I-GİRİŞ:

5510 sayılı “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu” [1]nda sosyal sigortalar ve genel sağlık sigortası kapsamında bulunan kişilere, karşılaşacağı risk faktörlerine göre, iş göremezlik geliri veya iş göremezlik ödeneği verilmesi, aylık bağlanması, sağlık hizmeti sunulması gibi bazı sosyal güvenlik yardımları yapılır. Söz konusu yardımların yapıldığı kısa ve uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası fonlarının, finansmanını karşılamak amacıyla, kanun kapsamında sigortalı sayılanlardan belli oranlarda prim alınması zorunluluğu bulunmaktadır. Sigortalılardan alınan bu primlere devlet tarafından da katkı sağlanır. www.ozdogrular.com

Sosyal güvenlik mevzuatımızda “sigortalılığın mecburiliği ilkesi” gereğince Kurum’a[2]; işveren ve sigortalı tarafından ödenen bu primlerin, kişilerin sosyal güvenlikleri bakımından sigortalılık hizmeti olarak değerlendirilebilmesi için çalışılarak geçirilmesi gereklidir. Ancak bazı durumlarda çalışılarak primi ödenmiş sürelerin askerlik hizmeti, kadın sigortalılar için doğum, sağlık problemleri, hürriyeti kısıtlayıcı gözaltı veya tutukluluk gibi nedenlerden dolayı kesintiye uğraması söz konusu olabilir. Bu durumlarda kişiler sosyal güvenlikten mahrum kalabilirler. Böyle bir mahrumiyetin önüne geçilebilmesi için, sosyal güvenlik sistemimizde, bu sürelerin sonradan primlerinin ödenerek sigortalılık hizmetinden sayılmasına imkan verilmiştir. Bu uygulama sosyal güvenlik mevzuatımızda “hizmet borçlanmaları” olarak ifade edilmektedir.

5510 sayılı Kanun’da hizmet borçlanmaları sigortalıların kendileri tarafından yapılmakla beraber ölüm gibi durumlarda kendilerine ölüm geliri veya aylığı bağlanabilmesi için hak sahipleri tarafından da yapılabilmektedir. 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamında sigortalı sayılanlar ile hak sahipleri tarafından yapılacak hizmet borçlanma süreleri, 5510 sayılı Kanun’un 41., 46., geçici 4., 8., 31., 36. maddeleriyle düzenlenmiştir[3]. www.ozdogrular.com

Borçlanılan sürelerde borçlanma yapacak kimselerden uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasına ait primler tahsil edilmektedir. Yapılacak borçlanmalarda her ne kadar genel sağlık sigortasına ait primler tahsil ediliyor olsa da, hizmet borçlanmalarındaki temel amaç sigortalı veya hak sahiplerine aylık bağlanmasına yöneliktir. Hizmet borçlanmaları, sigortalı veya hak sahiplerinin Kurum’a müracaatları üzerine borçlanılan sürelere ait primlerin ödenmesi ile geçerli sayıldığından, bazen hizmet borçlanması yapılmasına rağmen aylık bağlama şartlarının oluşmadığı, dolayısıyla yatırılan borçlanma tutarlarının sigortalı veya hak sahipleri tarafından Kurum’a müracaat edilerek geri talep edilmesi gibi durumlarla karşılaşılmaktadır.

II- KONU İLE İLGİLİ YAPILAN DÜZENLEMELER

5510 sayılı Kanun’da; Kurum’a ödenen primlerin iadesine ilişkin olarak yaşlılık toptan ödemesi, ölüm toptan ödemesi, yanlış ve yersiz olarak alınmış olduğu tespit edilen primlerin geri iadesine yönelik düzenlemelere yer verilmiş olduğu görülmektedir.

