I- GİRİŞ

4857 sayılı İş Kanunu’nun 13. maddesinde; işçinin normal haftalık çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmî süreli iş sözleşmesi düzenleneceği belirtilmiş ve İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğin 6. maddesinde; Kısmi Süreli Çalışmanın; “İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır.” şeklinde tanımı yapılmıştır. Söz konusu uygulama şekli 5510 sayılı Kanun uygulamalarında da göz önünde tutulmuş ve Sosyal Sigorta İşlemler Yönetmeliği’nin 108. maddesinde de kısmi süreli çalışmalarda prim ödeme gün sayısının nasıl hesaplanacağı ayrıntılı olarak izah edilmiştir. Ancak uygulamada kısmi süreli çalışanların sigorta bildirimleri yanında genel sağlık sigortalarının nasıl bildirileceği ve genel sağlık sigortasından nasıl yararlanacakları bazı tartışmalara sebep olmuştur. www.ozdogrular.com

Bu sebeple makalemizde kısmi süreli çalışanların genel sağlık sigortasından nasıl yararlanacakları makalemizin konusunu oluşturmaktadır.

II- GENEL SAĞLIK SİGORTASI PRİMİNİ 30 GÜNE TAMAMLATMASI GEREKEN “KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLAR”

01.01.2012 tarihinden itibaren herkes için zorunlu olarak uygulanmaya başlayan Genel Sağlık Sigortası(GSS)’ndaki en önemli uygulamalardan biri, kısmi süreli diğer adıyla part-time çalışanların 30 günden eksik sigorta sürelerindeki GSS primlerinin kendileri tarafından 30 güne tamamlanması uygulamasıdır. 30 günden eksik bildirildiği halde GSS primlerini 30 güne tamamlaması gerekenler konusuna geçmeden evvel mevzuattan kaynaklanan sebeplerle 30 günden eksik bildirilenlerin durumunu incelemek gerekir. Zira bu şekilde çalışanlar; 30 günden eksik bildirildiği halde GSS primlerini 30 güne tamamlaması gerekmeyenlerdir. www.ozdogrular.com

Bu sebeple;  bu kişilerin eksik günleri için gelir tespiti yaptırmasına gerek yoktur. Buna göre;

— Eksik gün nedeni “puantaj” olanların, yani aslında tam süreli çalışmakla birlikte ay içinde eksik gün çalışması nedeniyle 30 gün çalışmamış olanların,

— Sosyal güvenlik destek primine tabi olan emekli çalışanların,

— 5510 sayılı Kanun’un 5. maddesi kapsamındaki haklarında bazı sigorta kolları uygulanan sigortalıların,

— Ay içinde birden fazla işyerinde kısmi süreli çalışıp da toplam çalışma süresini 30 güne tamamlayanların,

— Kamu idarelerinde 657 sayılı Kanun’un 4. maddesinin (B) (Sözleşmeli Personel) veya (C) bentlerine tabi çalışanların (Geçici Personel),

— 4857 sayılı Kanun’a tabi çalışmakla birlikte 506 sayılı Kanun’un geçici 20. maddesine tabi sandıklarda çalışanlar (Özel banka, borsa sandıkları vb.) sandıkları SGK’ya devredilinceye kadar, aylık sigorta günlerini 30 güne tamamlama yükümlülüğü bulunmuyor. www.ozdogrular.com

30 günden eksik bildirildiği halde Genel Sağlık Sigortası (GSS) primlerini 30 güne tamamlaması gerekmeyenler yukarıda belirtildiği üzeredir. Bunlar haricinde kimlerin 30 günden eksik bildirildiği için GSS primlerini 30 güne tamamlamasının gerekeceği sorusunu cevaplamak için Kanun’daki ifadeye bakmak gerekir.

5510 sayılı Kanun’un 88. maddesinin 4. fıkrasına göre; “4857 sayılı Kanun’un 13 ve 14. maddelerine göre kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanlar ile bu Kanun’a göre ev hizmetlerinde ay içerisinde 30 günden az çalışan sigortalılar için eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerinin 30 güne tamamlanması zorunludur. Bu durumda olan sigortalıların eksik günlerine ilişkin genel sağlık sigortası primleri, 60. maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi veya (g) bendi kapsamında ödenir. Kamu idaresine ait işyerlerinde çalıştırılan sigortalıların iş sözleşmesinin askıda kaldığı aylara ait genel sağlık sigortası primi, 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazancın alt sınırının 30 günlük tutarı üzerinden ilgili kamu idaresince ödenir.” Öte yandan, 80. maddenin (i) bendine göre de; “88. maddenin dördüncü fıkrasına göre ay içerisinde 30 günden az prim ödeme gün sayılarına ait eksik günlerin genel sağlık sigortası primleri, eksik çalışma süreleri dikkate alınmak suretiyle hesaplanır.” hükümleri mevcuttur.

