Çalışma yaşamını düzenleyen kanun, tüzük ve yönetmeliklerle çalışanların dinlenme hakları güvence altına alınmıştır. Özellikle Hafta Tatili Hakkı/Hafta Tatili Ücreti Kanunlarda özel bir hak olarak düzenlenmiştir. İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce 4857 sayılı İş Kanunu’nun(1)  63. maddesinde belirtildiği biçimde çalışmış olması koşuluyla yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat dinlenme (hafta tatili) verilir (4857 sK. md. 46/I). Dolayısıyla 4857 sayılı İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde işçiyi hafta tatilinde çalıştırmak yasaktır. Yani, asıl olan işçinin hafta tatilinde dinlendirilmesidir.  Bir başka anlatımla hafta tatili esas, hafta tatilinde çalıştırılma istisnadır. Ancak, iş yoğunluğu veya çeşitli nedenlerle işçiler bazen hafta tatilinde de çalıştırılabilmektedir. Bu durumda hafta tatilinde çalışan işçilere, normal ücretine ilave olarak her bir saat fazla çalışma için normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde 50 yükseltilmesi suretiyle hesaplanarak ödenmelidir(2).

Bu yazımızda “hafta tatili hakkı” ile “hafta tatili ücretinin” uygulanması ile uygulamada karşılaşılan sorunlar hakkında genel bir değerlendirme yapılacaktır. www.ozdogrular.com

II- HAFTA TATİLİ HAKKI

Hafta tatili hakkı ile bu hakkın kullanımına ilişkin usul ve esaslar 394 sayılı Hafta Tatili Hakkında Kanun’da(3) düzenlenmiştir. Kanun’un 1. maddesinde, nüfusu 10 bin veya 10 binden fazla olan şehirlerde bulunan bütün işyerlerinin haftada bir gün tatili yapmaları mecburi tutulmuş, Kanun’un 2. maddesinde ise resmi daireler dahil tüm işyerlerinde işçilerin haftada altı günden fazla çalıştırılması yasak edilmiştir. Hafta Tatili Hakkında Kanun, sadece sanayi dışında kalan işlerden, tarım, avcılık, balıkçılık, ormancılık ve benzeri işlerdeki çalışmaları kapsam dışında bırakmıştır. Sayılan bu işler dışında kalan tüm işyerlerinde Hafta Tatili Hakkında Kanun uygulanmak durumundadır (394 sK. md. 3). Yine nüfusu 10 binden az olan şehir ve kasabalarda bu Kanun hükümlerinin tatbiki belediye meclislerinin kararlarına bırakılmıştır (394 sK. md.12). www.ozdogrular.com

Hafta tatili deyiminden genel olarak “Pazar gününü” anlamaktayız. Bu nedenle 2429 sayılı Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun’a göre, işçilere normal olarak pazar günü hafta tatili yaptırılmaktadır(4). Genel kural hafta tatilinin “pazar günü” olması iken çalışma yaşamının koşullarına bağlı olarak Pazar günü çalışma yapılan işyerlerinde çalışan işçilere sair günlerde hafta tatili yaptırılabileceğini kabul etmek gerekir. Nitekim sağlık sektörü gibi bazı işyerlerinde hayatın olağan akışı gereği haftanın yedi günü sürekli çalışma zorunluluğu bulunmaktadır. Bu nedenle 394 sayılı Hafta Tatili Hakkındaki Kanun’da hastane, eczane, vapur, tramvay, su, elektrik, gaz, telefon, matbaa, günlük gazete bayileri, müzeler, tiyatrolar, oteller, lokantalar, spor, konser salonları ve turistlik eşya satan ticarethaneler gibi işyerlerinin Pazar günleri de açık tutulmasına imkân tanınmıştır. Ancak, Kanun’daki istisnalar dolayısıyla Pazar günleri açık olan işyerlerinde çalışan işçilere münavebeli olarak haftada bir gün tatil yaptırılması gerekir(5). (2429 sK. md. 4 ve md. 5)

Yine Pazar günleri tatil edilen işyerlerinde zorunlu olarak bekçilik ve kapıcılık gibi zorunlu hizmetlerde çalıştırılan işçilere haftanın diğer bir gününde dinlenme yaptırılması zorunluluğu bulunmaktadır (2429 sK. md. 6.). Belirtelim ki; Hafta Tatili Hakkında Kanun’a aykırı hareket edenlere Kanun’un 10. maddesi gereği idari para cezası uygulanması gerektiği hüküm altına alınmıştır. Buna göre, Kanun’a muhalefet eden işyeri sahiplerine veya mesul müdürlerine 100 TL idari para cezası uygulanması öngörülmüştür. www.ozdogrular.com

