I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na(1) göre; iş kazası, meslek hastalığı, malûllük, yaşlılık ve ölüm hallerinde Kurum tarafından sigortalı ya da hak sahiplerine bağlanması gereken gelir ve aylıklar için hak kazanma tarihleri farklı düzenlenmiştir. Belirtmemiz gerekir ki; sosyal güvenlik hakkı talebe bağlı haklardan olduğu için sigortalı ya da hak sahiplerinin bu hakkı elde edebilmeleri için öncelikle SGK’ya talepte bulunmaları zorunludur. Malûllük ve yaşlılık aylığı almaya hak kazandığı halde talepte bulunmayanlara aylık bağlanmadığı gibi hak sahipleri tarafından sigortalının ölümü sonucu gelir ya da aylığa hak kazanılması durumunda hak sahipleri tarafından kazanılan bu hakların kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde istenmemesi halinde bu hakkın 5 yılı aşan kısmı zamanaşımına uğramaktadır(2). www.ozdogrular.com

Bu çalışmada iş kazası ve meslek hastalığına bağlı olarak sigortalı ya da hak sahiplerine bağlanması gereken gelir ile sigortalıya bağlanması gereken yaşlılık ve malûllük aylığı ile ölüme bağlı olarak hak sahiplerine ödenecek olan ölüm aylıklarının hangi tarihten itibaren başlatılacağı hakkında bilgi verilecektir. www.ozdogrular.com

II- GELİR BAŞLANGIÇ TARİHİ

A- SİGORTALIYA GELİR BAĞLANMASI

5510 sayılı Kanun’un 19. maddesine göre, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık ve özürler nedeniyle Kurum’ca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurulları tarafından verilen raporlara istinaden Kurum Sağlık Kurulu’nca meslekte kazanma gücü en az % 10 oranında azalmış bulunduğu tespit edilen sigortalı, sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanmaktadır (5510 sK. md.19/I).

Sigortalının sürekli iş göremezlik geliri; geçici iş göremezlik ödeneğinin sona erdiği tarihi, geçici iş göremezlik tespit edilemeden sürekli iş göremezlik durumuna girilmişse, buna ait sağlık kurulu raporu tarihini, takip eden aybaşından itibaren başlar (5510 sK. md. 19/VI).

Belirtelim ki; sürekli iş göremezlik geliri miktarı, sigortalının mesleğinde kazanma gücünün kaybı oranına göre tespit edilir. İş kazasının veya meslek hastalığının başladığı tarihten önceki oniki aydaki son üç ay içindeki prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle bir günlük kazanç hesaplanarak aylık kazanca dönüştürülür. Sürekli tam iş göremezlikte sigortalıya, bu şekilde hesaplanan aylık kazancının % 70’i oranında gelir bağlanır. Sürekli kısmî iş göremezlikte sigortalıya bağlanacak gelir, tam iş göremezlik geliri gibi hesaplanarak bunun iş göremezlik derecesi oranındaki tutarı kendisine ödenir. Sigortalı, başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise gelir bağlama oranı % 100 olarak uygulanır. www.ozdogrular.com

B- HAK SAHİPLERİNE GELİR BAĞLANMASI

İş kazası veya meslek hastalığına bağlı nedenlerden dolayı ölen sigortalının hak sahiplerine, yukarıda anlatıldığı biçimde tespit edilecek aylık kazancının % 70’i, hak sahiplerinin hisse oranları dikkate alınarak ölümü takip eden aybaşından geçerli olmak üzere gelir olarak bağlanır. Diğer bir ifade ile hak sahiplerine bağlanacak gelirin başlangıç tarihi ölüm tarihini takip eden aybaşıdır.

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü % 50 veya daha fazla oranda kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış iken ölenlerin, ölümün iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olup olmadığına bakılmaksızın belirlenen aylık kazancın % 70’si oranında gelir bağlanır. İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü % 50 oranının altında kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış iken ölenlerin, ölümün iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olmaması halinde sigortalının almakta olduğu sürekli iş göremezlik geliri tutarı hak sahiplerine hisseleri oranında ödenir. www.ozdogrular.com

Burada özellikle belirtmemizde fayda var. İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen veya iş kazası ya da meslek hastalığına bağlı sürekli iş göremezlik geliri almakta iken ölen sigortalının 4/b kapsamındaki sigortalılığa dayalı borcu var ise bu kez gelir, ölümü takip eden aybaşından değil prim borcunun ödendiği tarihi takip eden aybaşından itibaren bağlanmaktır(3).

Sigortalının öldüğü tarihten itibaren 5 yıl içinde gelir bağlanması talebinde bulunmayan hak sahiplerine sadece son 5 seneye ait gelirler toplamı ödenir(4).