5510 sayılı Kanun’un 31. maddesine göre yaşlılık toptan ödemesi; bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentleri kapsamında olan sigortalılardan, herhangi bir nedenle çalıştığı işten ayrılan veya işyerini kapatan ve yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli yaş şartını doldurduğu halde malûllük ve yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanamayan sigortalıya yapılır. Yaşlılık toptan ödeme tutarı, sigortalının 4. maddenin birinci fıkrasının (a) ve (c) bentleri kapsamında sigortalı sayılması halinde kendi adına bildirilen, (b) bendi kapsamında sigortalı sayılması halinde ise ödediği malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primleri olarak geri iade edilir.

5510 sayılı Kanun’un 36. maddesine göre ölüm toptan ödemesi; bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile bu Kanun’a göre ilk defa aynı maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı olanlardan ölen sigortalıların hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanamaması durumunda, ölüm tarihi esas alınmak kaydıyla 31. maddenin birinci fıkrasına göre hesaplanan tutar, ölen sigortalının hak sahibi eş, çocuk, ana ve babasına toptan ödeme şeklinde paylaştırılarak geri iade edilir.

5510 sayılı Kanun’un 89. maddesinin üçüncü fıkrasına göre yanlış veya yersiz alınmış olduğu tespit edilen primlerin geri iade edilebileceği, bu primlerin alındıkları tarihten on yıl geçmemiş ise, hisseleri oranında işverenlere, sigortalılara, isteğe bağlı sigortalılara veya genel sağlık sigortalılarına veya hak sahiplerine kanunî faizi ile birlikte geri verileceği, kanunî faizin, primin Kurum’a yatırıldığı tarihi takip eden ay başından, iadenin yapıldığı ayın başına kadar geçen süre için hesaplanacağı hüküm altına alınmıştır.

5510 sayılı Kanun ve buna bağlı olarak çıkarılan yönetmelik ve tebliğlerde hizmet borçlanması kapsamında olan süreler, borçlanılacak sürelerin belgelendirilmesi, borçlanılacak sürelerin hesaplanması, borçlanılacak sürelerin ödenmesi, borçlanılacak sürelerin hizmet olarak değerlendirilmesi gibi hususlar düzenlenmekle birlikte Kurum’a yatırılan hizmet borçlanmalarının sigortalı veya hak sahiplerine geri iade edilip edilmeyeceği yönünde herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır.

Bununla birlikte Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin[4] 66. maddesine eklenen 11. fıkraya göre “5510 sayılı Kanun’un 41. maddesine göre yapılan borçlanmalarda aylık bağlanmamış olması şartıyla borçlanma tutarının tamamının sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere iade edileceği yönünde düzenleme yapılmıştır.”

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 66. maddesine eklenen bu fıkra ile yapılan düzenleme 01.10.2008 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yürürlüğe sokulmuş bulunduğundan, bu tarihten sonra 5510 sayılı Kanun’un 41. maddesine göre yapılan borçlanmalar bir defaya mahsus olmak üzere sigortalı ya da hak sahiplerinin talepleri halinde iade edilebilecektir. www.ozdogrular.com

III- İADE KAPSAMINDA BULUNAN HİZMET BORÇLANMA SÜRELERİ

A- DOĞUM BORÇLANMA SÜRELERİ

4857 sayılı “İş Kanunun” 74. maddesine göre kadın işçilerin doğumdan önce 8 (sekiz) ve doğumdan sonra 8 (sekiz) hafta olmak üzere toplam 16 (onaltı) haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak 8 (sekiz) haftalık süreye 2 (iki) hafta süre eklenir. İşte kadın işçilere doğumdan önce ve sonra verilen toplam 16 (onaltı) çoğul gebelik halinde 18 (onsekiz) haftalık bu süre analık izin süresidir. Yine İş Kanunu’na göre isteği halinde kadın işçiye, 16 (onaltı) haftalık analık izin sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde 18 (onsekiz) haftalık süreden sonra 6 (altı) aya kadar ücretsiz izin verilir.

Sigortalı kadınlara yukarıda belirtildiği üzere İş Kanunu gereği verilen ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri ile 5510 sayılı Kanun’un 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalı sayılan kadının, iki defaya mahsus olmak üzere doğum tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemek kaydıyla hizmet akdine istinaden işyerinde çalışmaması ve çocuğunun yaşaması şartıyla talepte bulunulan sürelerinin borçlanılarak sosyal güvenlikleri bakımında değerlendirilmesine imkan verilmiştir.