III- İŞ KANUNU’NA GÖRE HAFTA TATİLİ

Hafta tatili ve uygulaması ile ilgili benzer düzenlemelere 4857 sayılı iş Kanunu’nda da yer verilmiştir. İş Kanunu’nda Hafta Tatili Kanunu’nda olduğu gibi hafta tatili nüfusu on bin ve üzerinde olan şehir ve kasabalar için sınırlanmamıştır. İş Kanunu’nun “Hafta Tatili Ücretini” düzenleyen 46. maddesinin birinci fıkrasında, İş Kanunu’nun kapsamına giren işyerlerinde genel olarak haftada 45 saat çalışmış olmak koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içerisinde kesintisiz olarak en az yirmi dört saat dinleme verileceği hüküm altına alınmıştır. www.ozdogrular.com

A-İŞ KANUNU’NA GÖRE HAFTA TATİLİNE HAK KAZANMA KOŞULLARI

4857 sayılı İş Kanunu’nun 46. maddesine göre, “İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce 63. maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir.” Hafta tatilinin düzenlendiği her iki kanunda da haftalık 45 saat çalışma şartına bağlı olarak işçilere haftada bir gün dinleme (hafta tatili) verilmesi zorunlu tutulmuştur. Ancak, 4857 sayılı İş Kanunu ile esnek çalışma anlayışı benimsendiği için, haftalık 45 saat çalışma süresi haftanın günlerine eşit olarak bölünmeden de tamamlanmak şartıyla haftada bir gün dinlenme imkânı tanınmıştır(6). Başka bir ifadeyle,  haftalık 45 saatlik çalışma süresini haftanın günlerine eşit olarak bölmek yerine, 4857 sayılı Kanun’un 63. maddesinde belirtilen iş günlerinde çalışmış olmak ölçütü getirilmiştir. İş Kanunu’nun 63. maddesinde çalışma süresi genel bakımdan 45 saat olarak belirlenmiştir. Eğer iş sözleşmesinde aksi  kararlaştırılmamışsa bu süre işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.

İş sözleşmesini düzenleyen tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşulu ile farklı şekilde dağıtılabilir. Bu halde, iki aylık süre içinde işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresini aşamaz. Kanun’da öngörülen bu “denkleştirme süresi” toplu iş sözleşmeleri ile dört aya kadar artırılabilir. Yani toplu iş sözleşmesiyle, işçinin dört aylık süre içinde haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık çalışma süresi olan 45 saati aşmamalıdır. www.ozdogrular.com

B- İŞ KANUNU’NA GÖRE HAFTA TATİLİ ÜCRETİ

Hafta Tatili Ücreti 4857 sayılı İş Kanunu’nda özel olarak düzenlenmiştir. Kanun hükmüne göre çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti işçiye tam olarak ödenir (4857 sK. md. 46/II).  Ancak işçinin hafta tatili ücretine hak kazanabilmesi için bir hafta içinde 45 saatlik çalışma süresini tamamlaması gerekir. Esnek çalışma uygulaması çerçevesinde Kanun’un 63. maddesinde belirtildiği şekliyle iki aylık bir süre içinde ortalama haftalık çalışma süresini ve günlük 11 saatlik çalışma süresini aşmamak kaydıyla, hafta tatilinden önceki çalışmaların tamamlanmasıyla kesintisiz en az 24 saatlik hafta tatili verilir. Çalışılmayan bu hafta tatili günü için işçiye bir günlük ücreti karşılığında ödeme yapılır. Hafta tatilinden istisna edilmesi nedeniyle Pazar günleri çalıştırılan ve haftanın diğer bir günü dinlenme yaptırılan işçiye Pazar günü çalışması nedeniyle ödenecek ücret konusu uygulamada tartışma yaratmaktadır. Yargıtay’a göre, hafta tatili istisnası olan işyerlerinde Pazar günü çalıştırılan ve hafta tatilini haftanın diğer bir gününde kullanan işçiye Pazar günü çalışması nedeniyle bir gündelik tutarında ücret ödenmesi gerekmektedir(7). www.ozdogrular.com

