Hediye kartları, çekleri veya gift card, günümüzde marketlerin raflarında dahi satılır hale gelmiştir. İlk defa ABD’de bir ödeme aracı olarak kullanılmaya başlayan hediye çekleri, kullanım ana felsefesine sadık kalınarak ülkemizde geniş bir alanda kullanım alanına sahip olmuştur ve olmaktadır.

Uygulamada, özellikle KDV açısından hediye çeki çıkaran veya satan firmalar hediye çeklerinin satıldığı veya verildiği tarihte “vergiyi doğuran olay” meydana gelmediği, henüz bir mal teslimi veya hizmet ifası olmadığı halde KDV’li fatura düzenlemekte veya KDV mevzuatı açısından esas muhatabı olmayan kişilere fatura düzenleyerek yersiz KDV hesaplamaktadır. Bunlar pratikte, işletmeye mali yük getirmektedir ve yersiz hesaplanan KDV mahiyeti nedeniyle indirime konu edilememektedir. www.ozdogrular.com

Dolayısıyla, yazımızda, mevzuatımızda hediye çekinin bir tanımı veya bir çerçevesi çizilmemesi ve Türk Ticaret Kanunu’nda, bir belirlemenin yapılmaması nedeniyle, öncelikle hediye çeklerinin kavramsal mahiyeti, bu çeklerin tarihsel gelişimi, ana felsefesi ve Türkiye uygulaması irdelenmiştir. Daha sonra, uygulamanın ortaya çıkardığı bir çeşit ödeme aracı olan hediye çeklerinin, Tek Düzen Muhasebe Sistemindeki yeri, ilgili hesaplar başka bir ifadeyle bu çeklerin vergi uygulaması, hediye çeklerinin kullanım yerleri baz alınarak örnekler eşliğinde ele alınmıştır. www.ozdogrular.com

II- HEDİYE ÇEKİNİN KAVRAMSAL MAHİYETİ

Hediye çeki veya “gift card” özellikle ABD, Kanada, İngiltere ve Avrupa uygulamalarıyla ön plana çıkmıştır. 2005 sonrası uygulamaları ile hediye çekinin kullanımı hız kazanmıştır. Sadece ABD’de 2006 yılında hediye çekine 80 milyar dolar harcanmıştır. Hediye çekinin Türkiye uygulaması ise dünya ile aynı trendde giderek özellikle son yıllarda kullanımı artmaya başlamıştır. www.ozdogrular.com

A- TARİHSEL GELİŞİM

İlk hediye çeki 1994 yılında ABD’de tanıtılmış ve bir ödeme aracı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Hediye çeki kullanılmasının ana felsefesi “hediyenin hediyeyi alan kişiyle uyuşmamasına, o kişinin hediyeyi beğenmemesine” dayanmaktadır. Ekonomistlere göre “hediyenin hediye alanla tam olarak uyuşması hediyenin nakit olarak verilmesine dayanmaktadır.”(1) Uygulamada hediyenin nakit olarak verilmesine en yakın durum ise hediyenin “bir hediye çeki olarak” verilmesi olarak kendini göstermiştir. www.ozdogrular.com

Hediye çeki bu tarihsel süreçte kavramsal olarak, “parasal olmayan bir hediyeye alternatif olarak kullanılması için işletmeler (marketler, petrol istasyonları, mağazalar vb.) ve bankalar tarafından çıkarılan üzerinde belirlenmiş bir tutarı içeren bir kart” mahiyetine bürünmüştür. www.ozdogrular.com

B- TÜRKİYE UYGULAMASI

Mevzuatımızda hediye çekinin bir tanımı veya bir çerçevesi çizilmemiştir. Türk Ticaret Kanunu’nda, bir tanım yer almamaktadır.

Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlükte hediye çekini, “Alışverişten sonra hediye yerine geçmek amacıyla verilen özel çek” olarak tanımlamıştır.

