I- GİRİŞ

Genel sağlık sigortasının uygulanmasında gerek sistemin finansal açıdan sürdürülebilirliği için gerekse sunulan hizmetlerin etkili bir biçimde yürütülebilmesi için Sosyal Güvenlik Kurumu, işverenler ile sigortalıların desteğine ve uyumuna muhtaçtır. Buna karşın her zaman bu uyumun ve desteğin tam olarak sağlandığından bahsetmek mümkün değildir. İşverenlerin, genel sağlık sigortalılarının ve bazı hallerde üçüncü kişilerin gerekli uyumu ve desteği göstermemeleri, hatta yasadan kaynaklanan sorumluluklarını yerine getirmeyerek bunu aksatmaları veya engellemeleri anılan kişilerin eylemlerinin sonuçlarından sorumlu tutulmalarına neden olur(1).

Genel sağlık sigortası uygulamasından doğan sorumluluk halleri, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun(2) 76. maddesinde düzenlenirken uygulamaya yönelik detaylara Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Yönetmeliği’nin(3) (SSİY) 55, 56 ve 57. maddelerinde yer verilmiştir. Bu yazıda, genel sağlık sigortası uygulamasında işverenlerin yükümlülüklerinin neler olduğu ve hangi durumlarda sorumlu tutulacaklarına açıklık getirilmesi amaçlanmıştır. www.ozdogrular.com

II- İŞVERENLERİN SORUMLULUĞU

5510 sayılı Kanun’a göre genel sağlık sigortası uygulaması bakımında işverenlerin sorumluluğu üç durumda söz konusu olmaktadır. Bunlardan ilki, iş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan genel sağlık sigortalısına sağlık durumunun gerektirdiği sağlık hizmetlerinin derhal sağlanmasıdır. Bu amaçla işverenler tarafından yapılan ve belgelendirilen sağlık hizmeti giderlerinin yanı sıra, yol gideri, gündelik ve refakatçi giderleri de, Sağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu tarafından belirlenen tutarı geçmemek üzere Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından karşılanır(4). Daha yalın bir anlatımla işverenler iş kazası veya meslek hastalığı durumunda olaya Kurum’ca el konuluncaya kadar sigortalının ihtiyacı olan tüm sağlık hizmetlerini derhal karşılamak zorundadır. İşverenin bu amaçla yaptığı masraflar belgelendirilmesi koşuluyla Kurum tarafından işverene geri ödenir (5510 sK. md. 76/I).

Kanun’un 76. maddesinin birinci fıkrasında, iş kazası veya meslek hastalığı durumunda işverenin sorumluluğunun ne olduğuna açıklık getirilirken ikinci fıkrasında ise “belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmesindeki ihmalinden veya gecikmesinden dolayı, genel sağlık sigortalısının tedavi süresinin uzamasına veya malûl kalmasına veya malûllük derecesinin artmasına sebep olan işveren, Kurum’un bu nedenle yaptığı her türlü sağlık hizmeti giderini ödemekle yükümlüdür.” denilerek bu yükümlülüğün yerine getirilmemesi durumunda uygulanacak müeyyidelere de açıklık getirilmiştir.

Genel sağlık sigortası uygulamasında işverenlerin sorumlu tutulduğu ikinci durum ise sağlık raporu alınması gereken işler için işçiden sağlık raporu alınmaması veya işçinin çalıştığı işte tıbbî yönden çalışmasının elverişli olmadığının alınan raporda belirtilmesine rağmen çalıştırılmasıdır. Madde metnine göre, “İlgili kanunları gereğince sağlık raporu alınması gerektiği halde sağlık raporuna dayanmaksızın veya alınan raporlarda söz konusu işte çalışması tıbbî yönden elverişli olmadığı belirtildiği halde genel sağlık sigortalısını çalıştıran işverenlere, bu nedenle Kurum’ca yapılan sağlık hizmeti giderleri tazmin ettirilir. Sağlık kurulu raporu ile belli bir işte çalışamayacağı belgelenen 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki kişiler bu işte çalıştırılamaz. Bu kişileri  çalıştıran işverenler, genel sağlık  sigortalısının aynı hastalık sebebiyle Kurum’ca yapılan masraflarını ödemekle yükümlüdür. Tedavinin sona erdiğine ve çalışılabilir durumda olduğuna dair Kurum’ca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurullarından belge almaksızın başka işte çalışan genel sağlık sigortalısının aynı hastalığı sebebiyle yapılan tedavi masrafları ise kendisinden alınır.” (5510 sK. md. 76/III). www.ozdogrular.com

