I- GİRİŞ

Ülkemizde, çıraklık ve mesleki eğitim alanlarına ilişkin temel hukuki düzenlemeler, düzenlemeler 3308 sayılı “Mesleki Eğitim Kanunu” ve 14.06.1973 tarih ve 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu, 04.11.1981 tarih ve 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu, 05.06.1986 tarih ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu, 30.04.1992 tarih ve 3797 sayılı Millî Eğitim Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile 26.01.2006 tarih ve 5450 sayılı Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Bağlı Okulların Millî Eğitim Bakanlığına Devredilmesi ile Bazı Kanunlarda ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun hükümlerine dayanılarak hazırlanıp yürürlüğe giren “Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği”(1) ile şekillendirildiği görülmektedir. www.ozdogrular.com

Bu çalışmamızda, çıraklık sözleşmesinin süresi sona ermeden çırakların reşit olması veya işyeri sahibinin değişmesi gibi hallerde yahut çıraklık sözleşmesinin feshedilmesi hallerinde, mevcut hukuki çerçeve içerisinde çırakların durumunun ne olacağı hususu ele alınacaktır.

II- TANIMLAR

Çalışmamıza konu edilen ana hususların ele alınması öncesinde, “Çırak”, “Çıraklık Eğitimi” ve “Sözleşme/Çıraklık Sözleşmesi”  kavramlarının tanımlanmasının, konunun daha iyi anlaşılabilmesinde faydalı olacağı düşünülmektedir.

Söz konusu kavramlar, “3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu”  ve “Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği” hükümleri de dikkate alınarak, şu şekilde tanımlanabilecektir;

Çırak: Çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları iş içerisinde geliştiren ve öğrencilik haklarından yararlanan ilen kişi. www.ozdogrular.com

Çıraklık Eğitimi: Kurumlarda yapılan teorik eğitim ile işletmelerde yapılan pratik eğitimin bütünlüğü içerisinde bireyleri bir mesleğe hazırlayan, mesleklerinde gelişmelerine olanak sağlayan ve belgeye götüren eğitim.

Sözleşme/Çıraklık Sözleşmesi: İşletme, ilgili oda ve kurum iş birliği içinde örgün, çıraklık ve yaygın meslekî ve teknik eğitim programına devam edecek öğrenci/çırağın ücret ve sosyal haklarını belirleyen, kendisi veya velisi ile sözleşmede yer alan taraflarca imzalanan akit.

III- KONUNUN DEĞERLENDİRİL-MESİ

A- ÇIRAKLIK SÖZLEŞMELERİNİN SÜRESİ İÇERİSİNDE ÇIRAĞIN REŞİT OLMASI HALİ

3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun “Sözleşme Yapılması” başlıklı 13. maddesi hükümleri ile anılan Kanun kapsamında bulunan il ve mesleklerde faaliyet gösteren iş yerlerinin, Milli Eğitim Bakanlığı’nca tespit edilecek illerde ve meslek dallarında ondokuz yaşından gün almamış kişileri çıraklık sözleşmesi yapmadan çalıştıramayacakları (Mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarının örgün eğitim programlarından mezun olanlar ve kalfalık belgesi sahipleri bu hükmün dışında tutulur.) ve işyeri sahiplerinin aday çırağı ve çırağı çalıştırmaya başlamadan önce bunların velisi veya vasisi veya reşit ise kendisi ile yazılı çıraklık sözleşmesi yapması zorunlu hale getirilmiş olup, yine aynı Kanun’un 41. maddesi ile Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği’ nin 293. maddesi hükümlerinde, bu yükümlülüklerini yerine getirmeyenlere ihtar cezası verileceği ve ihtarın tebliğinden itibaren 10 gün içinde yükümlülüklerini yerine getirmeyenler hakkında idari para cezası uygulanacağı da belirtilmiştir.

Yukarıda yer verilen mevzuat hükümlerinden de açıkça anlaşılacağı üzere; çırakların çalıştırılmasında bir çıraklık sözleşmesinin varlığı şart olup, bu sözleşme süresi içerisinde çırakların reşit olmasının da mümkün olabileceği görülmektedir. Dolayısıyla; çıraklık sözleşmesinin süresi içerisinde reşit olan çırakların durumu özel bir hukuki düzenlemeye konu edilmiş olup, 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 13. maddesinin bu özel durumu düzenleyen hükümleri incelendiğinde; çırağın sözleşme süresi içinde reşit olması halinde, çıraklık sözleşmesinin, çırağın rızasıyla devam edebileceği anlaşılmaktadır. www.ozdogrular.com

B- ÇIRAKLIK SÖZLEŞMESİNİN SÜRESİ İÇİNDE İŞYERİ SAHİBİNİN DEĞİŞMESİ, ÇIRAKLIK SÖZLEŞMESİNİN FESHEDİLMESİ HAL-LERİ

1- İşyeri Sahibinin Değişmesi

3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun “Sözleşme Yapılması” başlıklı 13. maddesi hükümleri ile çıraklık sözleşmesi yapılmasının zorunlu hale getirilmesinin yanı sıra, bu sözleşmenin süresi içerisinde meydana gelebilecek çeşitli özel durumlarla ilgili hükümler de getirilmiş olup, anılan Yasa maddesinin “Çıraklık sözleşmesi; … işyeri sahibinin değişmesi halinde yeni işyeri sahibi aynı mesleği sürdürüyorsa ve rızasıyla devam eder, aynı mesleği sürdürmüyorsa sözleşme feshedilir. Fesih halinde çırağın önceki çalışmaları geçerli olup; yeni yapacağı çıraklık sözleşmesi ile çıraklık statüsünü devam ettirerek çıraklık süresini ve eğitimini tamamlar.” hükümleri dikkate alındığında, çıraklık sözleşmesinin süresi içinde işyeri sahibinin değişmesi halinde;

a- İşyerinin yeni sahibi aynı mesleği sürdürmüyorsa, sözleşmenin feshedileceği,

b- İşyerinin yeni sahibi aynı mesleği sürdürüyorsa, rıza göstermesi şartının da sağlanması kaydıyla sözleşmenin devam etmesinin mümkün olabileceği

görülmektedir.