Hediye çekinin uygulamadan yola çıkarak kavramsal çerçevesini şu şekilde çizebiliriz: “Parasal olmayan bir hediyeye alternatif olarak kullanılan, elde eden tarafından üzerinde belirlenmiş tutar kadar harcama yapabileceği bir ödeme aracı mahiyetinde olan ve işletmeler (özellikle marketler, mağazalar vb.) tarafından bir pazarlama aracı olarak kullanılan bir belge, bir kart.” www.ozdogrular.com

III- HEDİYE ÇEKLERİNİN KULLANIM YERLERİ

Hediye çekleri esas olarak birilerinin diğerlerine bir “hediye” verme isteğine dayanmaktadır. Dolayısıyla bu hediye verme işlemi hediyeyi veren, hediye çekini çıkaran ve hediyeyi alan kişi kapsamında hediye çeklerinin kullanım yerlerini belirlememize yardımcı olacaktır. Bu kapsamda hediye çekleri şu alt başlıklarla irdelenecektir:

— Normal bir müşteri olarak bir kişinin hediye çekini marketten veya mağazadan alıp hediye olarak vermesi,

— Bir işletmenin hediye çekini alıp personeline veya normal müşterisine hediye olarak vermesi,

— Bir işletmenin kendi çıkardığı hediye çekini personeline veya normal müşterisine hediye olarak vermesi.

IV- HEDİYE ÇEKLERİNİN TEK DÜZEN MUHASEBE SİSTEMİNDEKİ YERİ: İLGİLİ HESAPLAR

Muhasebe Sistemi Genel Tebliğleri ile 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 175 ve mükerrer 257. maddelerinin Maliye Bakanlığı’na verdiği yetkiye dayanılarak “Tekdüzen Hesap Çerçevesi Hesap Planı ve İşleyişi” hususlarında düzenlemeler yapılmıştır.

İlgili Tebliğlerde hediye çeklerine ilişkin doğrudan bir düzenleme yer almamaktadır. Dolayısıyla hediye çeklerinin mahiyetlerine uygun Tekdüzen Muhasebe Sisteminde yer alan ilgili hesaplar kullanılabilinir. www.ozdogrular.com

Bu bağlamda hediye çeklerinin mahiyetleri önem arz etmektedir. Aşağıda kapsamlı örnekler dikkate alınarak öncelikle hediye çeklerinin mahiyetleri, Katma Değer Vergisi Kanunu karşısındaki durumu, gider mahiyeti dikkate alınarak hediye çekleri için uygun hesaplar irdelenecektir. 

Örnek–1: Normal bir müşteri olarak bir kişinin hediye çekini marketten veya mağazadan alıp hediye olarak vermesi:

Müşteri Ergün Bey sevgililer gününde (13 Şubat 2012) eşine hediye vermek üzere (X) mağazasından kredi kartıyla 1000 TL’lik hediye çeki satın almıştır.

Ahmet Bey’in eşi 15 Şubat 2012’de aynı mağazadan 2000 TL’lik mal satın almıştır ve eşinin verdiği 1000 TL’lik hediye çekini bu alış-verişte kullanmıştır. Alınan ürünlerin KDV oranı %18’dir.

13 Şubattaki hediye çeki alışının KDV mahiyeti: bu tarihte bir mal teslimi veya hizmet ifası söz konusu değildir. Dolayısıyla KDV Kanunu’nun 1, 2 ve 3. maddelerinde yer alan genel hükümler göz önünde bulundurulduğunda hediye çekinin alımı aşamasında KDV’ye ilişkin bir işlem yapılmayacaktır. İdarenin özelge(2) bazlı yapmış olduğu açıklamalarda bu yöndedir. Sonuç olarak bir mal teslimi veya hizmet ifasının söz konusu olmadığı bu aşamada KDV hesaplanmayacaktır. www.ozdogrular.com

