Mükellef aleyhine vergi hatası, Vergi Usul Kanunu’nda belirtilen ifadeyle; “vergiye müteallik (ilişkin) hesaplarda veya vergilendirmede yapılan hatalar yüzünden haksız yere fazla… vergi istenmesi veya alınmasıdır.”

Hesap hatası kapsamında matrahta yanlışlık; beyanname üzerinde matraha ait rakamların gerçeğinden fazla gösterilmesi şeklinde olabilir veya bu olguya tahakkuk fişinde veya tebliğ edilen ihbarnamede de rastlanabilir.

Hatanın varlığının; vergi incelemesi, teftiş, mükellefin başvurusu ve sair yolla tespiti, peşinden “düzeltme”nin gerçekleştirilmesini zorunlu kılar. Bu noktada düzeltme işleminde yetki kullanımı ve vergi incelemesinde geçen zaman aralığı süresi bazı sorunlar doğurabilir. www.ozdogrular.com

Yazımızda; düzeltilmesi lazım gelen hata ile ilgili söze konu yetkinin kime ait olduğu, hataya rağmen mükellef aleyhine fazla vergi tahakkuku ve sonrasında, vadenin bitmiş olması nedeniyle borçluya ödeme emrinin tebliğ edilmesinin sonuçlarını irdelemekteyiz.

II- VERGİ HATALARINDA DÜZELTME YETKİSİ

VUK’un 120. maddesinde, vergi hatalarının düzeltilmesi bakımından ilgili vergi dairesi müdürünün karar verme yetkisini taşıdığı belirtilmesine rağmen, bu yetki, 2007 yılından itibaren, vergi dairesi başkanlıklarının görev alanında Başkana verilmiştir. Başkan, düzeltme yetkisini grup müdürlerine ve/veya müdürlere devredebilmektedir.

Gelir İdaresi Başkanlığı’nın merkez ve taşra müdürleri de bu konuda her hal ve takdirde vergi incelemesi yetkisine sahiptir.

Düzeltme işlemi; yapılan vergi hatasının niteliğine,  ayrıntılı incelemeye ihtiyaç duyulup duyulmadığına ve kimin (idare veya mükellef) lehine olduğuna bağlı farklı çalışmaları gerektirir.

İdarece tespit olunan hatalar “açık ve mutlak” nitelikte ise, yani, tereddüt doğuran yanı yoksa re’sen düzeltilebilmektedir. Bu suretle, matrahın olduğundan yüksek tutarda beyanından doğan fazla verginin tahakkuktan terkini veya tahsilat gerçekleşmişse mükellefe reddi mümkün olmaktadır.

Hatanın beyannamede yer almasına rağmen, verilerin/gelir ve indirim unsurlarının çokluğu ve özellikle, idari düzenleme çerçevesinde bazen vergi dairesi müdürünün Vergi Usul Kanunu’nun 135. maddesinde yer alan inceleme yetkisini kullanamaması re’sen düzeltme yapılmasını engellemektedir. www.ozdogrular.com

Bir başka deyişle, hatanın araştırılması ve aydınlatılması defter ve belgeler üzerinde inceleme yapılmasını gerektirecek nitelik taşıyorsa, denetim elemanının düzenleyeceği rapor esas alınmak zorundadır. Fakat, raporun sonucu, mükellefi tatmin etmeyecek karar içerebilir. Kararın mükellef nezdinde kabul görmemesi olayı yargıya taşıma nedenidir.

III- VERGİ HATALARININ DÜZELTİLMESİ BELLİ BİR SÜREYE TABİ DEĞİLDİR

Vergi incelemesi yoluyla düzeltmenin sağlanması uzun bir süreyi gerektirebilir. Bu konuda, Vergi Usul Kanunu’nun zaman sınırlaması tayin etmediğini biliyoruz.