III- MALÛLLÜK, YAŞLILIK VE ÖLÜM AYLIĞI BAŞLANGIÇ TARİHİ

A- MALÛLLÜK AYLIĞI BAŞLANGIÇ TARİHİ

Sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurum’ca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60’ını, kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalılar malûl sayılmaktadır (5510 sK. md. 25/I). Ancak, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce sigortalının çalışma gücünün % 60’ını veya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği önceden veya sonradan tespit edilirse, sigortalı bu hastalık veya özrü sebebiyle malûllük aylığından yararlanamaz (5510 sK. md. 25/II). Bu kişiler Kanun’un 28. maddesi gereği daha kolay şartlarla (yaşa tabi olmadan, daha düşük prim ödeme gün sayısı ile) yaşlılık aylığı almaya hak kazanırlar (5510, md. 28/IV). Yine çalışma gücü kayıp oranı % 40 ve üzerinde olan sigortalılar da daha yaşa tabi olmaksızın kolaylaştırılmış yaşlılık aylığı şartlarından yararlanabilir (5510 sK. md. 28/V ve geçici md. 10/I ve II). www.ozdogrular.com

Malûllük aylığı, malûl sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden önce ise yazılı istek tarihini, malûl sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden sonra ise rapor tarihini, takip eden aybaşından itibaren başlar. Ancak, 4/a kapsamındaki sigortalılar için işten ayrılma 4/b kapsamındaki sigortalılar için ticari faaliyetin sona erdirilmesi malûllük aylığı bağlanması için temel şartlardandır. 4/a Kapsamındaki sigortalı malûl sayılmakla birlikte malûl sayıldığı tarihte işten ayrılmamışsa malûllük aylığı işten ayrıldığı tarihi takip eden aybaşında başlatılır. Yine ticari faaliyetini sonlandırmadan malûllük aylığına başvuran 4/b kapsamındaki sigortalının malûllük aylığı da ticari faaliyetini sonlandırdığı ayı takip eden aybaşından itibaren ödenmeye başlanacaktır. Konuyu özetlersek malûllük aylığı bağlanabilmesi için öncelikle yazılı talebin olması yanında 4/a kapsamındaki sigortalılar için işten çıkmak, 4/b kapsamındaki sigortalılar için ise ticari faaliyete son vermek gerekmektedir. www.ozdogrular.com

Burada önemli bulduğumuz bir konuya değinmemiz gerekmektedir. Malûllük aylığına başvuran kişinin ister 4/a kapsamında isterse 4/b kapsamında sigortalı iken malûl olduğuna karar verilmiş olsun her durumda 4/b kapsamındaki sigortalığa dayalı borç var ise bu borç ödenmeden malûllük aylığı bağlanmadığı gibi borcun ödenmesi malûllük aylığının başlama tarihini de etkileyecektir. Borcun bulunması ve ödenmiş olması halinde malûllük aylığı borcun ödendiği tarihi takip eden aybaşından geçerli olmak üzere bağlanacaktır.

B- YAŞLILIK AYLIĞI BAŞLANGIÇ TARİHİ

Sigortalıya yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için öncelikle yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için gerekli olan sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı ve yaşın tamamlanması gerektiği gibi sigortalının bizzat yaşlılık aylığı talebini de yazılı olarak yerine getirmesi gerekir. Yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli olan bir diğer önemli koşul ise 4/a kapsamındaki sigortalının yaşlılık aylığı başvurusunda bulunduğu gün ya da öncesinde veya en geç o ay içinde işten çıkmasıdır. Sigortalı dilerse yaşlılık aylığı başvurusunu takip eden günden başlamak üzere SGDP tabi çalışmasını sürdürebilir. Ancak farazi de olsa işveren tarafından sigortalı adına işten çıkış bildirgesinin verilmesi gerekir. Yaşlılık aylığı talebi sonrası sigortalının yaşlılık aylığına hak kazanması durumunda yaşlılık aylığı, talebi takip eden aybaşından geçerli olmak üzere bağlanmaktadır(5).