13 Şubattaki hediye çeki alışının muhasebe kayıtlarına yansıtılması: hediye çeklerinin muhasebe kayıtlarına yansıtılmasında esas olarak yönlendirici düzenleme Maliye Bakanlığı’nın 26.01.2001 tarih ve 5166 sayılı Muktezası olmuştur. İlgili Mukteza uyarınca, herhangi belirli bir mal teslimi ve hizmet ifasını göstermeyen hediye çeklerinin verilmesi ile katma değer vergisi yönünden vergiyi doğuran olay gerçekleşmemektedir. Bu nedenle, hediye çeki dağıtan firmaların, hediye çeklerini dekont vererek belgelendirmesi ve alınan bedelleri de “avans” olarak muhasebeleştirmesi gerekmektedir. Dekont verilmek suretiyle belgelendirilen ve “avans” olarak muhasebeleştirilen hediye çeklerinin, nihai tüketiciler tarafından ibraz edilerek çek tutarı kadar malın teslimi durumunda, Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 10/a maddesi hükmü uyarınca, vergiyi doğuran olay gerçekleşeceğinden daha önce belgeye bağlanmayan bu teslimlere ilişkin fatura ve benzeri vesikaların, hediye çeklerini personeline ya da hayır kurumlarına veya yardım amaçlı olarak deprem bölgesindeki kişilere veren firmalar adına düzenlenmesi gerekmekte olup, hediye çeklerini ibraz eden kişilere yapılan teslim ve hizmet ifaları sırasında ayrıca bu kişiler adına fatura ya da fatura yerine geçen bir vesika düzenlenmesine gerek bulunmamaktadır. Bu teslim ve hizmetlere ilişkin faturaların, yedişer günlük süreler halinde satış bilgileri toplanarak ve katma değer vergisi yönünden aylık vergilendirme dönemleri de geçirilmemek kaydıyla düzenlenmesi gerekmektedir. Öte yandan, hediye çekleri ibraz edilmek suretiyle yapılan teslim ve hizmetlere, bu mal ve hizmet teslimleri için belirlenmiş olan katma değer vergisi oranlarının uygulanacaktır.

Avans olarak işletmenin izleyeceği hesap 340-Alınan Sipariş Avansları Hesabıdır. 340- Alınan Sipariş Avansları: İşletmenin satış amacıyla gelecekte yapacağı mal ve hizmet teslimleri ile ilgili olarak peşin tahsil ettiği tutarların izlendiği hesaptır. Alıcılardan alınan avanslar bu hesabın alacağına, malın teslim edilmesi, hizmetin görülmesi halinde borcuna yazılmaktadır. www.ozdogrular.com

13 Şubat tarihli kayıt

15 Şubattaki mal alışı ve muhasebe kaydı:

Örnek–2: Bir işletmenin hediye çekini alıp personeline veya normal müşterisine hediye olarak vermesi:

(ABC) İşletmesi yılsonunda en sadık 200 müşterisine hediye vermek üzere 1 Aralık 2012 tarihinde (X) mağazasından 20.000 TL’lik hediye çeki satın almış ve bankadan ödeme yapmıştır. (ABC) işletmesi 20 Aralık 2012 tarihinde bu çekleri müşterilerine dağıtmıştır.

Bu hediye çeklerinin 10.000 TL’lik kısmı 20–27 Aralık 2012 tarihleri arasında kullanılmıştır. Alınan ürünlerin KDV oranı %18’dir.

1 Aralıkta (ABC) İşletmesi tarafından hediye çeki alışının KDV mahiyeti: örnek 1’deki açıklamalarımız burada da geçerli olacaktır. Başka bir ifade ile bu tarihte bir mal teslimi veya hizmet ifası söz konusu değildir. Dolayısıyla KDV Kanunu’nun 1, 2 ve 3. maddelerinde yer alan genel hükümler göz önünde bulundurulduğunda hediye çekinin alımı aşamasında KDV’ye ilişkin bir işlem yapılmayacaktır. İdarenin Özelge(3) bazlı yapmış olduğu açıklamalarda bu yöndedir. Sonuç olarak bir mal teslimi veya hizmet ifasının söz konusu olmadığı bu aşamada KDV hesaplanmayacaktır. www.ozdogrular.com

ABC İşletmesinin 1 Aralık kaydı:

(X) Mağazasının 1 Aralık kaydı:

