İş kazalarındaki can kayıpları bakımından Avrupa’da birinci Dünya’da üçüncü sırada olan Ülkemizde, her gün ortalama üç işçi hayatını kaybetmektedir.  Bu kötü tablonun düzeltilmesi için uzun zamandır çıkması beklenen İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu 6331 sayılı Kanun(1). Kanun’un amacı, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenlemektir. www.ozdogrular.com

6331 sayılı Kanun ile İş Kanunu’nun kimi maddeleri yürürlükten kalkarken, kimi maddeleri de değiştirilmiştir. İş sağlığı ve güvenliği konusundaki düzenlemeleri tek kanunda düzenleme niyetiyle yapılan Kanun, işverenlere yük getirirken Devlet desteği de getirmektedir. Diğer mevzuatta iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili olarak 4857 sayılı Kanun’a yapılan atıflar bu Kanun’a yapılmış sayılacaktır (Geçici md. 1).

Bu yazımızda 6331 sayılı Kanunla gelen yenilik ve değişiklikler üzerinde duracağız.

II- GELEN BAZI YENİLİKLER

Kanun’daki hükümlerin çoğu zaten İş Kanunu’nda olan düzenlemelerin, İş Kanunu içinden çıkartılıp 6331 sayılı Kanun içine yerleştirilmesinden ibarettir. Yenilik getiren hükümler pek fazla değildir. En önemli yenilik 50 veya daha fazla işçi çalıştıran işyerleri için aranan iş sağlığı ve iş güvenliği yükümlülüklerinin kademeli olarak daha az işçi çalıştıran işyerlerine yaygınlaştırılmasıdır.

Diğer önemli bir yenilik çalışan sayısı 1–10 arası olan işyerlerinin aylık iş sağlığı ve güvenliği ödemelerini devletin SGK üzerinden üstlenecek olmasıdır.

Kanunla, ülke genelinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili politika ve stratejilerin belirlenmesi için tavsiyelerde bulunmak üzere Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi kurulmuştur.

Kanunu, getirdiği bir yenilik de, çalışanların katılımının sağlanması ve sayıları işyerindeki işçi sayısına göre 1 ila 6 arasında değişen “Çalışan Temsilcileri”dir. www.ozdogrular.com

Televizyon kuruluşları ve radyolar; ayda en az altmış dakika iş sağlığı ve güvenliği, çalışma hayatında kayıt dışılığın önlenmesi, sosyal güvenlik, işçi ve işveren ilişkileri konularında uyarıcı ve eğitici mahiyette yayınlar yapmak zorundadır.

İşletmeye başlanmadan önce, büyük endüstriyel kaza oluşabilecek işyerleri için, işyerlerinin büyüklüğüne göre “büyük kaza önleme politika belgesi” veya “güvenlik raporu”   işveren tarafından hazırlanacaktır. Güvenlik raporu hazırlama yükümlülüğü bulunan işverenler, hazırladıkları güvenlik raporlarının içerik ve yeterliliklerinin Bakanlıkça incelenmesini müteakip işyerlerini işletmeye açabilirler (md. 29).

İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, tedbirlerine uyulup uyulmadığının denetlenmesi öncelikle işverene aittir. İşveren bunun için “risk değerlendirmesi” (yani işyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek tehlikelerin belirlenmesi işini) yapar veya yaptırır. Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri yapar, acil durum planlarını hazırlar. www.ozdogrular.com

III- İŞ KANUNU’NDAKİ DEĞİŞEN VE KALDIRILAN MADDELER

6331 sayılı Kanun iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili hükümleri kendi bünyesine alınca, 4857 sayılı İş Kanunu’nun konuya ilişkin maddelerinde de değişiklik ya da yürürlükten kaldırma gerekmiştir. İş Kanunu’nun;

— 7. maddesinin birinci fıkrasının son cümlesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. “Geçici iş ilişkisi kurulan işveren işçiye talimat verme hakkına sahiptir.”

