I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 3. maddesinde tanımlanan uzun vadeli sigorta kollarından birini ölüm sigortası oluşturmaktadır. Kanunda öngörülen yardımlar her bir sigorta kolu için farklılaştırılmış olup, ölüm sigortasından sağlanan yardımlar([1]); ölüm aylığı bağlanması, ölüm toptan ödemesi yapılması, evlenme ödeneği verilmesi, cenaze ödeneği ödenmesi şeklinde dört ana başlık altında toplanmaktadır.

Bu yazımızda ölüm sigortasından sağlanan yardımlar arasında yer alan ölüm aylığından; yararlanma koşulları, müracaat, aylığın başlangıcı, hak sahiplerine paylaştırılması,  kesilmesi, yeniden başlaması ve durum değişiklikleri incelenecektir. www.ozdogrular.com 

II- YARARLANMA KOŞULLARI

Hak sahiplerine ölüm sigortasından aylık bağlanmasında gerek sigortalıya gerekse hak sahiplerine ilişkin koşullar değerlendirilirken sigortalıların öldüğü tarihte geçerli olan mevzuat hükümleri uygulanır.

Bu nedenle, sigortalının ölümü halinde öncelikle aylıktan yararlanma şartlarının oluşup oluşmadığının ilgili mevzuat hükümlerine göre kontrolünün yapılması gerekmektedir. Sigortalıya ilişkin koşulların yerine geldiğinin tespit edilmesi halinde ise bu kez hak sahiplerine ilişkin koşulların gerçekleşip gerçekleşmediğine bakılır.

Ölüm aylığından yararlanma koşulları, sigortalıya ve hak sahiplerine ilişkin olmak üzere iki gurupta incelenir.  www.ozdogrular.com 

A- SİGORTALIYA İLİŞKİN KOŞULLAR

5510 sayılı Kanun’un 32. maddesinde aranılan şartlar, Kanun’un yürürlüğe girdiği 2008 Ekim ayı başından sonra vefat sigortalılar için uygulanmaktadır. Buna göre;

1- En az 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş veya 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş,

2- Kanun’un 47. maddesinde belirtilen sebeplerle kazaya uğramış, Malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken veya malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olup henüz işlemi tamamlanmamış,

3- Bağlanmış bulunan malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı, sigortalı olarak çalışmaya başlamaları sebebiyle kesilmiş,

durumda iken ölen sigortalıların, hak sahiplerine yazılı istekte bulunmaları halinde ölüm aylığı bağlanır. Ancak, Kanun’un 4. maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanların hak sahiplerine aylık bağlanabilmesi için ölen sigortalının genel sağlık sigortası primi dahil kendi sigortalılığından dolayı prim ve prime ilişkin her türlü borcunun bulunmaması veya ödenmiş olması gerekmektedir. www.ozdogrular.com 

Diğer taraftan, Kanun’un 32. maddesinde ölüm aylığı bağlanabilmesi için öngörülen 1800 prim gün koşulu 4/1-a, 4/1-b ve 4/1-c sigortalıları için geçerli olup, 1800 prim gün koşulunun oluşmasında, gerek ölen sigortalının gerekse hak sahiplerinin yaptıkları tüm borçlanmalar dikkate alınır. Bu koşulun tek başına yerine gelmesi yeterli olup ayrıca, sigortalılık süresi aranmaz. Ancak, 4/1-c sigortalıları açısından Kanun’un geçici 4. maddesi hükümleri saklıdır.

Ölüm aylığı bağlama koşullarından olan 1800 prim ödeme gün veya 5 yıllık sigortalılık süresi ve en az 900 prim ödeme gün sayısı şartlarının yerine gelmesinde, sigortalının varsa birden fazla sigortalılık haline göre hizmetleri dikkate alınır ve en son tabi olduğu sigortalılık haline göre aylık bağlama işlemleri gerçekleştirilir([2]). Sigortalılık hallerinin birleşmesi sonucunda son tabi olunan sigortalılık haline göre aylığa hak kazanılamaması halinde, ise diğer sigortalılık hallerindeki hizmetlere göre ayrı ayrı değerlendirme yapılarak, aylığa hak kazanacağı sigortalılık hali esas alınarak aylık bağlanır.