İşte yukarıda belirtildiği üzere sigortalı kadının toplam 16, çoğul gebelik halinde toplam 18 haftalık analık izin süresi, analık izin süresinden sonra kullanmış olduğu ücretsiz doğum izin süreleri ile doğum tarihinden sonra toplam 4 yılı geçmemek üzere yapmış olduğu doğum borçlanma sürelerine ait borçlanma tutarları aylık bağlanmamış olması şartıyla sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere geri iade edilebilecektir.

Örnek-1: Bir işyerinde hizmet akdine tabi olarak çalışan kadın sigortalının, 18.02.2002 tarihinde doğum yaptığını, doğum tarihinden itibaren istirahatlı kaldığı iki aylık süre ile bu süreden sonra ücretsiz izne ayrılmış olduğu 4 aylık süreyi 01.11.2008 tarihinde Kurum’a müracaat ederek borçlanmış olduğunu kabul edelim. Bu durumda kadın sigortalı Kurum’a yatırmış olduğu analık izin süresi için 486,40 TL (760,50x2x%32=486,40TL) ile ücretsiz izin süresi için 973,44 TL (760,50x4x%32=973,44TL) borçlanma tutarını bir defaya mahsus olmak üzere tamamını iade olarak alabilecektir. www.ozdogrular.com

B- ASKERLİK BORÇLANMASI SÜRELERİ

Askerlik hizmeti Kanundan doğan bir yükümlülüktür. 1111 sayılı Askerlik Kanunu gereğince muvazzaf askerlik, T.C.uyruklu her erkeğin zorunlu olarak yapması gerekli bir kamu hizmetidir. Askerliğini yedek subay olarak yapanlar ise, yedek subay okulunda geçen sürelerini tamamladıktan sonra askerliğe yedek subay olarak devam ederler. Yedek subaylıkta geçen süreler, 5510 sayılı Kanuna göre 4/c (Emekli sandığı) bendi kapsamında sigortalılık hali olarak kabul edilecek bu süreye ilişkin sigortalılık hizmetleri bildirilecektir. Oysa er veya erbaş olarak silah altında veya yedek subay okulunda geçen süreler sigortalılıktan sayılmayacaktır. www.ozdogrular.com

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine göre er ve erbaş olarak silah altında geçen süreler ile yedek subay okulunda geçen süreler için hizmet borçlanması yapılarak sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilmesi imkan sağlanmıştır. Askerlik borçlanması talebinde bulunulması halinde, borçlanma başvuru belgeleri askerlik şubelerince veya kuvvet komutanlıklarınca onaylanmaktadır.

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesi gereğince er veya erbaş olarak silah altında geçen süreler ile yedek subay okunda geçen süreler için Kurum’a müracaat edilerek ödenen hizmet borçlanması tutarları Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 66. maddesinde yapılan değişiklikle, aylık bağlanmamış olması şartıyla sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere geri iade edilebilecektir.

C- PERSONEL MEVZUATINA GÖRE AYLIKSIZ İZİNDE GEÇEN BORÇLANMA SÜRELERİ

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine göre bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaki sigortalıların tabi oldukları personel mevzuatı hükümlerine göre kullandıkları ücretsiz izin sürelerinin hizmet borçlanılması yapılarak sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilmesi söz konusudur. www.ozdogrular.com