20-27 Aralık 2012 tarihleri arasında kullanılan hediye çeklerinin KDV mahiyeti: hediye çeklerinin kullanılması ile mal satın alınmış veya hizmet ifa edilmiştir. Bu aşamada katma değer vergisi açısından vergiyi doğuran olay gerçekleşmiştir. Bu tarihe kadar KDV söz konusu değildir. Bu işlemlerin belgelendirilmesi açısından, 20-27 Aralık tarihlerine kadar hediye çeki veren (X) Mağazası yukarıdaki muhasebe kaydı gibi hediye çeklerini dekont vererek belgelendirecek ve alınan bedelleri de avans olarak kayıtlarına geçirecektir. 20-27 Aralık tarihleri arasında ise, başka bir ifade ile müşteriler tarafından ibraz edilerek çek tutarı kadar malın teslimi durumunda, Katma Değer Vergisi Kanunu’nun 10/a maddesi hükmü uyarınca, vergiyi doğuran olay gerçekleşeceğinden daha önce belgeye bağlanmayan bu teslimlere ilişkin fatura ve benzeri vesikaların, (ABC) İşletmesi adına düzenlenmesi gerekmektedir. Faturaların (ABC) işletmesine 7 günlük süreler (VUK md. 231-Faturanın Nizamı-: Fatura, malın teslimi veya hizmetin yapıldığı tarihten itibaren azamî yedi gün içinde düzenlenir. Bu süre içerisinde düzenlenmeyen faturalar hiç düzenlenmemiş sayılır.) zarfında yapılan mal teslimlerine dayanarak düzenlenmesi işlemleri daha da kolaylaştıracaktır. Bu teslim ve hizmetlere ilişkin faturaların, 7’şer günlük süreler halinde satış bilgileri toplanarak ve katma değer vergisi yönünden aylık vergilendirme dönemleri de geçirilmemek kaydıyla düzenlenmesi esas olacaktır(4). Bu tarihte müşteriye yapılan hediye çeki kullanılarak yapılan satış, örneğin tek müşteri 100 TL’lik hediye çeki tutarı kadar 21 Aralıkta (X) mağazasından mal aldığını varsayalım, şu şekilde muhasebeleştirilecektir: Bu satış sırasında müşteriye fatura düzenlenmişse (Maliye Bakanlığı’nın Muktezası(5) uyarınca, hediye çeklerini ibraz eden kişilere yapılan teslim ve hizmet ifaları sırasında ayrıca bu kişiler adına fatura ya da fatura yerine geçen bir vesika düzenlenmesine gerek bulunmamaktadır.), verilen belgede bu hediye çeki kadar tutarın “Gider Belgesi Olarak kullanılamaz” ibaresini (X) mağazası yazmak durumundadır. Aksi durumda burada “hesaplanan KDV” yersiz hesaplanan KDV mahiyetine bürünecek ve indirime konu edilemeyecektir. (X) Mağazası müşteriye düzenlediği bu belgeyi iptal edecektir ve bu teslimlere ilişkin faturalar,  7 şer günlük süreler halinde satış bilgileri toplanarak (ABC) İşletmesi adına düzenlenmesi gerekmektedir. www.ozdogrular.com

Tek müşterinin 100 TL’lik çeki 21 Aralıkta (X) Mağazasında kullanması:

ABC işletmesinin 20 Aralık tarihli kaydı: Hediye çeklerinin müşterilere verilmesi (müşteriye verilen çekler ciro primi mahiyeti taşımamaktadır.)

20-27 Aralık tarihleri arasında yapılan hediye çekli satışların iptali (Tek müşteri için örnek bir adet kayıt yapılmıştır) ve (X) mağazası tarafından (ABC) İşletmesine fatura edilmesi: (X) mağazasının 27 Aralık tarihli kaydı: www.ozdogrular.com

(ABC) İşletmesine 7 günlük (20-27 Aralık) hediye çeki kullanımına ilişkin kesilen faturanın (ABC) işletmesi tarafından sonuç hesaplarına atılması:

Sonuç hesapları açısından, ABC İşletmesi hediye çekini kendi personeline vermesi durumundan, (X) mağazası tarafından 7 günlük (20-27 Aralık) hediye çeki kullanımına ilişkin kesilen faturanın, (ABC) işletmesi tarafından sonuç hesaplarına atılması şu şekilde olacaktır:

Örnek–3: Bir işletmenin kendi çıkardığı hediye çekini personeline veya normal müşterisine hediye olarak vermesi:

(X) mağazası kendi çıkardığı hediye çeklerini 500 TL’lik normal harcama yapan müşterilerine hediye olarak vermektedir.