C- CUMARTESİ GÜNÜ ÇALIŞMA  

İş Kanunu haftalık çalışma süresini 45 saat olarak belirlemiştir. Söz konusu 45 saatlik çalışma süresi haftanın günlerine eşit olarak bölünmek suretiyle uygulanabilir. İşyerinde cumartesi günü çalışması var ve haftalık çalışma süresi çalışma günlerine eşit bölünüyorsa her gün yedi buçuk saat çalışma yapılacaktır. Cumartesi günü tatil edilen iş yerlerinde ise kalan 5 iş gününde günlük çalışma süresi dokuz saat olacaktır. İşyerinin çalışma uygulamasında cumartesi çalışması yapılmıyorsa, işçi, hafta içi beş günde günlük dokuz saat çalışarak 45 saatlik çalışma süresini tamamlar. Bu durumda işçiye hafta tatili olarak cumartesi ve pazar günü tatil yaptırılır. Eğer işçi 45 saatlik çalışmadan sonra cumartesi günü çalıştırılırsa fazla çalışma ücreti ödenmesi gerekir.  Zira işçi normal haftalık çalışma süresini tamamladığı için iki gün dinlenmeye ve iki günlük ücrete hak kazanmaktadır. www.ozdogrular.com

D- ÇALIŞILMIŞ GİBİ SAYILAN HALLER

Hafta tatiline hak kazanmak için gerekli olan tatil gününden önce çalışmış olma şartının gerçekleşmesindeki bu şart İş Kanunu’nun 63. maddesinde belirlenen iş günlerinde çalışmadır. Kanun ayrıca bazı günlerin çalışılmış gibi hesaba katılacağını hükme bağlamıştır. Bu süreler İş Kanunu’nun 46. maddesinde şu şekilde belirlenmiştir.

“- Kanun’un 66. maddesinde çalışmadığı halde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlar,

- Günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan veya sözleşmeden doğan tatil günleri,

- Evlenmelerde üç güne kadar, ana veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin süreleri,

- Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri” çalışılmış günler gibi hesaba katılır. Zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmadan işyerindeki çalışmanın haftanın bir veya birkaç gününde işveren tarafından tatil edilmesi halinde, haftanın çalışılmayan günleri ücretli hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış sayılır (4857 sK. md. 46/III).

İşyerinde işin bir haftadan fazla bir süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığı zaman, 24 ve 25. maddelerin (III) numaralı bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebeplerden ötürü çalışılmayan günler için işçilere ödenen yarım ücret hafta tatili günü için de ödenir. Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde de hafta tatili ücreti ödenir. www.ozdogrular.com

IV- HAFTA TATİLİNDE ÇALIŞMA VE ÜCRETİ

İşçinin haftalık 45 saat çalışması karşılığında işçiye bir günlük hafta tatili yaptırılması genel kuraldır. Bu durumda çalışılmayan hafta tatili için işçiye bir günlük ücreti çalışmış gibi ödenir. Uygulamada sıklıkla işçi normal haftalık çalışma süresini tamamlamasına rağmen hak kazandığı hafta tatili gününde de çalıştırılmaktadır. İşçinin hak kazandığı hafta tatilinde çalıştırılması halinde işçiye ödenecek ücret miktarının tespiti önemli bir konudur. www.ozdogrular.com

Öncelikle işçi, hafta tatilini hak ettiği için çalışmamış olsa dahi bir günlük ücretini alacaktır. İkinci olarak işçi haftalık dinlenme süresinde yani hafta tatilinde çalıştığı için bir günlük ek ücreti hak edecektir.  Burada işçinin yapmış olduğu çalışma karşılığında bir günlük ücret ödenecektir.  Üçüncü olarak, Kanun’un 41. maddesinde, fazla çalışma  halinde, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde 50 fazlası olacağı ifade edildiğine göre işçinin haftalık normal çalışma süresini tamamlamasından sonra hafta tatili gününde çalışması bir fazla çalışma olduğu için o günkü çalışması nedeniyle ödenecek ücret yüzde 50 artırılacaktır. Böylece, işçiye normal yevmiyesine ilave olarak yüzde 50 daha fazla bir ödeme yapılacaktır. Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere hafta tatilinde çalışan işçiye bir günlük hafta tatili ücreti, bir normal günlük  çalışma ücreti ve yarım ücret fazla çalışma olmak üzere toplam da 2.5 günlük ücret ödenmiş olacaktır(8).

