www.ozdogrular.com

(3) Kurum’a bildirilen olayın iş kazası sayılıp sayılmayacağı hakkında bir karara varılabilmesi için gerektiğinde, Kurumun denetim ve kontrol ile yetkilendirilen memurları tarafından veya Bakanlık iş müfettişleri vasıtasıyla soruşturma yapılabilir. Bu soruşturma sonunda yazılı olarak bildirilen hususların gerçeğe uymadığı ve olayın iş kazası olmadığı anlaşılırsa, Kurum’ca bu olay için yersiz olarak yapılmış bulunan ödemeler, ödemenin yapıldığı tarihten itibaren gerçeğe aykırı bildirimde bulunanlardan, 96. madde hükmüne göre tahsil edilir.

(4) İş kazası ve meslek hastalığı bildirgesinin şekli ve içeriği, verilme usûlü ile bu maddenin uygulanmasına ilişkin usûl ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.” hükümleri,

5510 sayılı Kanun’un 21. maddesi; “(1) İş kazası ve meslek hastalığı, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, Kurum’ca sigortalıya veya hak sahiplerine bu Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, Kurum’ca işverene ödettirilir. İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate alınır. www.ozdogrular.com

(2) İş kazasının, 13. maddenin ikinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen sürede işveren tarafından Kurum’a bildirilmemesi halinde, bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, Kurum’ca işverenden tahsil edilir.

(3) Çalışma mevzuatında sağlık raporu alınması gerektiği belirtilen işlerde, böyle bir rapora dayanılmaksızın veya eldeki rapora aykırı olarak bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılan sigortalının, bu işe girmeden önce var olduğu tespit edilen veya bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılması sonucu meydana gelen hastalığı nedeniyle, Kurum’ca sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödeneği işverene ödettirilir.

(4) İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık, üçüncü bir kişinin kusuru nedeniyle meydana gelmişse, sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara sebep olan üçüncü kişilere ve şayet kusuru varsa bunları çalıştıranlara rücû edilir.

(5) İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık; kamu görevlileri, er ve erbaşlar ile kamu idareleri tarafından görevlendirilen diğer kişilerin vazifelerinin gereği olarak yaptıkları fiiller sonucu meydana gelmiş ise, bu fiillerden dolayı haklarında kesinleşmiş mahkûmiyet kararı bulunanlar hariç olmak üzere, sigortalı veya hak sahiplerine yapılan ödemeler veya bağlanan gelirler için kurumuna veya ilgililere rücû edilmez. Ayrıca, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölümlerde, bu Kanun uyarınca hak sahiplerine bağlanacak gelir ve verilecek ödenekler için, iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesinde kusuru bulunan hak sahiplerine veya iş kazası sonucu ölen kusurlu sigortalının hak sahiplerine, Kurum’ca rücû edilmez.” hükümleri,

5510 sayılı Kanun’un 96. maddesi; “(1) Kurum’ca işverenlere, sigortalılara, isteğe bağlı sigortalılara gelir veya aylık almakta olanlara ve bunların hak sahiplerine, genel sağlık sigortalılarına ve bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilere, fazla veya yersiz olarak yapıldığı tespit edilen bu Kanun kapsamındaki her türlü ödemeler;

a) Kasıtlı veya kusurlu davranışlarından doğmuşsa, hatalı işlemin tespit tarihinden geriye doğru en fazla on yıllık sürede yapılan ödemeler, bu ödemelerin yapıldığı tarihlerden,

b) Kurumun hatalı işlemlerinden kaynaklanmışsa, hatalı işlemin tespit tarihinden geriye doğru en fazla beş yıllık sürede yapılan ödemeler toplamı, ilgiliye tebliğ edildiği tarihten itibaren yirmidört ay[1] içinde yapılacak ödemelerde faizsiz, yirmidört aylık[2] sürenin dolduğu tarihten sonra yapılacak ödemelerde ise bu süre sonundan,

itibaren hesaplanacak olan kanunî faizi ile birlikte, ilgililerin Kurumdan alacağı varsa bu alacaklarından mahsup edilir, alacakları yoksa genel hükümlere göre geri alınır.

…” hükümleri, yer almaktadır. www.ozdogrular.com

II- İŞ KAZASININ TANIMI

İş kazası, 5510 sayılı Kanun’un 13. maddesinin birinci fıkrasında sayılan Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, bu Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olay olarak tanımlanmıştır.  www.ozdogrular.com

5510 sayılı Kanun’un 11. maddesinde, sigortalı sayılanların maddî olan ve olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yerler işyeri olarak tanımlanmış ve işyerinde üretilen mal veya verilen hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerler, dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden veya meslek eğitimi yerleri, avlu ve büro gibi diğer eklentiler ile araçlar da işyerinden sayılmıştır.

Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada meydana gelen olayların yapılan işle ilgili olup olmadığına bakılmaksızın iş kazası sayılması gerekmektedir. Bu bakımdan sigortalıların avluda yürürken düşmesi, dinlenme saatinde top oynarken ayağının kırılması, bahçedeki ağaçtan düşmesi, yemek yerken elini kesmesi, dinlenme odasında dinlenirken sobadan zehirlenmesi, işyerinde intihar etmesi, işyeri sınırları içinde bulunan havuzda boğularak ölmesi, ücretli izinli bulunduğu sırada çalıştığı işyerindeki arkadaşlarını ziyaret için geldiğinde kaza geçirmesi, şoför olarak çalışanların işle ilgili kullandıkları araçlarda geçirecekleri kazalar iş kazası olarak kabul edilecektir.

III- İŞ KAZASININ BİLDİRİMİ

Sigortalıların iş kazası geçirmeleri halinde işverenleri tarafından kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhal, SGK’ya da kazadan sonraki üç işgünü içinde; 5510 sayılı Kanun’un 5. maddesinin (g) bendinde sayılan Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerin iş kazası geçirmesi halinde, işvereni tarafından kazanın olduğu ülkelerdeki yerel kolluk kuvvetlerine derhal, SGK’ya kazadan sonraki üç işgünü içinde; tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalıştırılan sigortalıların ise kendilerince veya işverenlerince kolluk kuvvetlerine derhal, Kurum’a kazadan sonraki üç işgünü içinde bildirilmesi gerekmektedir.

Sigortalıların, işverenin kontrolü dışındaki yerlerde iş kazası geçirmeleri halinde ise, iş kazası ile ilgili bilgi almasına engel olacak durumlarda iş kazasının öğrenildiği tarihten itibaren bildirim süresi üç işgünüdür.

Bildirim süreleri işgünü olarak belirlendiğinden cumartesi, pazar ile ulusal bayram ve genel tatil günleri hesaba katılmayacak, bu günlere rastlayan günleri takip eden günden itibaren üç günün hesabına devam edilecektir. www.ozdogrular.com

Mücbir sebebe bağlı olarak süresinde bildirim yapamayan işverenler, mücbir sebebi belgelemeleri şartıyla, mücbir sebebin ortadan kalktığı tarihten sonraki üç işgünü içinde SGK’ya iş kazasını bildirecektir.

Kara, Hava, Deniz ve Ulaştırma Araçlarında Çalışanların İş Kazası Bildirimi; 5510 sayılı Kanun’unun 4-1(a) bendi ile 5. maddesinde sayılan ve kara, deniz, hava ulaştırma araçlarında çalışan veya işleriyle ilgili bu araçlarda bulunan sigortalıların bu sırada meydana gelen iş kazası veya meslek hastalığı ile ilgili bildirim, aracın Türkiye’ye döndüğü günü takip eden ilk işgününden itibaren işlemeye başlayacaktır. Dönüş tarihinin tespitinde deniz ulaştırma araçlarının ilk Türk limanına girdiği, hava ulaştırma araçlarının ilk Türk havaalanına indiği, kara ulaştırma araçlarının ise sınır kapılarından Türkiye’ye girdiği tarihin esas alınması gerekmektedir. Ancak, herhangi bir nedenle aracın Türkiye’ye gelememesi halinde sigortalının gümrükten geçiş tarihi esas alınacaktır. www.ozdogrular.com

Bağ-Kur(4/b) Kapsamında Çalışanların İş Kazası Bildirimi; 5510 sayılı Kanun’un 4-1(b) bendi kapsamında sayılan sigortalıların iş kazası geçirmeleri halinde, kazanın meydana geldiği tarihten itibaren bir aylık süreyi geçmemek ve geçirilen kazadan dolayı ortaya çıkan rahatsızlığın hekim raporu ile belgelenmesi şartıyla, bildirim yapmaya engel olmadığı günden sonra kendisi tarafından üç işgünü içinde bildirilmesi gerekmektedir.

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin “İş Kazasının Bildirimi ve Bildirim Süresi” başlıklı 35/1-b maddesinde, “Ek-7’de yer alan iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesini vermekle yükümlü olanlar tarafından e-sigorta ile Kurum’a bildirilir veya doğrudan ya da posta yoluyla ilgili üniteye gönderilir” hükmü yer almaktadır.

IV- İŞ KAZASININ SÜRESİNDE BİLDİRİLMEMESİ YA DA YANLIŞ BİLDİRİLMESİ

İş kazalarının, kazanın olduğu yetkili kolluk kuvvetlerine derhal, SGK’ya da üç işgünü içerisinde bildirilmesi gerekmektedir. Şayet söz konusu sürelerde iş kazaları SGK’ya bildirilmezse bu durumda, 5510 sayılı Kanun’un 21. maddesi (2). fıkrasına göre, bildirimin yapıldığı süreye kadar yapılan iş göremezlik ödeneği işverenden tahsil edilmektedir. Burada işverenlerin dikkat etmesi gereken husus üç işgünü içerisinde iş kazasının bildirilmemesi halinde en kısa sürede iş kazasını SGK’ya bildirmeleri gerekmektedir. Aksi takdirde bildirimin yapıldığı tarihe kadar sigortalıya yapılan geçici iş göremezlik ödeneğini işveren ödemek zorunda kalacaktır. www.ozdogrular.com

Örnek-1: (X) işyerinde, sigortalı (A)’nın 01.01.2012 tarihinde iş kazası geçirdiğini ve 3 ay raporlu olduğunu, işverenin de iş kazsı olayını SGK’ya hiç bildirmediğini varsayalım. Bu durumda SGK sigortalıya ödeyeceği 3 aylık geçici iş göremezlik ödeneğini işverenden tahsil edecektir.