Bilindiği gibi 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 108. maddesi devlet memurlarının aylıksız izin sürelerini düzenlemiştir. Yapılan düzenlemeye göre devlet memurlarına bakmaya mecbur olduğu kimselerinin ağır kaza geçirmesi veya önemli bir hastalığı tutulması halinde en çok 6 aya kadar, on yılını tamamlamış devlet memuruna memuriyeti boyunca bir defaya mahsus olmak üzere 6 aya kadar, doğum yapan memurlara 12 aya kadar, yetiştirilmek üzere yurtdışına devlet tarafından gönderilen memurlara, yurt içine veya yurtdışına sürekli görevle atanan memurların eşlerine memuriyetleri süresince her defasında bir yıldan az olmamak üzere en çok sekiz yıla kadar aylıksız izin verilebileceği ifade edilmiştir. Bu izin sürelerini borçlanmak isteyenlerin, aylıksız izne ayrıldıklarını gösteren izin onayı ile çalıştıkları Kurumlarınca düzenlenecek tüm hizmetlerini gösterir onaylı hizmet belgesini borçlanma talep belgesine ekleyerek müracaat etmesi gerekir.

5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalıların tabi oldukları personel mevzuatlarına göre kullandıkları ücretsiz izinde geçen süreleri için hesaplanılarak Kurum’a yatırılan hizmet borçlanma tutarları, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 66. maddesinde yapılan değişiklikle, aylık bağlanmamış olması şartıyla sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere geri iade edilebilecektir.

Örnek-4: 15.12.2008 tarihinde bir kamu kuruluşunda 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında memur olarak çalışmaya başlayan sigortalı, 657 sayılı Kanun’un 108. maddesi gereğince kullanmış olduğu 6 aylık ücretsiz izinde geçen süresini borçlanmak için 20.04.2010 tarihinde Kurum’a müracaat ederek (729,00x6x%32=1.399,68 TL) hesaplanan borçlanma tutarını ödemiş olsun. Bu durumda hizmet borçlanması yapan sigortalı yapmış olduğu borçlanma tutarının tamamını aylık bağlanmamış olmak kaydıyla bir defaya mahsus olmak üzere geri iade alabilecektir.

D- DOKTORA VEYA TIPTA UZMANLIK ÖĞRENİMİNDE GEÇEN BORÇLANMA SÜRELERİ

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendine göre sigortalı olmaksızın doktora öğrenimi veya tıpta uzmanlık için yurt içinde veya yurt dışında geçirdikleri normal doktora veya uzmanlık süreleri hizmet borçlanması yapılarak sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilebilmektedir. Borçlanılacak sürelere ilişkin sigorta prim tutarları, sigortalının talepte bulunduğu tarihte 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenecek prime esas kazancın alt sınırı ile üst sınırı arasında olmak üzere kendisi tarafından belirlenecek olan günlük kazancın % 32’si oranında hesaplanarak tahsil edilir.

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (d) bendine göre doktora veya tıpta uzmanlık öğreniminde geçen sürelere ilişkin hesaplanarak Kurum’a yatırılan hizmet borçlanma tutarları, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 66. maddesinde yapılan değişiklikle, aylık bağlanmamış olması şartıyla sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere geri iade edilebilecektir.

E- AVUKATLIK STAJINDA GEÇEN BORÇLANMA SÜRELERİ

1136 sayılı Avukatlık Kanunu gereğince avukatlık mesleğine, avukatlık stajı tamamlanarak başlanabilir. Avukatlık stajı bir yıldır. Bir yıllık staj süresinin ilk altı ayı mahkemelerde kalan altı ayı ise en az beş yıl kıdemi olan bir avukat yanında yapılır. 5510 sayılı Kanun’un 41. maddesi uyarınca avukatlık stajı yapanların stajda geçen süreleri için hizmet borçlanması yapma hakkı verilmiştir. Avukatlık stajı yapanların stajda geçen sürelerini borçlanabilmeleri için ilgili baro başkanlıklarınca onaylanan ve örneği Kurum tarafından hazırlanan hizmet borçlanma başvuru belgeleri ile Kurum’a müracaat etmeleri gerekir. www.ozdogrular.com

Avukatlık stajı yapılan sürelerin borçlanılabilmesi için 5510 sayılı Kanun veya mülga sosyal güvenlik kanunlarına göre tescil edilmiş olmak gerekir. Borçlanılacak sürelere ait borçlanma tutarı, talepte bulunulan tarihte 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında belirlenen günlük kazancın % 32 ‘si oranında hesaplanarak belirlenir. Hesaplanan borcun, tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde Kurum’a ödenmesi gerekir.

