5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda sigorta kolları, kısa vadeli ve uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası şeklinde düzenlenmiş, iş kazası ve meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası kısa vadeli sigorta kolları arasında yer almıştır.

Bu yazımızda; kısa vade sigorta kolları arasında yer alan iş kazası ve meslek hastalığı sigortasından sürekli iş göremezlik geliri alanların, öncelikle mülga sosyal güvenlik kanunları ve 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasına göre sigortalı sayılıp sayılmadıkları hususuna yer verilecek ve sürekli iş göremezlik geliri alanların 5510 sayılı Kanun’un ek 5 ve 6. maddeleri kapsamındaki sigortalılık durumları incelenecektir.

II- SİGORTALI SAYILANLAR

5510 sayılı Kanun’un 3. maddesinin birinci fıkrasının altıncı bendinde, “kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi gereken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişi” sigortalı olarak tanımlanmıştır.

Kanun’un dördüncü maddesinin birinci fıkrasında genel itibariyle;

● Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar (a) bendi kapsamında,

● Köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar (b) bendi kapsamında,

● Devlet memurları ise (c) bendi kapsamında

sigortalı sayılmıştır. www.ozdogrular.com

III- SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİ

İş kazası veya meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık ve özürler nedeniyle Kurum’ca yetkilendirilen sağlık kuruluşları tarafından verilen raporlara istinaden Kurum Sağlık Kurulu’nca meslekte kazanma gücünü en az % 10 oranında yitirdiği tespit edilen sigortalılara sürekli iş göremezlik geliri bağlanmaktadır (5510 sK. md. 19).

Sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilmesi için belirli bir sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı ve yaş şartı aranmamaktadır. Sigortalının maruz kaldığı kazanın iş kazası veya tutulduğu hastalığın meslek hastalığı olarak kabul edilmesi ve meslekte kazanma gücünün en az % 10 oranında yitirilmiş olduğunun tespit edilmesi sürekli iş göremezlik geliri bağlanması için yeterlidir.

Bağlanan sürekli iş göremezlik geliri, Kurum’ca yaptırılan kontrol muayenesi (5510 sK. md. 94) sonucu meslekte kazanma gücü kayıp oranının % 10’un altına düşmesi durumu hariç olmak üzere. sigortalılık statüsüne bağlı kalınmaksızın yeniden çalışılmaya başlanılması durumunda kesilmediği gibi, sigortalıya malûllük veya yaşlılık aylığı bağlanması durumunda da kesilmemektedir.

A- SÜREKLİ İŞ GÖREMEZLİK GELİRİ ALANLARIN SİGORTALILIĞI

Kanun’un “Sigortalı Sayılmayanlar” başlıklı 6. maddesinde sürekli iş göremezlik geliri alanların sigortalı sayılmayacaklarına dair bir hükme yer verilmediğinden, bunlar Kanun’un 4. maddesinde sayılan sigortalılık hallerine tabi çalışabilmekte, ayrıca aranılan şartları yerine getirmeleri halinde isteğe bağlı sigorta kapsamında (5510 sK. md. 50)  prim de ödeyebilmektedir. www.ozdogrular.com

Sürekli iş göremezlik geliri, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesine göre sigortalı olmaya engel olmadığı gibi, Kanunla bazı maddeleri mülga edilen diğer sosyal güvenlik kanunlarına göre de sigortalı olmaya engel teşkil etmemekte idi.

1- 1479 Sayılı Esnaf ve Sanatkarlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu

Hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına çalışanların sosyal güvenliklerinin sağlanması amacıyla 02.09.1971 tarihinde kabul edilen 1479 sayılı Kanun’un(1) 24. maddesinde;

● Kanunla veya Kanun’un verdiği yetkiye dayanılarak kurulu sosyal güvenlik kuruluşlarına prim veya kesenek ödeyenler,

● Bu tür kuruluşlardan malûllük veya yaşlılığı aylığı ile “daimi tam iş göremezlik geliri” almakta olanlar,

● Aylık veya gelir bağlanması için talepte bulunmuş olanlar,

● Tarım işi yapanlar

sigortalı sayılmamış, ancak, Sosyal Sigortalar Kurumu’ndan sürekli kısmi iş göremezlik geliri alanlar diğer şartlarla birlikte 1479 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olabilmiştir. www.ozdogrular.com

2- 2925 Sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu

Tarım işlerinde hizmet akdiyle sürekli olarak çalışanların sosyal güvenliklerinin sağlanması amacıyla 17.10.1983 tarihinde kabul edilen ve 01.04.1984 tarihinde yürürlüğe giren 2925 sayılı Kanun’un(2) “Sigortalı Sayılmayanlar” başlıklı 4. maddesinde;