Buradaki ayrım kısmi süreli çalışanlar ile ilgili 4857 sayılı Kanun’un 13 ve 14. maddelerindeki tanımlara bakmak gerekiyor. Buna göre; 4857 sayılı Kanun’un 13. maddesinde geçen kısmi süreli iş sözleşmesi ile ayın içerisinde 30 günden az süreli yapılan çalışmaya “kısmi süreli çalışma” denir. İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nin 6. maddesinde; Kısmi Süreli Çalışmanın; “İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır.” şeklinde tanımı yapılmıştır, aynı Kanun’un 14. maddesinde geçen işçinin yapmayı üstlendiği işle ilgili olarak kendisine ihtiyaç duyulması halinde çağrılması ile yapmış olduğu çalışmaya “çağrı üzerine çalışma” denir.

Bu şekilde; Sosyal Güvenlik Kurumu’nca (SGK) başlatılan zorunlu GSS uygulamasında; ay içinde 30 günden az çalışıp eksik kalan günlerini 4/a’lı olarak “İsteğe Bağlı Sigorta” primi ödeyenler hariç, kısmi süreli çalışanlar, çağrı üzerine çalışanlar ve ev hizmetlerinde 30 günden az çalışanlar zorunlu GSS kapsamında olup eksik kalan günlerini 30 güne tamamlaması gereklidir. GSS primlerini 30 güne tamamlamaları gereken kişilerin tespitinde çalışanlar adına SGK’ya verilen aylık prim ve hizmet belgesindeki eksik gün nedenindeki kodları takip etmeyi öneriyorum. Buna göre; çalışanların işverenlerince aylık prim hizmet belgesinde eksik gün nedenini “06-Kısmi İstihdam” veya “17- Ev Hizmetinde Çalışan” seçilenlerin GSS primlerinin 30 güne tamamlatılması gerekir. www.ozdogrular.com

III- KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLARIN GENEL SAĞLIK SİGORTASI

Genel olarak; işletmelerde kısmi süreli çalışma,  aylık ücret karşılığı veya saat ücreti karşılığı yapıldığı şeklinde değerlendirilmiştir.

a- Kısmi süreli çalışma, işveren ile sigortalının yazılı olarak yapılan iş sözleşmesinin niteliğine bağlı, aylık ücret karşılığı çalışma biçiminde imzalanmışsa, sigortalı haftalık çalışma süresine bakılmaksızın tam ay olarak bildirilecektir. Buna göre; aylık ücret karşılığı çalışma varsa part-time çalışan personel günde bir saat bile çalışsa Sosyal Güvenlik Kurumu’na tam gün bildirilecektir.  

b- İş sözleşmesi saat ücreti karşılığı yapılmış ise kısmi süreli çalışan sigortalıların ay içinde çalıştığı toplam süre ve sigortalı için bildirilmesi gereken prim ödeme gün sayısı;

Saat ücretli part-time çalışan personelin aylık sigortalılık süresi;

(Aylık çalışma gün sayısı = Ay içinde çalışma saati / 7,5)

şeklinde hesaplanacaktır. Bu şekilde yapılacak hesaplamalarda 7,5 saatin altındaki çalışmalar 1 güne tamamlanacaktır. Buna göre;

Örneğin; ayda 120 saat çalışan ve buna göre ücret alan bir sigortalının ...... (7,5) saatlik çalışma süresinin bir gün kabul edilerek ayda 120/7,5=16 gün sigortalı olması gerekir.

Görüldüğü üzere ayda 120 saat kısmi süreli çalışan bir sigortalı için işveren Sosyal Güvenlik Kurumu’na 16 gün sigorta bildiriminde bulunmalı ve sigortalı için neden 30 günden az bildirim yaptığını gösterir Ek-10 belgesi ve eki kısmi süreli sözleşmesini göndermelidir. www.ozdogrular.com