Ayrıca; 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun uygulandığı yer ve meslek dallarında, 818 sayılı Borçlar Kanunu’nun çıraklık sözleşmesine dair hükümleri ile 18 yaşını doldurduktan sonra sözleşmesi devam eden çıraklar hakkında 1475 sayılı İş Kanunu’nun, İşçi Sağlığı ve Güvenliği başlıklı beşinci bölümünde yer alan hükümleri dışındaki hükümlerinin uygulanmayacağına da yine 3308 sayılı Kanun’un 13. maddesinde hükümlerinde yer verilmiştir. www.ozdogrular.com

2- Çıraklık Sözleşmesinin Feshedilmesi

Çıraklık sözleşmesinin feshedilmesi halinde söz konusu olabilecek durumların tespitinde, “3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu” ile “Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği”nin, anılan hususa ilişkin hükümleri birlikte değerlendirildiğinde şu sonuçlara ulaşılabilecektir;

a- İşyeri sahibinin değişmesi ve işyerinin yeni sahibinin çıraklık sözleşmesinin aynı mesleği sürdürmemesi nedeniyle çıraklık sözleşmenin feshedilmesi halinde; 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 13. maddesi hükümlerine göre; çırağın önceki çalışmaları geçerli olup; yeni yapacağı çıraklık sözleşmesi ile çıraklık statüsünü devam ettirerek çıraklık süresini ve eğitimini tamamlar. www.ozdogrular.com

b- Çıraklık dönemi içinde sözleşmesi feshedilen ve belli bir süre ara verdikten sonra tekrar kaydolmak isteyen çıraklar, aynı meslekte farklı işyerine kayıt/kabul koşullarını taşımaları durumunda ayrıldıkları dönemden itibaren sözleşme yapılarak eğitime devam edebilecek olup, bu husus Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği’nin 38. maddesi hükümlerinde yer almıştır.

c- Çıraklık sözleşmesinin feshi nedeniyle teorik eğitim yılını tamamlayamayan çırakların durumuyla ilgili olarak, Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği’nin 74. maddesinde çeşitli hükümler mevcut olup, anılan Yönetmelik maddesi hükümlerine göre bu durumdaki çıraklar, yeniden sözleşme imzalamaları durumunda tamamlayamadıkları teorik eğitime devam ederler. Ancak işverence sözleşmeleri usulsüz olarak feshedilen aday çırak ve çıraklar, bu tarihten itibaren iki ay süre ile teorik eğitime devam ettirilir ve hastalık sigorta primlerinin ödenmesine devam edilir. İki ay içinde yeni bir iş yerinde çalışmaya başlamayan çırak öğrencilerin kayıtları silinir.

d-  İşverenin çıraklık sözleşmesini usulüne aykırı veya çırak, veli/vasinin haklı nedenlerle sözleşmeyi feshetmesi, halinde çırakların durumu Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği’nin 77. maddesi hükümleriyle düzenlenmiş olup, anılan yönetmelik hükümleri incelendiğinde; bu durumdaki çırakların nakil hakkından yararlanabilmesinin mümkün olabileceği görülmekle birlikte, nakil ve geçişte çırakların, iki ay içinde yeni bir işletme ile sözleşme yapmak zorunda oldukları ve bu süre içinde teorik eğitime devam edecekleri anlaşılmaktadır. www.ozdogrular.com

Ayrıca; çırağın yıllara göre sınav notları ile hâlen devam ettiği eğitim yılına ait devam-devamsızlık durumu, sigorta priminin en son ödendiği ay, nakil ve durum belgesinde belirtileceği, bu belgeyi alan ve nakil olacağı yerde en geç iki ay içinde mesleği ile ilgili bir işletme ile sözleşme yapamayan çırakların eski sözleşmesinin feshedileceği ve öğrencilik haklarının sona ereceği de yine Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği’nin 77. maddesi hükümlerinden anlaşılmaktadır. www.ozdogrular.com

e- Çıraklık eğitimine devam ederken 19 yaşından gün almış ve sözleşmesi işveren tarafından feshedilen çırak öğrencilerle ilgili durum Mesleki ve Teknik Eğitim Yönetmeliği’nin 211. maddesi hükümleri ile düzenlenmiş olup, anılan Yönetmelik maddesi hükümlerinden, bu durumdaki çırakların sözleşme fesih tarihinden itibaren eğitime ara vermeksizin iki ay içinde yeni bir işyeri ile sözleşme yapmaları durumunda eğitime devamlarının sağlanacağı ve sigorta primlerinin Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine konulan ödenekten ödenmesine devam edileceği anlaşılmaktadır.

Faruk ÇINKI*

Yaklaşım

*    Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

03.07.2002 tarih ve 24804 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.