I- GİRİŞ İş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip mühendis, mimar veya teknik elemanı ifade eden iş güvenliği uzmanı 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu([1]) ile yeni bir veçheye kavuşmuş ve gelecekte daha çok önem arz etmeye matuf bir unvan olmaktadır. Yeni kanun kapsamında iş güvenliği uzmanının görevi de daha komplike ve daha önemli hale gelmiş bulunmaktadır. Zira daha evvel 4857 sayılı İş Kanunu’na göre ifa edilen iş sağlığı ve güvenliği konusu bahse konu yasadan çıkartılarak başlı başına bir yasal düzenlemeye konu olmuş ve üzerinde daha fazla durulması gerek bir konu olarak önemle vurgulanmış olmaktadır. Bu meyanda ortaya çıkan yeni konumda iş güvenliği uzmanının işlevleri de üzerinde önemle durmaya değer bir mahiyet arz etmektedir. www.ozdogrular.com II- 6331 SAYILI YASA KAPSAMINDA İŞ GÜVENLİĞİ UZMANLIĞI MÜESSESESİ İş güvenliği uzmanlığı müessesesi 4857 sayılı İş Kanunu([2]) çerçevesinde öngörülmüş çağdaş bir görev olmakla birlikte ülkemizde fiiliyatta bu konuda pek gelişme sağlanamamıştır. Gerek mesleki unvanların mücadele sahası ve gerekse Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca zamanında ve yeterince uzman yetiştirmekte aksamalar yaşanması bu önemli görevin olgunlaşıp oturmasına önemli bir engel saikı oluşturmuştur. Ülkemizde iş sağlığı ve güvenliği konusunun başlı başına bir yasal düzenlemeye kavuşmasının bu alanda da muharrik bir güç olması beklenmekle birlikte bu gelişimin ülkemizin gerek genel ve gerekse iş yaşamındaki total gelişime paralel olarak zamana yayılacağı beklenmelidir. Nitekim yasa koyucu da bu tedriciliği öngörerek iş güvenliği uzmanlığında uygulamanın oturması bakımından zaman esnekliğini de beraberinde getirmiş bulunmaktadır. www.ozdogrular.com Bu meyanda; 1. Kamu kurumları ile 50’den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 30.06.2014 tarihine kadar, 2) 50’den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 30.06.2013 tarihine kadar, 3) Diğer işyerleri için 31.12.2012 tarihine kadar, iş güvenliği uzmanı temini ve görevlendirilmesi zorunlu bulunmaktadır([3]). Yukarıdaki tarihlere kadar işverenler işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli yanında çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı da görevlendirmek durumunda bulunmaktadır. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir. Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması hâlinde, tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilecektir. İşyeri hekimleri gibi iş güvenliği uzmanları da hak ve yetkileri kullanmaları, görevlerini yerine getirmeleri nedeniyle kısıtlanmamaları, görevlerini mesleğin gerektirdiği etik ilkeler ve mesleki bağımsızlık içerisinde yürütmeleri gerekmektedir. Bu bağlamda iş güvenliği uzmanlarının; görevlendirildikleri işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirmeleri; bildirilen hususlardan hayati tehlike arz edenlerin işveren tarafından yerine getirilmemesi hâlinde, bu hususu Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın yetkili birimlerine bildirmeleri gerekmektedir.www.ozdogrular.com İş sağlığı ve güvenliği hizmeti sunan kuruluşlar ile işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin yürütülmesindeki ihmallerinden dolayı, hizmet sundukları işverene karşı sorumlu olmaktadırlar. Şayet iş güvenliği uzmanının ihmali sonucu çalışanın ölümü veya malûliyetiyle sonuçlanacak şekilde vücut bütünlüğünün bozulmasına neden olan iş kazası veya meslek hastalığının meydana gelmesi halinde iş güvenliği uzmanının yetki belgesi askıya alınması mümkün bulunmaktadır. İş güvenliği uzmanlarının görev alabilmeleri için; çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmaları şartı aranacak olmakla birlikte geçiş dönemi olması itibariyle çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğü, bu işyerlerinde 30.06.2016 tarihine kadar (B) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi; tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise (B) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirme yükümlülüğünün, bu işyerlerinde 30.06.2015 tarihine kadar (C) sınıfı belgeye sahip iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi kaydıyla yerine getirilmiş sayılması mümkün bulunmaktadır([4]).www.ozdogrular.com (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi; 1- (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az dört yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendis, mimar veya teknik elemanlara, 2- İş sağlığı ve güvenliği alanında en az beş yıl teftiş yapmış mühendis, mimar veya teknik eleman olan iş müfettişleri, en az beş yıl uzman olarak çalışmış Bakanlık iş sağlığı ve güvenliği uzmanları, iş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği doktorası yapmış olan mühendis, mimar veya teknik elemanlar ile Genel Müdürlük ve bağlı birimlerinde mühendis, mimar veya teknik eleman olarak en az on yıl görev yapmış olanlardan (A) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı için yapılacak sınavda başarılı olanlara, (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi; 1- (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesiyle en az üç yıl fiilen görev yaptığını iş güvenliği uzmanlığı sözleşmesi ile belgeleyen ve (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendis, mimar veya teknik elemanlara, 2- İş sağlığı ve güvenliği veya iş güvenliği yüksek lisansı yapmış olan mühendis, mimar veya teknik elemanlardan (B) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olanlara, (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi ise (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı eğitimine katılarak yapılacak (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı sınavında başarılı olan mühendis, mimar veya teknik elemanlara, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca verilen belge olmaktadır. İş güvenliği görevlendirme ölçütü de yenisi çıkarılıncaya kadar geçerli sayılacak([5]) ilgili Yönetmelikte([6]) aşağıdaki biçimde tadat edilmiştir. www.ozdogrular.com Buna göre; a) Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; ayda en az 12 saat, buna ilave olarak işçi başına ayda en az 5 dakika. b) Tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; ayda en az 24 saat, buna ilave olarak işçi başına ayda en az 5 dakika. c) Çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde; ayda en az 36 saat, buna ilave olarak işçi başına ayda en az 10 dakika. iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi gerekmektedir. 1- Bununla beraber az tehlikeli sınıfta yer alan 1000 ve daha fazla işçisi olan işyerlerinde her 1000 işçi için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi: İşçi sayısının 1000 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan işçi sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirmesi gerekmektedir. 2- Tehlikeli sınıfta yer alan 750 ve daha fazla işçisi olan işyerlerinde de her 750 işçi için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi: İşçi sayısının 750 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan işçi sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilmesi gerekmektedir. 3- Çok tehlikeli sınıfta yer alan 500 ve daha fazla işçisi olan işyerlerinde her 500 işçi için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirilmesi: İşçi sayısının 500 sayısının tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan işçi sayısı göz önünde bulundurularak birinci fıkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ek olarak görevlendirilmesi gerekmektedir.www.ozdogrular.com İş sağlığı ve güvenliği açısından, yapılan işin özelliği, işin her safhasında kullanılan veya ortaya çıkan maddeler, iş ekipmanı, üretim yöntem ve şekilleri, çalışma ortam ve şartları ile ilgili diğer hususlar dikkate alınarak işyeri için belirlenen tehlike grubunu ifade eden “Tehlike