Yaşlılık aylığına hak kazanıldığı tarihte hastalık sigortasından geçici iş göremezlik ödeneği almakta olan sigortalının yaşlılık aylığı, geçici iş göremezlik ödeneği verilme süresinin sona erdiği tarihi takip eden ay başından itibaren başlatılacak ancak, bağlanacak yaşlılık aylığı geçici iş göremezlik ödeneğinin aylık tutarından fazla ise aradaki fark sigortalıya ödenecektir (5510 sK. md. 30/II). www.ozdogrular.com

Yaşlılık aylığı talebinde bulunan sigortalının 4/b kapsamındaki sigortalılığa dayalı borcunun bulunması halinde sigortalıya prim borcunu ödemediği sürece yaşlılık aylığı bağlanmadığı gibi borcun ödenmesi durumunda da yaşlılık aylığının başlangıç tarihi talebi takip eden aybaşı değil borcun ödediği tarihi takip eden aybaşı olur. Bu nedenle yaşlılık aylığı talebinde bulunan kişilerin yaşlılık aylığı talebi öncesi 4/b kapsamındaki sigortalılığa dayalı borcu varsa önce bu borcu ödemesi ya da başvurunun yapıldığı ay içinde borcun tamamının ödenmesi olası hak kayıplarını önleyecektir(6).

C- ÖLÜM AYLIĞI BAŞLANGIÇ TARİHİ

Hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için ölen sigortalının en az 1.800 gün prim ödemiş olması ya da 4/a kapsamında sigortalı sayılanlar her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün prim ödemiş olma şartlarını sağlamış olması gerekir. Malûllük ya da yaşlılık aylığı bağlandıktan sonra ölen sigortalıların hak sahiplerine ise hiçbir şart aranmaksınız ölüm aylığı bağlanmaktadır(7).

Hak sahiplerine bağlanacak ölüm aylığı, ölümü takip eden aybaşından itibaren bağlanmaktadır. Daha önce 4/b kapsamında sigortalılığı bulunan ve ölen kişilerin hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanılabilmesi için ölen sigortalının genel sağlık sigortası primi dahil 4/b kapsamındaki sigortalılığa dayalı borcunun bulunmaması gerekir. Borcun ödenmemesi halinde ölüm aylığı bağlanmayacaktır. www.ozdogrular.com

Hak sahiplerinin ölüm aylığına hak kazanabilmesi borçlanma yapılması ya da hizmet ihyası sonucu oluşacaksa ölüm aylığı borçlanma ya da ihya ödemelerinin yapıldığı aybaşından itibaren ödenecektir. 4/b kapsamındaki sigortalılığa dayalı prim borcu bulunan sigortalının hak sahiplerine bağlanacak ölüm aylığının başlangıç tarihi prim borcunun ödendiği ayı takip eden aybaşı olacaktır. 4/b kapsamındaki sigortalılığa dayalı prim borcu basamak intibakından kaynaklanıyor ise borcun ödenmesi koşuluyla hak sahipleri ölümü takip eden aybaşından geçerli olmak üzere ölüm aylığı almaya hak kazanacaklardır.

18 Ekim 2008 tarihinden önce vefat eden ve toplam olarak 1800 gün prim ödemediği veya en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, sigortalılık süresinin her yılı için ortalama olarak 180 gün prim ödeme şartı gerçekleşmediği için diğer bir ifade ile 5 yıl sigortalılık süresi ve 4/a kapsamında 900 gün prim ödemesi bulunduğu halde daha önce aylık bağlanmayan/bağlanamayacak olan kişilerin hak sahiplerine bağlanacak ölüm aylığı 2006 yılı Kasım ayı ödeme dönemi başında başlatılır(8).

Ölüm aylığına hak kazandığı tarih (ölümü takip eden aybaşı) ile ölüm aylığı başvurusunda bulunulan tarih arasında 5 yıldan daha fazla bir süre geçmiş ise hak sahiplerine başvuruda bulunduğu tarihten geriye dönük 5 yıllık sürenin aylıkları ödenmekte, 5 yılı aşan kısım zamanaşımına uğramaktadır. Şayet sigortalının ölüm tarihi 1 Ekim 2003 tarihi öncesi ise hak sahiplerine başvurduğu tarih ile 1 Ekim 2008 tarihi arasındaki süreye ait aylıklar toplamı ödenecektir. Ancak başvuruda bulunulan tarih 1 Ekim 2013 tarihi sonrası ise hak sahibi son 5 yıla ait aylıkları alabilecektir.www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ

Sosyal güvenlik hakkı talebe bağlı haklardandır. Sosyal güvenlik hakkının bu özelliği nedeniyle sigortalı ya da hak sahiplerinin iş kazası veya meslek hastalığına dayalı gelir ya da malûllük, yaşlılık ya da ölüm aylığı alabilmesi için SGK’ya yazılı başvuruda bulunması gerekmektedir. 4/b kapsamındaki sigortalılığa dayalı prim borcu, gelir ya da aylığa hak kazanma tarihini olumsuz etkilediği için iş kazası/meslek hastalığı nedeniyle gelir talebinde bulunan veya malûllük ya da yaşlılık aylığına başvuran sigortalı ile sigortalının ölümüne bağlı olarak gelir ya da aylık başvurusunda bulunacak olan hak sahiplerinin 4/b kapsamındaki sigortalılığa dayalı prim borcunu ödemesi gerekmektedir.  Yine 5510 sayılı Kanun’a göre; hak sahiplerine bağlanması gereken gelir ve aylıklar, hakkın kazanıldığı tarihten itibaren beş yıl içinde istenmez ise bu hakkın 5 yılı aşan kısmı zamanaşımına uğradığından bu nitelikteki hakların 5 yıllık süre geçmeden önce talep edilmesinin büyük önemi bulunmaktadır.