● 18 yaşını doldurmamış olanlar,

● Sosyal güvenlik kuruluşlarına prim veya kesenek ödemekte olanlar,

● Dul, yetim aylığı veya Sosyal Sigortalar Kurumu’ndan geçici veya sürekli kısmi iş göremezlik geliri alanlar hariç, sosyal güvenlik kuruluşlarından emeklilik (yaşlılık) veya malûllük aylığı ile “sürekli tam iş göremezlik geliri” almakta olanlar,

● Aylık veya gelir bağlanması için talepte bulunmuş olanlar,

● 2022 sayılı Kanun’a göre aylık bağlananlar

sigortalı sayılmamış, 1479 sayılı Kanun uygulamasında olduğu gibi sürekli kısmi iş göremezlik geliri alanlar sigortalı sayılmayacakların kapsamı dışında tutulmuştur.

3- 2926 Sayılı Tarımda Kendi Adına ve Hesabına Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu

Tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanların sosyal güvenliklerinin sağlanması amacıyla 17.10.1983 tarihinde kabul edilen ve 01.04.1984 tarihinde yürürlüğe giren 2926 sayılı Kanun’un(3) “Sigortalı Sayılmayanlar” başlıklı 4. maddesinde;

● Kanunla veya kanunların verdiği yetkiye dayanılarak kurulan sosyal güvenlik kuruluşlarına prim veya emeklilik keseneği ödemekte olanlar,

● Sosyal güvenlik kuruluşlarından malûllük veya yaşlılık aylığı ile “daimi tam iş göremezlik geliri” almakta olanlar veya aylık veya gelir bağlanması için talepte bulunanlar, www.ozdogrular.com

● Yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının, 16 yaşından büyükler için tespit edilen asgari ücret tutarından az olduğunu beyan eden veya belgeleyenler

sigortalı sayılmamış, 2926 sayılı Kanun uygulamasında da sürekli kısmi iş göremezlik geliri alınması sigortalı olmaya engel bir durum olarak kabul edilmemiştir.

B- TAM İŞ GÖREMEZLİK

Sosyal sigorta uygulamalarında, meslekte kazanma gücü kayıp oranı % 100 olanlar “tam iş göremez”,  % 10 ile % 99,99 arasında olanlar ise “kısmi iş göremez” olarak kabul edilmektedir.

Bu çerçevede, almakta olduğu sürekli iş göremezlik gelirine esas meslekte kazanma gücü kayıp oranı % 100 olmayanlar, daha açık bir ifadeyle % 10 ile % 99,99 arasındaki kayıp nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri alanlar, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nda olduğu gibi yukarıda açıklanan 1479, 2925 ve 2926 sayılı Kanun kapsamına girebilecek nitelikte iş yapmaları halinde bu Kanunlara göre de sigortalı sayılmışlardır.

Dolayısıyla, sürekli iş göremezlik geliri alınması, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesi de dahil olmak üzere diğer sosyal güvenlik kanunlarının mülga maddelerine göre de sigortalı olmaya engel görülmemiştir. www.ozdogrular.com

IV- EK 5 VE EK 6. MADDE

5510 sayılı Kanunla 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu’nun sigortalı sayılmaya ilişkin 1 ila 5. maddeleri yürürlükten kaldırılmıştır (5510 sayılı Kanun’un 106. maddesinin altıncı fıkrası). Bu nedenle, tarım ve orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz çalışmaları nedeniyle 2925 sayılı Kanun kapsamında sigortalılığı devam edenler hariç olmak üzere, anılan maddenin yürürlüğe girdiği 01.10.2008 tarihinden sonra söz konusu Kanun kapsamında sigortalı olma imkanı kalmamıştır.

Sosyal güvenlik kapsamının genişletilmesi amacıyla;

● Tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışanlar, 

● Ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma araçları ile Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca belirlenecek alanlarda bir veya birden fazla işveren tarafından kısmi süreli çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olan şoförler ile sanatçılar,

5510 sayılı Kanun’a eklenen (6111 sK.  md. 51) ek 5 ve ek 6. madde ile Kanun’un 4/1 (a) statüsünde sigortalı sayılmıştır. 

Tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışanların ek 5. madde, şehir içi toplu taşıma araçlarında çalışanlar ile sanatçıların ek 6. madde kapsamında sigortalı olabilmesi, kimi farklılıklar birlikte Kanun’un 4. maddesi ile 506 sayılı Kanun’un geçici 20. maddesi kapsamında zorunlu ya da isteğe bağlı sigortalı olunmaması ve kendi sigortalılıklarından dolayı “gelir” veya aylık alınmaması şartına bağlanmıştır.