sınıfı derecesine” göre belirlenen çalışma süresi nedeniyle işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda; işverenin, işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurması icap etmektedir. Kamu kurum ve kuruluşlarında ise ilgili mevzuata göre çalıştırılan işyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanı olma niteliğini haiz personelin, gerekli belgeye sahip olmaları şartıyla asli görevlerinin yanında, belirlenen çalışma süresine riayet ederek çalışmakta oldukları kurumda veya ilgili personelin muvafakati ve üst yöneticinin onayı ile diğer kamu kurum ve kuruluşlarında görevlendirilmesi de mümkün bulunmaktadır. Bu şekilde görevlendirilecek personele, görev yaptığı her saat için (200) gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı (2012 yılı için 14,32 TL) tutarında ilave ödeme, hizmet alan kurum tarafından yapılması gerekmekte ve bu ödemeden damga vergisi hariç herhangi bir kesinti yapılmaması gerekmekte, bu durumdaki görevlendirmeye ilişkin ilave ödemelerde, günlük mesai saatlerine bağlı kalmak kaydıyla, aylık toplam seksen saatten fazla olan görevlendirmelerin dikkate alınmaması icap etmektedir([7]). 30.06.2012 tarihinden önce Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca verilen iş güvenliği uzmanlığı sertifikasına sahip olanların, mevcut belge veya sertifikalarını 30.06.2012 tarihinden itibaren bir yıl içinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca düzenlenecek belge ile değiştirmeleri şartıyla 6331 sayılı Kanun’da tadat edilen bütün hak ve yetkilerini kullanabilmeleri mümkün bulunmaktadır. Aynı tarihten önce eğitim kurumlarınca verilen işyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitimlerini tamamlayanlardan eğitimleri geçersiz sayılanlar da ilgili mevzuata göre sınava girmeye hak kazanacaklardır([8]).www.ozdogrular.com III- CEZAİ YAPTIRIMLAR Yasa iş güvenliği uzmanlarının görevlerini tadat edip zorunluluk getirirken aksi haller için cezai müeyyideler de öngörmektedir. Buna göre; İş güvenliği uzmanlarının görevlerini mesleğin gerektirdiği etik ilkeler ve mesleki bağımsızlık içerisinde yerine getirmeleri nedeniyle hak ve yetkilerinin kısıtlanması, — İş güvenliği uzmanının görevlendirildikleri işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirmesine karşın, bildirilen hususlardan hayati tehlike arz edenlerin işveren tarafından yerine getirilmemesi, — İş güvenliği uzmanının tam süreli görevlendirilmesi gerekmesine karşın; işverenin, işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurmaması, hallerinde işverene her bir ihlal için ayrı ayrı binbeşyüz TL idari para cezası uygulanması gerekmektedir. IV- SONUÇ İş güvenliği uzmanlığı çağdaş iş sağlığı ve güvenliğini sağlamada önemli bir pozisyon olarak ülkemiz iş yaşamında artık yerini tam olarak almaya aday bulunmaktadır. İş Güvenliği Yasası bu konuda öngördüğü zecri tedbirler bakımından da etkili olacağından değişen iş güvenliği mevzuatında iş güvenliği uzmanlığının da her bakımdan yeniden değerlendirilmeye muhtaç önemli bir fonksiyon icra etmesi beklenmelidir. Ama tüm bunlar için en az yasal düzenlemenin çıkartılması kadar iş güvenliği uzmanlarının gerek keyfiyet ve gerekse kemiyet bakımından yetkin biçimde yetiştirilmesi, hem de bu konuda kısa zamanda büyük mesafe alınması ihtiyacı da büyük önem arz etmektedir. Kuşkusuz ki bu konuda da en büyük görev Çalışma ve Sosyal Güvelik Bakanlığı’na düşmektedir.
Şevket TEZEL*
E-Yaklaşım
(*) Gayrimenkul A.Ş. Genel Müdürlüğü Personel Dairesi Başuzmanı
([1]) 30.06.2012 tarih ve 28339 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. ([2]) 10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. ([3]) 6331 sK. m.38 ([4]) 6331 sK. geç. m. 4 ([5]) 6331 sK. geç. m. 2 ([6]) 27.11.2010 tarih ve 27768 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. ([7]) 6331 sK. m.8 ([8]) 6331 sK. geç. m. 5 ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. |