— 25. maddesinin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinin (d) alt bendinde yer alan “veya 84. maddeye aykırı hareket etmesi” ibaresi “işyerine sarhoş yahut uyuşturucu madde almış olarak gelmesi ya da işyerinde bu maddeleri kullanması” şeklinde değiştirilmiştir.

— 71.  maddesinin üçüncü fıkrasında geçen “hafif işler” ibaresinden sonra gelmek üzere “onaltı yaşını doldurmuş fakat onsekiz yaşını bitirmemiş genç işçilerin hangi çeşit işlerde çalıştırılabilecekleri” ibaresi eklenmiştir. www.ozdogrular.com

4857 sayılı Kanun’un aşağıdaki hükümleri ise yürürlükten kaldırılmıştır:

— 2. maddesinin dördüncü fıkrası.

— 63. maddesinin dördüncü fıkrası.

— 69. maddesinin dördüncü, beşinci ve altıncı fıkraları.

— 77, 78, 79, 80, 81, 83, 84, 85, 86, 87, 88, 89, 95, 105 ve geçici 2. maddeler.

4857 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (f) bendinde yer alan “İş sağlığı ve güvenliği hükümleri saklı kalmak üzere” ifadesi ile 98. maddesinin birinci fıkrasında yer alan “85. madde kapsamındaki işyerlerinde ise çalıştırılan her işçi için bin Yeni Türk Lirası,” ifadesi metinden çıkartılmıştır. www.ozdogrular.com

IV- KADEMELİ OLARAK YÜRÜRLÜĞE GİRECEK İŞVEREN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Kanun’un bazı maddeleri hemen, bazıları bir yıl, bazıları iki yıl, bazıları ise altı ay sonra yürürlüğe girecektir.

Kanun işyerlerinin “az tehlikeli”, “tehlikeli” ve “çok tehlikeli” olarak sınıflandırılmasını öngörmektedir. İşyeri tehlike sınıfları;  5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 83. maddesine göre belirlenen kısa vadeli sigorta kolları prim tarifesi de dikkate alınarak, İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürünün Başkanlığında ilgili taraflarca oluşturulan komisyonun görüşleri doğrultusunda, Bakanlıkça çıkarılacak tebliğ ile tespit edilecektir (md. 9).

Kanun’un 38. maddesi gereğince işverene yük getiren 6, 7 ve 8. maddeleri;

— Kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımı tarihinden itibaren iki yıl sonra,

— 50’den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımı tarihinden itibaren bir yıl sonra,

— Diğer işyerleri için yayımı tarihinden itibaren altı ay sonra, yürürlüğe girecektir.

Söz konusu maddelerde yer alan düzenlemeler şunlardır:

A- İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI, İŞYERİ HEKİMİ VE DİĞER SAĞLIK PERSONELİ GÖREVLENDİRME YÜKÜMÜ (MD. 6).

İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren; çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir.  Bunun için araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçları karşılar. İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirir.

İş güvenliği uzmanı, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip mühendis, mimar veya teknik elemanı,

İşyeri hekimi, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, işyeri hekimliği belgesine sahip hekimi ifade etmektedir.

Ortak sağlık ve güvenlik birimi, kamu kurum ve kuruluşları, organize sanayi bölgeleri ile Türk Ticaret Kanunu’na göre faaliyet gösteren şirketler tarafından, işyerlerine iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini sunmak üzere kurulan gerekli donanım ve personele sahip olan ve Bakanlıkça yetkilendirilen kuruluştur. www.ozdogrular.com

B- BAKANLIK DESTEĞİ (MD. 7)

İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yerine getirilmesi için, aşağıdaki şartlarla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca destek sağlanabilir.

Kamu kurum ve kuruluşları hariç ondan az çalışanı bulunanlardan, çok tehlikeli ve tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri faydalanabilir. Ancak, Bakanlar Kurulu, ondan az çalışanı bulunanlardan az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinin de faydalanmasına karar verebilir.