Ancak, denetimle ilgili “incelemede uyulacak esaslar” doğrultusunda genellikle “sınırlı inceleme” kapsamında yürütülecek bir matrah hatasının düzeltilmesi işinin, ek süre hariç, en fazla 6 ay içinde tamamlanması lazımdır (VUK md. 140). İnceleme ve olayı rapora aktarma açısından mutlaka sürenin sonuna kadar beklenmeyeceği açıktır ama kimi hataların derinliğine araştırılması zorunluluğu nedeniyle belirtilen süre de aşılabilir.

Dolayısıyla, vergi idaresi, sorumluluğu gereği incelemenin sonucu henüz alınmadan mükellefin hatalı beyanına dayanarak haksız yere vergi salabilir.

Ve hatta beyana ilişkin vergi borcunun ödeme süresi de geçmişse, idare, alacağını tahsil amacıyla ödeme emri düzenleyip tebliğ edebilir. www.ozdogrular.com

IV- BORÇLU HAKKINDA ÖDEME EMRİ TEBLİĞİNİN ESASLARI

Vergi borçlarının vadesinde ödenmemesi nedeniyle, mükelleflere uyarı niteliğinde iletilen ödeme emri, gerçekte varolan veya varolduğu idarece iddia edilen borç duyurusudur. Ödeme emriyle, borcun tahsiline dönük ilk adımın atılması karşısında, mükellef haklı ya da haksız nedenlerle “borcun yokluğu”nun sağlanması çabasına girişecektir.

Vergi idaresinin, borçlu kişilere “borçlarını ödemeleri ya da mal beyanında bulunmaları” uyarısının tebliğini izleyen günden itibaren, mükellefe düşen iş, varlığı ileri sürülen borçla ilgili hızla araştırma yapıp, 7 gün içerisinde idareyle iletişim kurmak veya yargı yoluna başvurmaktır. www.ozdogrular.com

Vadesi geçmiş “borç iddiası” hakkında kişinin böyle bir borcun olmadığını kanıtlaması gereğini yerine getirmemesi ya da yargıya gitme yönünde herhangi bir girişimde bulunmaması ve özellikle mal beyanı noksanlığı, idareye, kişi aleyhine işlem başlatma imkanı verecektir.

Diğer bir ifadeyle, mükellef, vergi dairesince saptanan ve haczi uygun mal varlığına el konulması ve “hapsen tazyik” yaptırımıyla karşılaşabilir.

Sunulan kanıtın yetersizliği ya da idarece reddi halinde, 6183 sayılı Yasa’da “idareye başvuru” konusunda bir hüküm bulunmaması nedeniyle, kişi yargıda hak aramak çaresine yönelecektir.

Denetim görevlilerinin bazılarında “inceleme yetkisinin sınırlı” olması ve borç doğurucu hatanın, ancak yasal defter kayıtlarının incelenmesiyle tespit edilebilmesi, istenmeyen uygulamalara neden olabilir.

İlke itibariyle, kişi, matrah beyanında hata olduğunu idare nezdinde kanıtlama çabasına girse dahi, sorunun giderilmesi, düzeltme yetkisini kullanacak ve karar verecek olan idarenin değerlendirmesine bağlıdır.www.ozdogrular.com

V- SONUÇ

Matrah hatasına ilişkin re’sen düzeltme işini uzun zaman sürecinde çözüme götüren ve mükellefi yargıya başvurmak zorunda bırakan “yetki kullanımı ve inceleme süresi” konusunda farklı idari yaklaşım tercihinin uygunluğu tartışmasızdır.

Zira, hataya ilişkin incelemenin gecikmesi nedeniyle ve mükellefin büyük ihtimalle haklı olduğu konuda; vergi idaresinin, haksız yere vergi istemesi, vade sona ermişse ödeme emri tebliği, gecikme zammı ve hatta haciz tatbikine kadar varabilecek eylemlere başvurması kaçınılmazdır.

Yakup TOKAT*
Yaklaşım

*          Vergi Başmüfettişi (E. Baş Hesap Uzmanı)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.