5510 sayılı Kanun’un 88. maddesinin 4. fıkrasına göre; “4857 sayılı Kanun’un 13 ve 14. maddelerine göre kısmi süreli veya çağrı üzerine çalışanlar ile bu Kanun’a göre ev hizmetlerinde ay içerisinde 30 günden az çalışan sigortalılar için eksik günlerine ait genel sağlık sigortası primlerinin 30 güne tamamlanması zorunludur. Bu durumda olan sigortalıların eksik günlerine ilişkin genel sağlık sigortası primleri, 60. maddenin birinci fıkrasının (c) bendinin (1) numaralı alt bendi veya (g) bendi kapsamında ödenir. Kamu idaresine ait işyerlerinde çalıştırılan sigortalıların iş sözleşmesinin askıda kaldığı aylara ait genel sağlık sigortası primi, 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazancın alt sınırının 30 günlük tutarı üzerinden ilgili kamu idaresince ödenir.” Öte yandan, 80. maddenin (i) bendine göre de; “88. maddenin dördüncü fıkrasına göre ay içerisinde 30 günden az prim ödeme gün sayılarına ait eksik günlerin genel sağlık sigortası primleri, eksik çalışma süreleri dikkate alınmak suretiyle hesaplanır.” hükümleri mevcuttur.

Bu durumda; söz konusu hükümler gereği; örnekteki gibi ayda 30 günden az çalışması olan işçiler için işverenler, işyerinde çalıştıkları kadar gün için ücret ödeyecekler ve bu çalışma süresine göre hem GSS hem de diğer primleri ödeyeceklerdir. Bununla beraber sigortalı genel sağlık sigortasından yararlanmak için kalan süreyi aile içindeki kişi başına düşen gelir durumuna göre, 30 güne kendisi tamamlayacaktır. www.ozdogrular.com

Buna göre kısmi süreli çalışan sigortalı 30 günden eksik günlerin 30 güne tamamlanması için öncelikler Adrese Dayalı Nüfus Kaydında yer alan adreslerine en yakın Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’na başvurarak, gelir testi yaptırmaları gerekmektedir. Gelir tespiti yapılması için gelir tespitine esas teşkil edecek göstergeleri içeren başvuru formu ile ikametgahın bulunduğu il veya ilçe sınırları içindeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’na başvuru yapılır. Gelir tespiti sonucunda aile içindeki kişi başına düşen aylık geliri;

● Brüt asgari ücretin üçte birinden az olanların GSS primleri devlet tarafından ödenir.

● Brüt asgari ücretin üçte biri ile asgari ücret arasında olanlar, asgari ücretin üçte birinin %12 oranında GSS primi öderler (2012 yılının ilk altı ayı için: 35,46 TL).

● Brüt asgari ücretle asgari ücretin iki katı arasında olanlar, asgari ücretin %12 oranında GSS primi öderler (2012 yılının ilk altı ayı için: 106,38 TL).

● Brüt asgari ücretin iki katından fazla olanlar, asgari ücretin iki katının %12 oranında GSS primi öderler (2012 yılının ilk altı ayı için: 212,76 TL).

Örneğin; 16 gün sigorta bildirimi yapılan işçiye söz konusu çalışması karşılığında için 400 YTL brüt ücret veriliyorsa, 400 YTL’nin yüzde 12,5’i kadar GSS primi ödeyecek, kalan 14 günlük GSS primini ise sigortalı kendisi gidip SGK’ya (Sosyal Güvenlik Kurumu’na) ödeyecektir. Bu 14 günlük boş geçen sürenin GSS primini öderken de ailesindeki kişi başına düşen gelir tutarına göre;

Asgari ücretin üçte birinden asgari ücrete kadar ise asgari ücretin üçte biri,

Asgari ücretten asgari ücretin iki katına kadar ise asgari ücret,

Asgari ücretin iki katından fazla ise asgari ücretin iki katı, matrah üzerinden yüzde 12

oranıyla prim alınacaktır.

Bu durumda; boş geçen bu 14 günlük sürenin GSS primini öderken de ailesindeki kişi başına düşen gelir tutarına göre en az (söz konusu primler 30’a bölünüp 14 ile çarpılması durumunda) hesabına düşen miktarı ödeyecektir.www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ

Sigortalının her ne kadar bu şekilde eksik kalan GSS primlerini kendisinin tamamlayarak genel sağlık sigortası sisteminden yararlanma imkanı olsa da kalan süreyi 4857 sayılı İş Kanuna göre kısmi süreli çalışan ve ayda 30 günden az olarak SGK'ya bildirilen işçiler, 30 günden az olan çalışma günlerinin emeklilik primlerini ise isterlerse isteğe bağlı olarak ödeyebileceklerdir.

Ersin UMDU*
Yaklaşım
*          İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdür Yrd.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.