Örnek-1: Günlük ücreti 100 YTL olan bir işçi haftalık normal çalışmasını tamamladıktan sonra hafta tatiline hak kazanmıştır. İşçinin hafta tatili nedeniyle bir günlük (100 TL) ücret alma hakkı doğmuştur. Söz konusu işçi hafta tatili gününde çalıştırılırsa bu çalışması karşılığında 100 TL ilave bir ücret daha kazanacaktır. Üstelik işçinin bu çalışması hafta tatilinde olduğu için yüzde 50 zamlı olacak ve 50 TL’de fazla çalışma ücreti alacaktır. Sonuç olarak işçiye normal ücretine ilaveten 1,5 yevmiye daha (yani toplam 100+150 TL) ödenmesi gerekecektir. Ancak bu tutarın 100 TL kısmının zaten çalışma olmasa bile ödeneceği göz önüne alındığında işçiye ilave olarak sadece 150 fazladan ödeme yapılacağı görülecektir. www.ozdogrular.com

Örnek-2: Haftalık çalışma süresi 40 saat olarak belirlenen işyerinde bu süreler haftanın 6 gününe dağıtılmakta işçiye de aylık ücreti 3.000 TL ödenmektedir (Bu durumda işçinin günlük ücreti 100, saatlik ücreti de 15 TL’dir.). İşçinin bir ayda 2 Pazar günü 7,5’er saat çalıştığını varsaydığımızda bu ay için ödenecek hafta tatili şu şekilde olacaktır. İşçi hafta içinde iki defa 47,5 saat çalışmıştır. Bu durumda 40 ila 45 saat arasındaki 5 saatlik ücret için % 25 zamlı (5x15x%25=93,75 TL) ücret alacak 2,5 saat için % 50 zamlı (2,5x15x%50=56,25TL) zamlı ücret olmak üzere Pazar günündeki 7,5 saat çalışma karşılığı 150 TL ilave ücret alacaktır. Bu durumda işçi iki Pazar günü çalıştığına göre 3.000 TL aylık ücret 150x2=300 TL’de hafta tatili ücreti almaya hak kazanacaktır.

Hafta tatilinden önce çalışma olmamışsa işçi hafta tatiline denk gelen günde çalışmasından dolayı sadece normal çalışma ücretini alacaktır. Çünkü hafta tatiline hak kazanmadığı için yaptığı çalışma bir fazla çalışma değildir. İşçi haftalık çalışma süresi doluncaya kadar normal yevmiyesini isteyebilecek, işçinin normal yevmiyesi dışında ilave bir ücret isteme hakkı olmayacaktır. www.ozdogrular.com

Vardiyalı çalışma yapılan işyerlerinde Cumartesi gününü Pazara bağlayan gece saat 24:00’da işbaşı yapan ve Pazar sabahı saat 08:00’da işten ayrılan işçinin bu çalışmasını hafta tatili çalışması sayılamaz. Bu normal haftalık çalışmadır. İşçi Pazar sabahından pazartesi sabahına kadar 24 saatlik dilimde hafta tatilini kullanabilir. Belirtelim ki; işçinin bu çalışması vardiyalı çalışmanın sonucudur(9). www.ozdogrular.com

V- KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMA VE HAFTA TATİLİ ÜCRETİ

Kısmi süreli çalışma iş hukukumuza ilk defa 4857 sayılı Kanun ile girmiştir(10). Kısmi süreli çalışmanın yapıldığı işyerlerinde çalışan işçilerin hafta tatiline hak kazanıp kazanmayacakları konusunda İş Kanunu’nda açık bir hüküm bulunmamaktadır. Kısmi süreli iş sözleşmesi İş Kanunu’nun 13. maddesinde, “işçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmi süreli iş sözleşmesidir.” şeklinde tanımlanmıştır. Kanun’a göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçi, ayırımı haklı kılan bir neden olmadıkça, salt iş sözleşmesinin kısmi süreli olmasından dolayı tam süreli emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri, tam süreli emsal işçiye göre çalıştığı süreye orantılı olarak ödenir (4857 sK. md.13/II). www.ozdogrular.com

Kısmi süreli çalışma yapan işçinin hafta tatili ücretine hak kazanıp kazanmayacağı konusu tartışmalıdır. Kanun’da, konu ile ilgili açık bir hüküm yoktur. Ancak, haftanın her günü yarım gün çalışan bir işçinin “hafta tatiline” ve “hafta tatili ücretine” hak kazanacağı yönünde bir görüş vardır.  Aksi görüşe göre ise, kısmi süreli çalışma yapan işçi haftalık 45 saatlik çalışma süresini tamamlamadığı için hafta tatiline ve hafta tatili ücretine hak kazanamaz(11). 