Giderler, iş kazası ve meslek hastalığı bakımından kısa vadeli sigorta kolları için toplanan primlerden kaynak aktarılmak suretiyle, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından finanse edilir.

İstihdam ettiği kişilerin sigortalılık bildiriminde bulunmadığı tespit edilen işverenlerden, tespit tarihine kadar yapılan ödemeler yasal faizi ile birlikte Sosyal Güvenlik Kurumu’nca tahsil edilir ve bu durumdaki işverenler, sağlanan destekten üç yıl süreyle faydalanamaz.

Uygulamaya ilişkin usul ve esaslar, yönetmelikle belirlenecektir. www.ozdogrular.com

C- İŞYERİ HEKİMLERİ VE İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLARININ FAALİYETLERİ (MD. 8)

İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları görevlerini mesleğin gerektirdiği etik ilkeler ve mesleki bağımsızlık içerisinde yürütürler. Alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirirler. Bildirilen hususlardan hayati tehlike arz edenlerin işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, bu hususu Bakanlığın yetkili birimine bildirirler.

İş güvenliği uzmanlarının görev alabilmeleri için; çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmaları şartı aranır. www.ozdogrular.com

V- YAPTIRIMLAR

Kanun hükümlerinin uygulanmasının izlenmesi, teftişi, bakanlık iş müfettişlerince yapılacaktır. İşyerindeki bina ve eklentilerde, çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde, bu tehlike giderilinceye kadar, işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulacaktır. İşveren işin durdurulması sebebiyle işsiz kalan çalışanlara ücretlerini ödeyecek veya aynı ücretle başka bir iş verecektir. Kanun’da ağır idari yaptırımlar da öngörülmüştür.

— Yükümlülüklerini yerine getirmeyen işverene, her bir yükümlülük için 2 bin TL ceza uygulanacaktır.

— İş yerinde işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanı görevlendirmeyen işverene; görevlendirmediği her kişi için 5 bin TL, aykırılığın devam ettiği her ay için aynı miktar, diğer sağlık personeli görevlendirmeyen işverene 2 bin 500 TL; risk değerlendirmesi yapmayan veya yaptırmayan işverene 3 bin TL ceza verilecektir.

— İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda ölçüm, inceleme ve araştırma yapılmasına, numune alınmasına veya eğitim kurumlarına ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin kontrol ve denetiminin yapılmasına engel olan işverene 5 bin TL, büyük kaza önleme politika belgesi hazırlamayan işverene 50 bin TL, güvenlik raporunu hazırlayıp bakanlığın değerlendirmesine sunmadan işyerini faaliyete geçiren, izin verilmeyen işyerini açan veya durdurulan işyerinde faaliyetini sürdüren işyerine 80 bin TL idari para cezası verilecektir. www.ozdogrular.com

VI- SONUÇ

Kanun iş kazalarındaki kötü durumun düzeltilmesi için katkı sağlayabilir. Ancak unutulmamalıdır ki, sadece Kanun yapmakla iş kazaları önlenmez. Uygulama, denetim ve yaptırım bir arada sağlanmalıdır. Yoksa bu Kanunla gelen çoğu düzenlemeler zaten İş Kanunu’nda vardı. Ne var ki iş kazalarının önlenmesine faydası olmadı. Bu düzenlemelerin ve yapılacak yönetmeliklerin ciddi biçimde uygulanması ve ülkemizin iş kazalarındaki can kayıpları bakımından içinde bulunduğu yüz kızartıcı durumdan kurtarılması gerekmektedir.

Müjdat ŞAKAR*
Yaklaşım

*          Prof. Dr., Marmara Üniversitesi İktisat Fakültesi, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Anabilim Dalı Başkanı

(1)         30.06.2012 tarih ve 28339 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.