Burada özellikle belirtmeliyiz ki, sağlık raporu alınması gereken işlerde sağlık raporu alınmadan sigortalının çalıştırılması, her durum için sağlık hizmet giderlerinin işverenden isteneceği anlamına gelmez. Sağlık hizmet giderlerinin işverenden istenebilmesi için sağlık raporu alınmadan işçinin çalıştırılması ve bu duruma bağlı olarak hastalığın ortaya çıkmış olması gerekmektedir. Yani iki durumun birlikte gerçekleşmiş olması diğer bir ifadeyle illiyet bağının kurulması halinde sağlık hizmet giderleri işverenden istenebilir.

Örneğin, inşaat işlerinde ağır ve tehlikeli işlerde çalışılabileceğine dair sağlık raporu alınması gerekmektedir. Bel fıtığı rahatsızlığı olan bir işçinin sağlık raporu alınmadan inşaat işlerinde çalıştırılması durumunda yapılan işe bağlı olarak bu rahatsızlığın daha da artması durumunda tüm sağlık giderleri işverenden istenebilecektir. Ancak bu işçinin inşaatta çalışırken soğuk algınlığına bağlı başka bir hastalığa tutulması durumunda sağlık raporu alınmamasıyla ortaya çıkan hastalık arasında bir illiyet bağı olmadığından soğuk algınlığına bağlı olarak ortaya çıkan sağlık giderlerinin işverenden istenmesi söz konusu olmayacaktır. Yine örnekte belirtilen işçi için sağlık raporunun önceden alındığı ve rahatsızlığı bilindiği halde yine de işte çalıştırıldığını düşünelim. Bu durumda önceden var olan hastalığın daha da artması halinde sağlık giderleri işverenden istenebilecekken, var olan hastalık veya rahatsızlıkla hiçbir ilgilisi olmayan bir başka hastalığa bağlı sağlık giderleri işverenden istenemeyecektir. www.ozdogrular.com

İşverenin diğer bir sorumluluğu ise iş kazası ve/veya meslek hastalığının, işverenin kastı veya sigortalının iş sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi sonucu ortaya çıkması durumudur (5510 sK. md. 76/IV). Bu durumda yani iş kazası ve/veya meslek hastalığının işverenin kastı ya da sigortalının iş sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi sonucu meydana geldiğinin tespit edilmesi durumunda, Kurum’ca yapılan veya yapılacak sağlık hizmetine ilişkin giderler ile yol gideri, gündelik ve refakatçi giderleri işverene tazmin ettirilir (SSİY sK. md. 55/III).

5510 sayılı Kanun’un 76. maddesinin dördüncü fıkrasında düzenlenen bu hüküm iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık bakımından işverenin sorumluluğunun düzenlendiği 21. madde ile paralellik göstermektedir. Kanun’un 21. maddesinde işverenin sorumluluğu halinde yapılan ödemelerin işverene tazmini düzenlenmişken 76. maddenin dördüncü fıkrasında sağlık giderlerinin işverene tazmin ettirileceği düzenlenmiştir. Bu anlamda iş kazası veya meslek hastalığı olayları Kurum’un denetim ve kontrol ile görevli memurlarınca soruşturulduğunda işveren hakkında 21. madde kapsamında kusur tespit edildiğinde Kanun’un 76. maddesinin dördüncü fıkrası hükümleri de uygulanacaktır.