B- HAK SAHİPLERİNE İLİŞKİN KOŞULLAR

Kanunda hak sahibi kavramı; sigortalının veya sürekli iş göremezlik geliri ile malûllük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı almakta iken sigortalının ölümü halinde, gelir veya aylık bağlanmasına veya toptan ödeme yapılmasına hak kazanma koşullarını yerine getiren eş, çocuk, ana ve babası olarak tanımlanmış([3]), hak sahiplerinde aranan koşullara ise Kanun’un 34. maddesinde yer verilmiştir. www.ozdogrular.com 

Diğer taraftan, ölen sigortalının alacaklarına ve borçlarına halefiyette yasal mirasçıların sorumluluğu Türk Medeni Kanunu’nda yer alan hükümlere tabi olup, 5510 sayılı Kanunla ilgisi bulunmamaktadır. Dolayısıyla hak sahiplerinin Türk Medeni Kanunu’na göre mirası reddetmesi hak sahibi olma niteliğini ortadan kaldırmaz.

1- Dul Eşe İlişkin Koşul

Sigortalının ölümü ile dul kalan eşe aylık bağlanabilmesi, ölüm tarihinde sigortalı ile Türk Medeni Kanunu’na uygun olarak evlilik ilişkisinin bulunmasına bağlıdır. Eşlerin dini nikahla evlenmiş olması ya da birlikte yaşamaları, veya ölüm tarihinden önce boşanmış olmaları hak sahibi olma niteliğini kazandırmaz.

Eşin, 5510 sayılı Kanun’a veya yabancı ülke mevzuatına tabi çalışması veya buralardan aylık veya gelir alması ölüm aylığı bağlanmasına engel oluşturmaz.

2- Çocuklara İlişkin Genel Koşullar

Ölüm aylığı bağlanmasında evlilik bağı içinde doğan çocuklar hak sahibi sayılır. Diğer taraftan, Türk Medeni Kanunu’na göre sigortalı tarafından evlat edinilmiş, tanınmış veya nesebi düzeltilmiş yahut babalığı hükme bağlanmış çocukların da hak sahibi olma niteliği bakımından Kanun’da evlilik bağı içinde doğan çocuklardan farkı tutulmamıştır.

a) Çocuklarda Aranan Ortak Koşullar

1- Hizmet akdi ile çalışmamakla birlikte, ceza infaz kurumları ile tutukevleri bünyesinde oluşturulan tesis, atölye ve benzeri ünitelerde iş kazası ve meslek hastalığı ile analık sigortasına tabi çalıştırılan hükümlü ve tutuklular,

2- Haklarında iş kazası ve meslek hastalığı ile hastalık sigortası hükümleri uygulanan, 05.06.1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler ile yine iş kazası ve meslek hastalığı sigortasına tabi meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında zorunlu staja tâbi tutulan öğrenciler,

3- Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen meslek edindirme, geliştirme ve değiştirme eğitimine katılan ve haklarında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası hükümleri uygulanan kursiyerler,

hariç olmak üzere, 5510 sayılı Kanun veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmama veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması gerekmektedir.

Kurumdan anne veya babasından dolayı ölüm geliri veya aylığı almakta iken Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu’na göre kısmi zamanlı çalıştırılan öğrencilerin ölüm aylıkları, aylık prime esas kazanç tutarı günlük prime esas kazanç alt sınırının otuz katından fazla olması halinde kesilir, az olması halinde ise aylıklarının ödenmesine devam edilir. www.ozdogrular.com 

b) Çocuklara İlişkin Diğer Koşullar

Sosyal güvenlik uygulamalarında, hak sahibi çocuklar kendi içinde farklılaştırılmış, kız çocuklar ile malul çocuklar erkek çocuklara göre daha avantajlı gurup olarak değerlendirilmiştir.

Diğer taraftan, çocuklara ilişkin koşullar, çocuğun kız veya erkek veya malul olmasına göre farklılıklar göstermektedir.