Örnek-2: Yukarıda ki örnekte işverenin 15.01.2012 tarihinde iş kazasını SGK’ya bildirdiğini varsayalım, bu durumda SGK sigortalıya ödediği 3 aylık geçici iş göremezlik ödeneğinden sadece 15 günlük ödeneği işverenden tahsil edecektir. www.ozdogrular.com

5510 sayılı Kanun’un 21. maddesinin 2. fıkrasında, “Kurum’a bildirilmemesi halinde, bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, Kurum’ca işverenden tahsil edilir.” hükmü yer aldığından, iş kazasının, kazanın olduğu yer yetkili kolluk kuvvetlerine derhal bildirilmemesinin herhangi bir yaptırımı bulunmamaktadır.

İşyerlerinde meydana gelen kaza olaylarının iş kazası olarak SGK’ya bildirilmesi halinde, yapılan incelemeler sonucu kaza olayının iş kazası olmadığına karar verilirse bu durumda işverenin sorumluluğu 5510 sayılı Kanun’un 13/3 ve 96. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, örneğin, işverenin her hangi bir ölümlü kaza olayını SGK’ya iş kazası olarak bildirdiğini SGK’nın da bu bildirime itibar ettiğini ve hak sahiplerine aylık bağladığını varsayalım. SGK gerekli incelemeler sonrasında söz konusu kazanın iş kazası olmadığına karar verirse, 96. maddeye göre; kaza olayının iş kazası olarak bildirilmesi, işverenin kasıtlı veya kusurlu davranışlarından doğmuşsa, hak sahiplerine geriye doğru en fazla on yıllık sürede yapılan ödemeler, bu ödemelerin yapıldığı tarihlerden, itibaren hesaplanacak olan kanunî faizi ile birlikte işverenden tahsil edilecektir.

Ancak, uygulama da böyle bir durum çok nadir olmaktadır. Yani, işverenlerin bildirimlerine istinaden SGK işlem tesis etmemekte ve gerekli incelemeler sonrası şayet kaza olaylarının iş kazası olduğuna karar verilirse sigortalılara şartları tutuyorsa sürekli iş göremezlik geliri bağlanmakta ya da sigortalı vefat etmiş ise hak sahiplerine gelir bağlanmaktadır. www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ

İş kazlarının ilgili kolluk kuvvetlerine derhal SGK’ya da üç işgünü içerisinde bildirilmesi gerekmektedir. Kolluk kuvvetlerine bildirmemenin her hangi bir yaptırımı yoktur, ancak SGK’ya bildirmemenin yaptırımı, bildirim tarihine kadar sigortalıya yapılan geçici iş göremezlik ödeneği, hiç bildirilmez ise yapılan tüm geçici iş göremezlik ödeneği işverenden tahsil edilmektedir.

Bildirilen kaza olaylarının yapılan incelemeler sonrası iş kazası olmadığına karar verilirse, bu durumda işverenin sorumluluğu 5510 sayılı Kanun’un 13/3 ve 96. maddesinde düzenlenmiştir. Yani, SGK, işveren tarafından iş kazası olarak yapılan bildirime itibar edip, buna göre sigortalıya ya da sigortalı ölmüş ise hak sahiplerine gelir bağlamış ise, inceleme sonrasında olayın iş kazası olmadığına karar verilirse yapılan ödemeler işverenden faizi ile birlikte tahsil edilmektedir. www.ozdogrular.com

Ancak, uygulama da böyle bir durum çok nadir olmaktadır. Çünkü, SGK, meydana gelen iş kazalarından dolayı gelir bağlanması gerekenlerin hemen hemen tümünü incelettirmekte ve yapılan incelemeler sonrası olayın iş kazası olduğuna karar verilirse sigortalıya ya da hak sahiplerine gelir bağlamaktadır. Aslında, SGK, 5510 sayılı Kanun’un 13. maddesi 3. fıkrasına göre,  bildirilen olayın iş kazası sayılıp sayılmayacağı hakkında bir karara varılabilmesi için gerektiğinde, inceleme/soruşturma yaptırabilir. İlla bildirilen her kaza olayını soruşturmak zorunda değildir.

Mehmet UZUN*

E-Yaklaşım

*   Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

[1] (Değişik ibare: 13/2/2011-6111/44 md. “üç ay” ibaresi “yirmidört ay”)

[2] (Değişik ibare: 13.02.2011-6111/44 md. “üç aylık” ibaresi “yirmidört aylık”)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.