Belirtmeliyiz ki, meydana gelen olayda işverenin kastının olmaması işvereni sorumluluktan kurtarmamaktadır. Dolayısıyla iş kazası veya meslek hastalığı işverenin kastı olmamakla birlikte sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi sonucunda oluşmuşsa işveren yine Kurum’a karşı sorumlu hâle gelmektedir.

İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık ilkesi dikkate almaktadır.  Kaçınılmazlık ilkesi, işveren tarafından olayın meydana geldiği tarihte geçerli bilimsel ve teknik kurallar gereğince alınacak tüm önlemler alınmasına rağmen iş kazası veya meslek hastalığının önlenememesi halidir. Dolayısıyla işveren alınması gerekli her türlü önlemi almamış ise olayın kaçınılmazlığından söz edilemeyecektir. Mevzuattaki bu düzenleme akademisyenlerce de haklı olarak eleştiri konusu edilmektedir. Örneğin ŞAKAR, Kurum’un rücu hakkının, kast, bağışlanmaz kusur ve ağır ihmal gibi kusurun ağır dereceleriyle sınırlandırılması gerektiğini vurgulamaktadır(5). www.ozdogrular.com

III- SONUÇ

5510 sayılı Kanun’a göre genel sağlık sigortası uygulaması bakımında işverenlerin sorumluluğu üç halin oluşması durumunda söz konusu olmaktadır. Bunlardan ilki, iş kazasına uğrayan veya meslek hastalığına tutulan genel sağlık sigortalısına sağlık durumunun gerektirdiği sağlık hizmetlerinin derhal sağlanmasıdır. İkincisi, sağlık raporu alınması gereken işler için işçiden sağlık raporu alınmaması veya işçinin raporda çalıştığı işte tıbbî yönden çalışmasının elverişli olmadığının belirtilmesine rağmen işyerinde çalıştırılmasıdır. Üçüncü durum ise iş kazası ve/veya meslek hastalığının, işverenin kastı veya sigortalının iş sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketi sonucu ortaya çıkmasıdır. www.ozdogrular.com

Bu üç sorumluluk halinde özellikle Kanun’un 21. maddesi ile bu maddeye paralel olarak düzenlenen 76. maddenin dördüncü fıkrasında yer alan düzenleme yeniden gözden geçirilmeye muhtaçtır. Zira “iş kazası ve/veya meslek hastalığının, işverenin kastı veya sigortalının iş sağlığını koruma ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat hükümlerine aykırı hareketinin” tespitinde meydana gelen olayda işverenin kastı veya bağışlanamaz kusurunun ya da ağır ihmalinin olup olmadığı aranmamakta, neredeyse her olayda işverene kusur atfedilerek sağlık hizmetleri ile diğer yapılan ödemeler işverenlere tazmin ettirilmektedir. 

Erden ÇAKAR*
Yaklaşım

*          Çalışma Ekonomisi Bilim Uzmanı, Sosyal Güvenlik Denetmeni, Doktora Öğrencisi

(1)         Ali GÜZEL -  Ali Rıza OKUR - Nurşen CANİKLİOĞLU, Sosyal Güvenlik Hukuku, 13. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul 2011,  s.776-777

(2)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         28.08.2008 tarih ve 26981 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         Ali Rıza OKUR, “Türk Sosyal Güvenlik Reformu ve Genel Sağlık Sigortası”, Sosyal Güvenliğin Yeniden Yapılandırılması Semineri, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesi, Ankara, 7-8 Aralık 2006, s.168

(5)      Müjdat ŞAKAR, “İş Kazası veya Meslek Hastalığı Sebebiyle Sosyal Sigortaların İşverene Rücuunda Kusur Şartının Sınırlandırılması Sorunu”, Sicil Dergisi, Sayı: 2, Haziran 2006, s.135

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.