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendine göre avukatlık stajında geçen sürelere ilişkin hesaplanarak Kurum’a yatırılan hizmet borçlanma tutarları, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 66. maddesinde yapılan değişiklikle, aylık bağlanmamış olması şartıyla sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere geri iade edilebilecektir. www.ozdogrular.com

F- TUTUKLULUK VEYA GÖZALTINDA GEÇEN BORÇLANMA SÜRELERİ

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (f) bendine göre sigortalı iken herhangi bir suçtan tutuklanan veya gözaltına alınanlardan beraat edenlerin, tutuklulukta veya göz altında geçen prim ödenmeksizin geçirilen süreler hizmet borçlanması yapılar sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilecektir. Tutukluluk veya gözaltında geçen sürelerin mahkumiyet ile sonuçlanması halinde bu süreler borçlandırılmayacaktır.

Gözaltı veya tutuklulukta geçen sürelerin borçlanılabilmesi için borçlanma yapacak kimselerin ya da hak sahiplerinin bu durumlarını belgelemeleri, Kurum’a müracaat ederek talepte bulunmaları ve talep tarihinde 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının % 32’si üzerinden hesaplanacak primlerinin Kurum’a ödenmesi gerekir. Bu durumda hesaplanacak borç tutarı (Günlük kazancın alt sınırı x Borçlanılacak gün sayısı x % 32) formülü ile hesaplanacaktır.

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (f) bendine göre tutuklulukta veya gözaltında geçen sürelere ilişkin hesaplanarak Kurum’a yatırılan hizmet borçlanma tutarları, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 66. maddesinde yapılan değişiklikle, aylık bağlanmamış olması şartıyla sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere geri iade edilebilecektir. www.ozdogrular.com

G- GREV VE LOKAVTTA GEÇEN BORÇLANMA SÜRELERİ

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (g) bendine göre iş sözleşmesinin askıda bulundu bir süre olarak kabul edilen grev ve lokavtta geçen sürelerine ilişkin hesaplanarak Kurum’a yatırılan hizmet borçlanma tutarları, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 66. maddesinde yapılan değişiklikle, aylık bağlanmamış olması şartıyla sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere geri iade edilebilecektir.

H- HEKİMLERİN FAHRİ ASİSTANLIKTA GEÇEN BORÇLANMA SÜRELERİ

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (h) bendine göre hekimlerin, fahri asistanlıkta geçen sürelerine ilişkin hesaplanarak Kurum’a yatırılan hizmet borçlanma tutarları, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 66. maddesinde yapılan değişiklikle, aylık bağlanmamış olması şartıyla sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere geri iade edilebilecektir. www.ozdogrular.com

İ- SEÇİM KANUNLARI GEREĞİNCE GÖREVİNDEN İSTİFA EDENLERİN AÇIKTA GEÇEN BORÇLANMA SÜRELERİ

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendine göre bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sayılan sigortalıların, görevlerinden istifa ettikleri tarih ile seçimin yapıldığı tarihi takip eden ay başına kadar açıkta geçirdikleri süre, seçimin yapıldığı tarihten önce göreve başlayanların istifa ettikleri tarih ile göreve başladıkları tarih arasında geçen süre, seçimin yapılmaması veya ertelenmesi nedeniyle yeniden görevlerine dönenlerin görevden ayrıldıkları tarih ile görevlerine başladıkları tarih arasında geçen süreler hizmet borçlanması yapılarak sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilecektir. www.ozdogrular.com

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendine göre seçim kanunları gereğince görevinden istifa edenlerin yukarıda belirtildiği gibi açıkta geçen sürelerine ilişkin hesaplanarak Kurum’a yatırılan hizmet borçlanma tutarları, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 66. maddesinde yapılan değişiklikle, aylık bağlanmamış olması şartıyla sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere geri iade edilebilecektir.