3- Erkek Çocuklara İlişkin Koşullar

Erkek çocuklarına ölüm aylığı bağlanabilmesi için, 5510 sayılı Kanun veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmama veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması şartı dışında, öğrenci değilse 18, orta öğrenim görmesi halinde 20, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmamış olması gerekmektedir.

4- Kız Çocuklara İlişkin Koşullar

Kız çocuklarına ölüm aylığı bağlanabilmesi için, 5510 sayılı Kanun veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmama veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması şartı dışında bunların; yaşları ne olursa olsun evli olmaması, evli olmakla birlikte sonradan boşanması veya dul kalması gerekir. İsteğe bağlı sigortalı olarak prim ödemeleri ölüm aylığı bağlanmasına engel teşkil etmez. Ancak aylık bağlanması durumunda ölüm aylığı kesilir. Kız çocukların hak sahibi olma şartları içerisinde belli yaşlara kadar öğrenci olma koşulları ile aranmaz. www.ozdogrular.com 

5- Malul Çocuklara İlişkin Koşullar

Malul kız ve erkek çocuklarına ölüm aylığı, 5510 sayılı Kanun veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmama veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması şartı dışında Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirip malul olduğu anlaşılması halinde bağlanır. Malul çocuklarda yaş, öğrencilik niteliği ve bekar olma şartları aranmaz.

a) Ana ve Baba’ya ilişkin koşullar

Ana ve babaya ölüm aylığı bağlanması için;

1- Her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olması,

2- Diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere sözleşme aylıkları yani kısmi aylıkları da dahil olmak üzere gelir ve/veya aylık bağlanmamış olması,

3- Anne ve babanın 65 yaşın üstünde olmaması durumunda hak sahibi eş ve çocuklardan artan hissenin bulunması şartları aranır.

Ana ve babanın her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha az olup olmadığının tespiti için öncelikle muhtaçlık belgesinin temini yoluna gidilmesi gerekmekte olup, temin edilememesi halinde, tespit işlemi sosyal güvenlik kontrol memurları veya sosyal güvenlik denetmenlerince yapılması gerekmektedir.

 Ana ve baba arasında evlilik bağının bulunması halinde bu tespit, her ikisinin elde ettiği kazanç ve iratlar toplamının ikiye bölünmesi suretiyle yapılır. Ancak, kazanç ve iratların tespitinde diğer çocuklardan dolayı alınan gelir/aylıklarda dikkate alınmaz.  www.ozdogrular.com 

III- ÖLÜM AYLIĞINA MÜRACAAT

Hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için eş ve kız çocuklarının Tahsis Talep ve Beyan Taahhüt Belgesini,

Erkek çocukların,18 yaşını doldurmayanlar hariç, ortaöğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurmayan erkek çocukların ise ilgili öğretim kurumundan alacakları öğrenci belgesi ile Tahsis Talep ve Beyan Taahhüt Belgesini,

Malul çocukların Tahsis Talep ve Beyan Taahhüt Belgesi ile sağlık kurulu raporunu,

Anne ve baba için muhtaçlık belgesi ile Tahsis Talep ve Beyan Taahhüt Belgesini

Sigortalının aktif olarak çalışmakta iken ölümü halinde; çalıştığı işyerinin bağlı olduğu, boştayken vefat etmesi halinde ise hak sahiplerinin ikamet ettiği yerdeki sosyal güvenlik il/sosyal güvenlik merkezine,

Kurumdan yaşlılık veya malullük aylığı almakta iken vefat etmeleri halinde ölüm aylıkları ise tahsis dosyasının bulunduğu sosyal güvenlik il/sosyal güvenlik merkezine Tahsis dosyası merkezde olanların ölüm aylıkları ise hak sahiplerinin ikamet ettiği ildeki sosyal güvenlik il/sosyal güvenlik merkezine, vermeleri gerekmektedir. www.ozdogrular.com 

IV- ÖLÜM AYLIĞININ BAŞLANGICI

5510 sayılı Kanun’un 35. maddesi gereğince, ölüm sigortasından sigortalının hak sahiplerine bağlanacak aylıklar, sigortalının ölüm tarihini veya hak sahibi olma niteliğinin ölüm tarihinden sonra kazanılması halinde, bu niteliğin kazanıldığı tarihi takip eden ay başından itibaren başlatılır. www.ozdogrular.com 

 Ayrıca aylığın kesilmesine yol açan sebebin ortadan kalkması ile yeniden hak sahibi niteliğinin kazanılması halinde ise 34. maddede belirtilen şartlar saklı kalmak kaydıyla, müracaat tarihini takip eden ay başından itibaren aylık yeniden başlatılır.