Ercan Bey 20 Temmuz’da (X) mağazasından 500 TL’lik harcama yapmış ve 100 TL hediye çeki kazanmıştır. Ercan Bey 100 TL’lik hediye çekini 10 Ağustosta kullanmıştır. KDV %8’dir. www.ozdogrular.com

20 Temmuz’da Ercan Bey’e verilen 100 TL’lik hediye çekinin (X) mağazasının muhasebe kayıtlarında nazım hesapta izlenmesi:

10 Ağustosta hediye çekinin kullanılması:

(X) Mağazası çıkardığı hediye çekini personeline vermesi ve bunu personelin kullanması durumunda sonuç hesaplarına yansıtma:

V- SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

1- Mevzuatımızda hediye çekinin bir tanımı veya bir çerçevesi çizilmemiştir. Türk Ticaret Kanunu’nda, bir belirleme yapılmamıştır. Hediye çeklerine yönelik uygulamaya yön verici çerçeve “mukteza” bazlı çizilmiştir. Bu hususta esaslı belirleme Maliye Bakanlığı’nın Muktezası(6)  ile yapılmıştır. Dolayısıyla, özellikle uygulamadan ve ilgili Mukteza’dan yola çıkarak hediye çekini şu şekilde tanımlamak mümkündür: “parasal olmayan bir hediyeye alternatif olarak kullanılan, elde eden tarafından üzerinde belirlenmiş tutar kadar harcama yapabileceği bir ödeme aracı mahiyetinde olan ve işletmeler (özellikle marketler, mağazalar vb.) tarafından bir pazarlama aracı olarak kullanılan bir belge, bir kart.”

2- Hediye çekinin çıkarılması, satılması, dağıtılması gibi durumlarda herhangi bir mal teslimi ve hizmet ifası gerçekleşmemesine rağmen ilgili işletmeler KDV hesaplayarak fatura düzenlemektedirler. Özellikle “vergiyi doğuran olay” açısından bu aşamalarda KDV doğmamaktadır. İlgili işletmelin bu aşamalardaki işlemleri “avans” mahiyetinde dikkate alarak belgelendirmeleri ve kaydetmeleri yeterli olacaktır. www.ozdogrular.com

3- Dekont verilmek suretiyle belgelendirilen ve “avans” olarak muhasebeleştirilen hediye çeklerinin, müşteriler tarafından kullanılarak bir malın teslim alınması veya hizmetin edinilmesi durumunda, “vergiyi doğuran olay” açısından bu aşamada KDV doğmaktadır. Başka bir ifade ile “fatura” düzenlenmesi gerekmektedir. Ancak burada özellik araz eden husus faturanın (KDV) esas muhatabı kim olacaktır. Uygulamada, hediye çekini ibraz eden müşteriye veya kişiye fatura düzenlenmektedir. Bu durumda hesaplanan KDV, yersiz hesaplanan KDV mahiyeti nedeniyle indirime konu edilememektedir. Dolayısıyla, Örnek-2’de yer aldığı gibi, hediye çekini ibraz eden kişiye fatura düzenlense dahi, bunun sonra iptal edilerek KDV açısından esas muhatap olan ilgili firmaya faturanın kesilmesi gerekmektedir. Bunların faturanın yasal olarak düzenlenmesi gereken 7 günlük zaman aralığı dikkate alınarak yapılması, işlemlerin (hediye çekli satış bilgilerinin toplanması, faturaların kesilmesi vb.) daha kolay ve düzenli yapılmasına neden olacaktır.

*          Vergi Başmüfettişi (E. Baş Hesap Uzmanı)

(1)         J. Stephen DUBNER - D. Steven LEVITT, “The New York Times, Freakonomics”, The Gift-Card Economy, January 7, 2007

(2)         İstanbul Defterdarlığı’nın, 06.03. 2003 tarih ve 1190 sayılı Muktezası; MB’nin, 26.01.2001 tarih ve 5166 sayılı Muktezası; Nuruosmaniye Vergi Dairesi Başkanlığı’nın, 13.08.1998 tarih ve 15424 sayılı Muktezası.

(3)         İstanbul Defterdarlığı’nın, 06.03. 2003 tarih ve 1190 sayılı Muktezası; MB’nin, 26.01.2001 tarih ve 5166 sayılı Muktezası; Nuruosmaniye Vergi Dairesi Başkanlığı’nın, 13.08.1998 tarih ve 15424 sayılı Muktezası.

(4)         MB.’nin, 26.01.2001 tarih ve 5166 sayılı Muktezası.

(5)         MB.’nin, 26.01.2001 tarih ve 5166 sayılı Muktezası.

(6)         MB.’nin, 26.01.2001 tarih ve 5166 sayılı Muktezası.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.