J- KISMİ SÜRELİ ÇALIŞANLARIN EKSİK SÜRELERİNE İLİŞKİN BORÇLANMA SÜRELERİ

6111 sayılı Kanun’un 30. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasına eklenen (i) bendi ile 4857 sayılı İş Kanunu’na göre kısmi süreli iş sözleşmesiyle çalışan sigortalıların, kısmi süreli çalıştıkları aylara ait eksik sürelerini borçlanarak prim ödeme gün sayılarını 30 güne tamamlamalarına imkan verilmiştir. 30 günden eksik sürelerin borçlanılabilmesi için sigortalı veya hak sahiplerinin yazılı olarak talepte bulunmaları ve talep tarihinde 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak üzere, kendilerince belirlenecek günlük kazancın % 32’si üzerinden hesaplanacak primlerini borcun tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödemeleri şarttır. 30 günden eksik sürelere ilişkin borçlanılacak sürelere ait genel sağlık sigortası primlerinin daha önceden ödenmiş olması halinde, genel sağlık sigortası primi ödenmiş sürelere ilişkin borçlanma tutarı % 32 olarak değil % 20 oranı üzerinden hesaplanarak tahakkuk ettirilecektir.

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (i) bendine göre 4857 sayılı İş Kanunu’na göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan sigortalıların, kısmi süreli çalıştıklara aylara ait eksik sürelerin ilişkin hesaplanarak Kurum’a yatırılan hizmet borçlanma tutarları, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 66. maddesinde yapılan değişiklikle, aylık bağlanmamış olması şartıyla sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere geri iade edilebilecektir. www.ozdogrular.com

IV- İADE EDİLEN SÜRELERE İLİŞKİN HİZMETLERİN İPTALİ

Bilindiği gibi 5510 sayılı Kanun’un 41. maddesine göre borçlanılan süreler, uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası bakımından bu maddenin birinci fıkrasının (a), (b), (d), (e), (f), (g), (h) bentlerinde belirtilen borçlanmalar, borçlanılan tarihteki 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının ilgili bendine göre, (c) ve (ı) bentlerinde belirtilen borçlanmalar 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine göre, (i) bendinden belirtilen borçlanmalar ise 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine göre sigortalılık süresi olarak değerlendirilmektedir.

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesi gereğince yapılan borçlanmalar, bu Kanun’un 38. maddesine göre malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olarak ilk defa kapsama girilen tarihten önceki sürelere ait ise sigortalılığın başlangıç tarihi, borçlandırılan süre kadar geriye götürülecektir. Borçlandırılan süre sigortalılığın başlangıç tarihinden sonraki bir süreye isabet ediyor ise bu kez sigortalılığın başlangıç tarihi geriye çekilmeyecek, borçlanılan süre sadece prim ödeme gün sayısına ilave edilecektir.

Borçlanılan sürelerin Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nde yapılan düzenleme gereğince sigortalı veya hak sahipleri tarafından talep edilerek geri iade edilmesi halinde, borçlanılan sürenin değerlendirildiği sigortalılık süresinin iptali cihetine gidilir. Yani borçlanılan süre sigortalılığın başlangıç tarihini geriye götürmüş ise iade edilen borçlanma süresi kadar tekrar sigortalılığın başlangıç tarihi ileriye çekilir, prim ödeme gün sayısına ilave edilen süre tekrar prim ödeme gün sayısından düşülür, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında sayılan sigortalılar için 2008 yılı Ekim ayı başından önceki dönemlere ait borçlanmalar için borçlanılan süreler basamak intibakında değerlendirilmiş ise kaldırılır, hizmet süresi olarak aylıkların hesabında gün sayısına eklenmiş ise tekrar düşülür. www.ozdogrular.com