Gerçekten 4857 sayılı İş Kanunu hafta tatiline hak kazanabilmek için 45  haftalık 45 saatlik çalışmayı zorunlu tutmaktadır. Kısmi süreli çalışma ile bu sürenin tamamlanması mümkün olmadığı için hafta tatili hakkı da doğmayacağı kanaatindeyiz. Burada haftalık 45 saatlik çalışma süresinin iki aylık ortalama ile tamamlanmasına imkan tanıyan 63. maddede getirilen “esnek çalışma” ile “kısmi süreli çalışmanın” bir birine karıştırılmaması gerektiğini de özellikle belirtmemiz gerekir. Birkaç hafta, günde 11 saat çalışan ve daha sonra bunu dengelemek için günlük ve dolayısıyla haftalık çalışma süresi düşen işçi, hafta tatiline ortalama 45 saat esasından dolayı hak kazanmaktadır. Bu uygulama kısmi süreli bir çalışma olarak yorumlanmamalıdır. www.ozdogrular.com

VI- HAFTA TATİLİ ÜCRETİNİ ÖDEMEMENİN YAPTIRIMI

4857 sayılı İş Kanunu’na göre hafta tatilinde çalıştırılan işçinin ücretinin ödenememesi halinde yaptırım uygulamasına ilişkin özel bir düzenleme bulunmamakla birlikte “Fazla Çalışma Ücreti” başlıklı 41. maddeye aykırı davranan işverenlere bu durumdaki her işçi için 220 TL idari para cezası uygulanmaktadır (4857, md. 102/C). Yine işçinin çalışma sürelerinin düzenlendiği 63. maddeye aykırı biçimde çalıştırılması diğer bir ifade ile normal çalışma ve fazla çalışma süreleri toplamının 11 saati, bir yıl içinde yaptırılan fazla çalışma sürelerinin 270 saati aşması halinde işverenlere 1.200 TL idari para cezası uygulanacağı hüküm altına alınmıştır (4857, md. 104). Dolayısıyla işçiden hafta tatilinde çalışma onayı alınması ve işçiye bu sürelerdeki çalışmalarının karşılığı olarak fazla çalışma/fazla sürelerle çalışma ücretlerinin tam olarak ödenmesi koşuluyla işçinin hafta tatilinde çalıştırılması her zaman mümkündür. www.ozdogrular.com

VII- SONUÇ

İşçilerin normal haftalık çalışmasını tamamlamasının ardından, haftada en az yirmi dört saat aralıksız dinlenmeleri Kanunlarla koruma altına alınmıştır. Genel olarak hafta tatili “Pazar günü” olmakla birlikte “sürekli çalışma zorunluluğu” bulunan işyerlerinde hafta içindeki diğer günlerde de hafta tatili yaptırılabilir. Hafta tatilinde yapılan çalışma aslında “fazla çalışma” olduğu için, yüzde elli fazla ücret ödenmesi gerekir. Hafta tatilinde çalışma yapan işçiye  1 günlük yevmiyesine ilave 1,5 yevmiye tutarında ilave bir ücret dolayısıyla toplamda 2,5 yevmiye tutarında ücret ödenmesi gerekir. Haftanın beş günü 45 saatlik çalışma tamamlanırsa cumartesi günü çalışma yapılmaz. Eğer işçiler bu gibi durumlarda cumartesi günü çalıştırılırsa fazla çalışma esaslarına göre ücret ödemesi yapılması gerekir. Kısmi süreli çalışmalarda hafta tatili ücreti ödenmez. Hafta tatili veya çalışılması halinde hafta tatili ücreti ödenmesi için 45 saatlik çalışmanın gerçekleşmiş olması gerekir. Bu nedenle esnek çalışma ile kısmi süreli çalışmanın iyi ayrıt edilmesi de gerekmektedir.

Mustafa KURUCA*
Yaklaşım

*          Dr., Sosyal Güvenlik Kurumu Başkan Yrd.

(1)         10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         Resul KURT, İş Hukuku Mevzuatında Usul ve Esaslar,  İSMMMO Yayınları, İstanbul 2006, s.358

(3)         21.01.1924 tarih ve 54 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         19.03.1981 tarih ve 17284 sayı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(5)         Nuri ÇELİK, İş Hukuku Dersleri, Beta Yayınevi, İstanbul 2011, s.362

(6)         Tankut CENTEL, “Kısmi Süreli Çalışma ve Hafta Tatili Ücreti”, MESS Sicil İş Hukuku Dergisi, 2006, s. 20

(7)         ÇELİK, age, s.363

(8)         ÇELİK, age, s.363

(9)         ÇELİK, age, s.364

(10)       Müjdat ŞAKAR, İş Kanunu Yorumu, Yenilenmiş 4. Baskı, Yaklaşım Yayınları, Ankara 2009, s.177

(11)       CENTEL,  agm, s.20

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.