V- ÖLÜM AYLIĞININ HAK SAHİPLERİNE PAYLAŞTIRILMASI

 Ölüm aylığından yararlanan eş, çocuk, ana ve babaların ölüm aylığındaki hisseleri hak sahiplerine göre farklılık göstermektedir([4]). Hak sahiplerine ilişkin oranları ve hisseler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Eş ve çocuklara bağlanan aylıklar toplamı, sigortalının aylığını aşması durumunda aylıklardan hisseleriyle orantılı olarak indirim yapılır.

VI- ÖLÜM AYLIĞININ KESİLMESİ-YENİDEN BAŞLAMASI VE DURUM DEĞİŞİKLİKLERİ

Ölüm aylığı, hak sahibi yaşadığı sürece ödenir. Hak sahiplerine bağlanan aylıklar hak sahibi olma koşullarının ortadan kalktığı tarihi takip eden ödeme dönemi başından itibaren kesilir.

Kanun’un yürürlük tarihinden sonra ölen sigortalılar için 5510 sayılı Kanun’un hükümleri, önce ölen sigortalılar için ise mülga kanunlardaki hükümleri uygulanır. www.ozdogrular.com 

A- DUL EŞİN AYLIKLARI

Ölüm aylığı almakta iken evlenen sigortalının dul eşine bağlanmış bulunan ölüm aylığı evlenme tarihini takip eden dönem başından itibaren kesilir.

Aylığın kesilmesine neden olan evlenmenin, ölüm veya boşanma nedeniyle son bulması halinde, kesilmiş bulunan aylık eşin talebi üzerine yeniden bağlanır. Sonradan evlendiği eşinin ölümü nedeniyle, ikinci eşinden de ölüm aylığına hak kazanan dul eşe, bu aylıklardan tercih ettiği aylığı bağlanır.  www.ozdogrular.com 

B- ERKEK ÇOCUKLARIN AYLIKLARI

Erkek çocuklara bağlanan aylıklar; Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri ile sigortalının ölüm tarihi Kanun’un yürürlük tarihinden önce olanlar hariç 5510 sayılı Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başladıkları, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlandığı, 18 yaşını, orta öğrenim görmesi halinde 20 yaşını, yüksek öğrenim görmesi halinde 25 yaşını doldurdukları, tarihi izleyen ödeme dönemi başından kesilir.

Orta öğrenimde 20 veya yüksek öğrenim de ise 25 yaşına gelmeden önce mezun olma, kendi isteği ile ayrılma, atılma gibi nedenlerle okulla ilişiği kesilenlerin aylıkları da ilişiğin kesildiği tarihten sonraki ödeme dönemi başından geçerli olmak üzere kesilir. Bu şekilde aylığı kesilenlerden yeniden öğrenime başlayanlara, yukarıda belirtilen yaş sınırları içinde kalmak ve talepte bulunmak koşuluyla yeniden aylık bağlanır. Erkek çocukların evlenmeleri halinde aylıkları kesilmez. www.ozdogrular.com 

C- KIZ ÇOCUKLARIN AYLIKLARI

Kız çocuklarına bağlanan aylıklar; Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç 5510 sayılı Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başladıkları, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlandığı veya evlendikleri, tarihi izleyen ödeme dönemi başından itibaren kesilir.

Ölüm aylığının kesilmesine neden olan sebebin ortadan kalkması (işten ayrılma, evliliğin son bulması, dul kalma ve bağlanan gelirin/aylığın kesilmesi) halinde, müracaat tarihini takip eden ay başından itibaren yeniden aylık bağlanır. Ancak, evlenme ödeneği aldıktan sonra, evlenme tarihini izleyen ödeme dönemi başından başlamak üzere iki yıl içerisinde meydana gelen boşanma veya dul kalma halinde, bu süre içinde tekrar aylık ödenmediğinden, bu gibi durumlarda kız çocuklarına bağlanacak ölüm aylıkları, iki yıllık sürenin dolduğu tarihten itibaren başlatılır.