Ek 5. madde kapsamında olanlar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası ile genel sağlık sigortası hükümleri, ek 6. madde kapsamında olanlar hakkında ise malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümleri, talepte bulunmaları halinde de işsizlik sigortası hükümleri uygulanmaktadır. www.ozdogrular.com

01.03.2011 tarihi itibariyle yürürlüğe giren ek 5 ve ek 6. madde kapsamında olanlar hakkında uygulanan sigorta kollarında farklılığa gidilmiş ve ek 6. madde kapsamında olanlar iş kazası ve meslek hastalığı sigortası kapsamı dışında tutulmuştur.

Sigortalılığın sona ermesi bakımından da ek 5. madde kapsamında sigortalı olanlar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümlerinin uygulanması nedeniyle bunlara “gelir” bağlanması sigortalılığı sona erdiren bir neden olarak düzenlenmiştir.

Bu bağlamda, ek 5 ve ek 6. madde kapsamında sigortalı olunabilmesi için “sürekli iş göremezlik geliri alınmaması”, haklarında iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası hükümleri uygulanan tarım işçilerinin de sigortalılıklarının sona ermemesi için iş kazasına maruz kalmamaları ya da meslek hastalığına tutulmamaları, diğer bir ifade ile “sürekli iş göremezlik geliri bağlattırmamaları” gerekmektedir.

V- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

5510 sayılı Kanun’a eklenen ek 5 ve ek 6. madde ile bu kapsamda sigortalı olunabilmesi için diğer şartlarla birlikte, kişinin iş göremezlik derecesine bakılmaksızın “gelir almamak” şartı aranmakta, yine kapsamda iken “gelir alınması durumunda” sigortalılık niteliğinin sona ereceği öngörülmektedir.

Yukarıda açıklandığı üzere 1479 sayılı Kanun ile 2926 sayılı Kanun’da “daimi tam iş göremezlik geliri”, 2925 sayılı Kanun’da da “sürekli tam iş göremezlik geliri” ibaresi yer almaktadır.

Söz konusu ibarelere istinaden, sürekli kısmi iş göremezlik geliri alanlar, anılan Kanunlara göre sigortalı sayılmış ve sürekli iş göremezlik geliri alınması, kapsama girme açısından engel teşkil etmediği gibi, sigortalılığın sona erdirilmesine de etken olmamıştır.

5510 sayılı Kanun uygulamasında da sürekli iş göremezlik geliri alanlar(4), 4. madde kapsamında sigortalı olabilmekte ve gerekli şartları taşımaları kaydıyla kendilerine sürekli iş göremezlik gelirinin yanı sıra uzun vade sigorta kollarından da aylık bağlanabilmektedir.

Ek 5 ve ek  6. madde ile getirilen düzenlemede; % 10 oranında sürekli iş göremezlik geliri alan bir kişi  “sürekli iş göremezlik geliri” alması nedeniyle ek 5 veya ek 6. madde kapsamında sigortalı olamayacağı gibi, ek 5. madde kapsamındaki sigortalılığı devam eden tarım işçisi de, sürekli iş göremezlik geliri ile bu kapsamdaki sigortalılığı arasında tercih yapmak zorunda bırakılmaktadır.

Şöyle ki, tarım işyerinde çalışmakta iken uğradığı iş kazası sonucunda meslekte kazanma gücünü % 10 oranında kaybeden sigortalı, ya sürekli iş göremezlik gelirinden vazgeçecek ya da gelir bağlanması talebinde bulunması halinde bu kapsamdaki sigortalılığı son bulacaktır.www.ozdogrular.com

Bu nedenle, sosyal güvenlik kapsamının genişletilmesi ve kayıt dışı istihdamın önlenmesi açısından önem taşıyan ek 5 ve ek 6. madde uygulamasının amaca hizmet eder hale getirilebilmesi ve sigortalılık niteliğinin hizmet akdine bağlı olması nedeniyle aynı sigortalılık statüsünde sayılanlar için oluşan farklılığın ortadan kaldırılabilmesi bakımından anılan maddelerdeki “gelir” ibarelerinin “sürekli tam iş göremezlik geliri” şeklinde değiştirilmesi, ayrıca, yaptıkları iş nedeniyle her an iş kazasına maruz kalabilecek olan ek 6. madde kapsamındaki şoförler hakkında da iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümlerinin uygulanmasına yönelik düzenleme yapılması doğru olacaktır.

Erdoğan ÜVEDİ*
Yaklaşım

*           SGK, Sigortalı Emeklilik Daire Başkanlığı, Şube Müdürü, Emeklilik Hizmetleri Genel Müdür Danışmanı

(1)         14.09.1971 tarih ve 13956 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 

(2)         20.10.1983 tarih ve 18197 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         20.10.1983 tarih ve 18197 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 

(4)         SGK’nın 2012 Mart İstatistik Bülteninde sürekli iş göremezlik geliri alan kişi sayısı 59.494’tür.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.