V- SONUÇ

Hizmet borçlanmaları, sosyal güvenlikten yoksun geçirilen sürelerin, Kanun’da belirtilen şartlarda primlerinin ödenerek sosyal güvenlik bakımından değerlendirilerek sigortalıların emekli olmaları amacına yönelik bir uygulamadır. Hem 5510 sayılı Kanun hem de mülga sosyal güvenlik kanunlarında hizmet borçlanması yapılması için sigortalı veyahut da bunların hak sahiplerinin Kurum’a müracaat ederek talepte bulunmaları koşuluna bağlanmıştır. Kanunda belirtilen diğer koşulların oluşması halinde sigortalı veya hak sahibi istediği herhangi bir zamanda Kurum’a müracaat ederek hizmet borçlanması için talepte bulunabilir. www.ozdogrular.com

Sosyal güvenlik kanunlarında emeklilik veya aylık bağlanması, sigortalılık süresi, prim ödeme gün sayısı ve yaş gibi bazı faktörlerin gerçekleşmesine bağlı kılınmıştır. Bu koşulların kendi aralarında birlikte gerçekleşmemesi halinde sigortalıya veyahut da hak sahiplerine aylık bağlama hakkı oluşmayacaktır. Kurum’a hizmet borçlanması için müracaat edilip borçlanılan sürelere ilişkin prim tutarlarının ödendikten sonra bazen yapılan yanlış hesaplamalar sonucu aylık bağlama şartlarının oluşmadığının tespit edilmesi, sigortalının sosyal güvenlik kapsamı dışına çıkması, borçlanma yapıldıktan sonra sigortalının ölmesi ve hak sahiplerine aylık bağlanma imkanının bulunmaması gibi nedenlerden dolayı ödenen borçlanma tutarlarının geri alınmak istenilmesi söz konusu olabilmektedir.

5510 sayılı Kanun’da sigortalıya, ölümü halinde hak sahiplerine; yaşlılık toptan ödemesi veya ölüm toptan ödemesi şeklinde Kurum’a yatırılan sigorta primlerinin geri iade edilmesi düzenlenmiş olmakla birlikte hizmet borçlanması yapılarak borçlanılan sürelere ilişkin prim tutarlarının geri iade edilip edilmeyeceği ile ilgili herhangi bir düzenleme yapılmamıştır. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde de getirilen yeni düzenlemeden evvel bu hususta herhangi bir hüküm bulunmamaktaydı. Bu nedenle hizmet borçlanması yapılarak borçlanılan sürelere ilişkin prim tutarları geri iade edilmemekteydi. Hatta borçlanma sürelerinin, sigortalının tüm hizmetleri ile birlikte aylık bağlamaya yetecek süreden fazla olması halinde bile fazla olan süreye ilişkin borçlanma tutarı geri iade edilmemekteydi.

Hal böyle iken Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin[5] 66. maddesine eklenen 11. fıkra ile 5510 sayılı Kanun’un 41. maddesine göre yapılan borçlanmalarda aylık bağlanmamış olması şartıyla borçlanma tutarının tamamının sigortalının talebi halinde bir defaya mahsus olmak üzere iade edilmesi imkanı sunulmuştur. Yapılan düzenlemeyle 01.10.2008 tarihinden sonra 5510 sayılı Kanun’un 41. maddesine göre yapılan borçlanmalar bir defaya mahsus olmak üzere sigortalı ya da hak sahiplerinin talepleri halinde iade edilebilecektir. 5510 sayılı Kanun kapsamında sigortalı sayılanlar ile hak sahipleri tarafından yapılacak hizmet borçlanma süreleri,  bu Kanun’un sadece 41. maddesiyle sınırlı olmayıp 46., geçici 4., 8., 31., 36. maddelerinde de yer almakla birlikte Yönetmelikte yapılan düzenlemeye göre borçlanma tutarının geri iadesinin sadece 41. maddeyle sınırlı tutulmuş olduğu görülmektedir.

Süleyman TUNÇAY*
E-Yaklaşım

*   Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi
[1] 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[2] Bu yazıda geçen (Kurum) ibaresi (Sosyal Güvenlik Kurumu’nu) ifade eder.

[3] Bu konuda ayrıntılı bilgi için bkz. “Hizmet Borçlanma İşlemlerinin Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ”, (28.09.2008 tarih ve 27011 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.)

[4] 12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[5]  12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.