Murat ÖZDAMAR*

Halil ÇIRTLIK**

Yaklaşım

*          İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdür Yrd., Doktora Öğrencisi

**        SGK, Unkapanı Sosyal Güvenlik Merkezi Müdürü

(1)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         Murat GÖKTAŞ - Murat ÖZDAMAR, “5510 Sayılı Kanun’a Göre Gelir ve Aylıklarda Zamanaşımı Süresi”, Yaklaşım, Sayı: 196,  Nisan 2009, s.1

(3)         Murat ÖZDAMAR - Muammer DURMUŞ, “4/b Kapsamındaki Hizmetleriyle 4/a Kapsamında Aylık Bağlanmasına Hak Kazanan Sigortalıların Dikkat Etmesi Gereken Hususlar”, Yaklaşım, Sayı: 205, Ocak 2010.

(4)         GÖKTAŞ - ÖZDAMAR, agm.

(5)         Kamu kurumunda çalışanlar, ayın 15 ila diğer ayın 14’ü arasında yaşlılık aylığı başvurusunda bulunursa sigortalı müracaatı takip eden ayın 15’inde yaşlılık aylığına hak kazanır. Örneğin; Ekim ayının 15’inde veya Kasım ayının 12’sinde yaşlılık aylığı talebinde bulunan kişiye Kasım ayının 15’inden geçerli olmak üzere aylık bağlanır. Özel sektörde çalışanlar, ayın 1’i ila 30’u arasında yaşlılık aylığı talebinde bulunursa yaşlılık aylığı talebi takip eden ayın 1’inden geçerli olmak üzere bağlanır. Ayın son gününün resmi tatil gününe rastlaması halinde takip eden ilk iş gününde yaşlılık aylığı talebinde bulunan sigortalılara talepte bulunduğu ayın 1’inden geçerli olmak üzere yaşlılık aylığı bağlanır. Yaşlılık aylığı peşin ödenir.

(6)         Yaşlılık aylığı başvurusunda bulunduğu tarihte ticari faaliyeti nedeniyle (limited şirket ortağı, vergi mükellefi vb.) 4/b kapsamında sigortalılığı bulunan veya 4/a kapsamında sigortalı olarak çalıştığı işten çıktığı için 4/b kapsamındaki prim borcu nedeniyle talep tarihinde 4/b kapsamındaki sigortalılık ilişkisi sonlandırılmayacak olan diğer bir ifade ile prim borcu olduğu için 4/b kapsamında yeniden sigortalılık başlatılacak olan kişilerin başvuru öncesinde mutlaka 4/b kapsamındaki prim borçlarının tamamını ödemeleri gerekmektedir. Bu konu hakkında bkz. Murat GÖKTAŞ - Murat ÖZDAMAR,  “4/b Kapsamındaki Hizmetleriyle 4/a Kapsamından Yaşlılık Aylığına Başvuracak Olan Vergi Mükellefi, Ltd. Şti. Ortağı, Tarımsal Faaliyeti ya da A.Ş. Yönetim Kurulu Üyeliği Olan Sigortalılar Nelere Dikkat Etmeli?” Yaklaşım, Sayı: 223, Temmuz 2011; Murat GÖKTAŞ - Murat ÖZDAMAR, “Sigortalılığın Üstünlüğü İlkesinin Ticari Faaliyette Bulunanlar Açısından Değerlendirilmesi”, Mali Çözüm, Sayı: 105, Mayıs-Haziran 2011.

(7)         Malûllük aylığı bağlanmış olan sigortalı en az 5 yıl sigortalılık süresi ile 900 gün/1800 gün şartını yerine getirmiştir. Yine yaşlılık aylığı bağlanan kişiler de en az 15 yıl sigortalılık süresi ile 3600 gün prim ödeme şartlarını sağlamış demektir.

(8)         Ödeme tarihlerine göre aylık başlama tarihi 17 Kasım 2006 ila 26 Kasım 2006 tarihleri arası olacaktır.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.