Eşi vefat eden kız çocuğunun kocasından da aylığa hak kazanması halinde kız çocuğuna tercih ettiği aylık bağlanır. www.ozdogrular.com 

Kız çocukların boşanmaları nedeniyle ölüm aylığına hak kazanmaları halinde, aylığın başlangıç tarihi, boşanma ilamının kesinleştiği tarihi takip eden aybaşı olur.

Ayrıca, Kanun’un 56. maddesine gereği eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen kız çocukların bağlanmış olan aylıkları kesilir ve adlarına ödenmiş olan tutarlar Kanun’un 96. Maddesine göre geri tahsil edilir.

D- MALUL ÇOCUKLARIN AYLIKLARI

Malul çocuklara bağlanan aylıklar; Kanun’un 5. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (e) bentleri hariç 5510 sayılı Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaya başladıkları, kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlandığı, 510 sayılı Kanun’un 94. maddesine göre yapılan kontrol muayenesi sonucu Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirmediği tespit edilen çocukların yeni malullük durumuna esas tutulan rapor tarihini, izleyen ödeme dönemi başından itibaren ölüm aylığı kesilir.

Sigortalının ölüm tarihinde aylık bağlanmamış ya da bağlandıktan sonra kesilen çocuklardan sonradan çalışamayacak durumda malul olanlara, 5510 sayılı Kanun’a veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmamaları ve buralardan kendi sigortalılığı nedeniyle gelir ve aylık bağlanmaması koşuluyla, malullük durumunun tespitine esas sağlık kurulu rapor tarihini takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanır. Malul çocukların evlenmeleri halinde aylık kesilmez. www.ozdogrular.com 

E- ANA VE BABA’NIN AYLIKLARI

Ana ve babaya bağlanan ölüm aylıkları; eş ve çocuklardan artan hissenin bulunmadığı (65 yaşın üstündeki ana ve babalar hariç) tarihi, her türlü kazanç ve irattan elde etmiş olduğu gelirinin asgari ücretin net tutarından daha fazla olduğunun tespit edildiği, diğer çocuklarından hak kazanılan gelir ve aylıklar hariç olmak üzere gelir ve aylık bağlandığı, tarihi takip eden ödeme döneminden kesilir. www.ozdogrular.com 

VII-  DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Malullük veya yaşlılık aylıklarına göre, sigortalının iradesi dışında gerçekleşen vefat olayından sonra geride kalan hak sahiplerine daha az prim gün sayısı ile aylık bağlanarak sosyal güvenlik kapsamında alınması, Anayasa’da yer alan “sosyal devlet” ilkesi ve ülkemizin sosyo-ekonomik yapısına paralellik sağlamaktadır.

Bu nedenle, sigortalıların yaşlılık sigortasından aylığa hak kazanma koşullarının uzun vadede gerçekleşeceği düşüncesiyle çalışmalarını kayıt dışı sürdürmeleri, ölüm olayından sonra geride kalan hak sahipleri için hayati önem taşıdığından, sigortalıların kayıt altında çalışmaları geride kalan hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmasına imkan sağlayacak ve bu sayede sosyal güvenlik şemsiyesi altında yer alacaklardır. www.ozdogrular.com 

Sigortalıların vefatı halinde hak sahiplerinin ölüm sigortasından yapılan yardımlardan biri olan ölüm aylığından faydalanabilmesi için yukarıda ayrıntılı olarak anlattığımız mevzuat doğrultusunda en kısa sürede Kuruma müracaat etmeleri gerekmektedir.

Cengiz TÜRKCAN*

E-Yaklaşım

(*)              SGK Sigortalı Emeklilik Daire Başkanlığı Şube Müdürü

([1])            5510 sayılı Kanun’un 32. maddesi.

([2])            5510 sayılı Kanun’un 53. maddesinin altıncı fıkrası

([3])            5510 sayılı Kanun’un 3. maddesinin birinci fıkrasının yedinci bendi.

([4])            5510 sayılı Kanun 34 üncü maddesi

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.