I- GİRİŞ

Anonim şirketlerde yönetim kurulu; daimi, kanuni ve zorunlu bir kurul organdır. Bu şirketler yönetim kurulu tarafından yönetilir ve temsil olunur. Şirket tüzel kişiliğinin, pay sahiplerinin ve alacaklıların haklarının korunması amacıyla hem mülga 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda (ETTK) hem de 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda(1) (YTTK) yönetim kuruluna önemli görev ve yetkiler verilmiş; bununla beraber, ağır yükümlülük ve sorumluluklar da yüklenmiştir. Söz konusu yüküm ve sorumluluklar karşısında, menfaatler dengesine uygun olarak yönetim kurulu üyelerine bir takım mali haklar da tanınmıştır. www.ozdogrular.com

ETTK’da yönetim kurulu üyelerinin mali haklarına dair bir hüküm(2) (md. 333) bulunmasına karşın, söz konusu hüküm doktrinde ve yargı kararlarında çok farklı şekillerde yorumlanmıştır. Uygulamadaki sorunlar ve madde lafzındaki yetersizlikler dikkate alınarak yönetim kurulu üyelerinin mali hakları, YTTK’nın 394. maddesinde yeniden düzenlenmiş ve bu haklar kanuni güvence altına alınmıştır. Mezkur madde; “Yönetim kurulu üyelerine, tutarı esas sözleşmeyle veya genel kurul kararıyla belirlenmiş olmak şartıyla huzur hakkı, ücret, ikramiye, prim ve yıllık kârdan pay ödenebilir.” şeklindedir.

Bu çalışmamızda, anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin mali hakları konusunda YTTK’da yer alan düzenlemeler hakkında detaylı değerlendirmelerde bulunulacaktır.

II- YÖNETİM KURULUNUN MALİ HAKLARININ ESAS SÖZLEŞME VEYA GENEL KURUL KARARI İLE BELİRLENMESİ

YTTK’nın 394. maddesine göre anonim şirket yönetim kurulu üyelerine ödenecek mali hakların tutarı, ya esas sözleşmede gösterilmeli ya da genel kurul kararıyla belirlenmelidir. Dolayısıyla, kural olarak yönetim kurulu üyelerine ödenecek mali hakların esas sözleşmede düzenlenmesi zorunluluğu bulunmamaktadır. Esas sözleşmede hüküm bulunmaması veya mali haklara ilişkin esaslara yer verilmekle birlikte tutarının gösterilmemesi halinde bu konuda genel kurul karar(3) almaya yetkilidir. Ancak ifade etmek gerekir ki, genel kurul dışında yönetim kurulunun veya bir komitenin hiçbir şekilde mali hakların tutarını belirleme yetkisi bulunmamaktadır. Öyle ki, YTTK md. 408/II-b’de yönetim kurulu üyelerinin mali haklarının belirlenmesi konusu genel kurulun devredemeyeceği görev ve yetkiler arasında sayılmıştır. Durum böyle olmakla birlikte, esas sözleşmede mali haklara yer verilmemiş ya da belirleme yetkisi genel kurula bırakılmış, ancak genel kurul bu görevini yerine getirmemişse, yönetim kurulu üyelerinden her biri tutarın belirlenmesini mahkemeden isteyebilmelidir. Bu durumda mali hakların tutarı mahkeme tarafından belirlenecektir.

Yönetim kurulu üyelerine ödenecek mali haklar, makul ölçülerde ve dürüstlük (iyi niyet) kuralına uygun olarak, ayrıca şirket ile yönetim kurulu üyeleri arasında menfaatler dengesi göz önünde bulundurularak ve söz konusu hak kötüye kullanılmadan belirlenmelidir. Bu belirleme şirketin mali durumu, günün koşulları, yönetim kurulu üyelerinin görev, yetki ve sorumlulukları ile dengeli ve uyumlu bir şekilde yapılmalıdır. Ayrıca (varsa) bağımsız yönetim kurulu üyelerinin ücretleri, bağımsızlıklarını koruyacak düzeyde olmalıdır. Genel kurulun bu esaslara aykırı bir tutarı belirlemesi halinde ise pay sahipleri YTTK’nın 445. ve devamı maddelerine göre ilgili kararın iptali için dava açabilecektir. Mali hakların belirlenmesiyle ilgili önemli bir husus da, sonradan ihtilafların ortaya çıkmaması için esas sözleşmede veya genel kurul kararında gösterilen tutarın net mi yoksa brüt mü olduğunun açıkça belirtilmesidir. www.ozdogrular.com

Yönetim kurulu üyelerine yapılacak olan ödemeler, müktesep hak niteliğinde değildir. Zira ödeme yapılabilmesinin şartı esas sözleşmede hüküm bulunması ya da genel kurulun bu yönde karar almasıdır. Esas sözleşmede hüküm bulunmaz ve genel kurul olumsuz karar alır ise yönetim kurulu üyelerine ödeme yapılamayacaktır. Ayrıca, müktesep hakkın bir özelliği olan ilgililerin rızası olmaksızın değişiklik yapılamaması hususu mali haklar açısından geçerli değildir. Doktrindeki genel kabul de bu yöndedir. Diğer taraftan mali hakların, görev dağılımına, ifa edilen görevin niteliğine (yönetim kurulu başkanlığı, başkan vekilliği, murahhas üyelik gibi), tecrübeye, sorumluluk derecesine bağlı olarak farklı tutarlarda belirlenmesi mümkündür.

III- YENİ TTK’DA YÖNETİM KURULU ÜYELERİ İÇİN ÖNGÖRÜLEN MALİ HAKLAR

YTTK’da esas sözleşmeyle veya genel kurul kararıyla belirlenmesi gereken mali haklar sınırlı sayıda gösterilmiştir. Bu haklar; huzur hakkı, ücret, ikramiye, prim ve kârdan pay almadır. Yönetim kurulu üyelerine anılan mali hakların bir kaçının bir arada ödenmesinde Kanunen bir engel bulunmamaktadır. Söz konusu haklar aşağıda açıklanmıştır. www.ozdogrular.com

A- HUZUR HAKKI

Huzur hakkı, düzenli olarak toplantılara iştiraki sağlamak ve toplantı yapmayı teşvik etmek üzere yönetim kurulu üyelerine toplantı başına ödenen bir mali haktır. Bu ödemenin yapılabilmesinin birinci şartı, esas sözleşmede bu ödemeyi yasaklayan bir hükmün bulunmamasıdır. Böyle bir hüküm mevcutsa, genel kurul kararı ile dahi yönetim kurulu üyelerine huzur hakkı ödenemez. İkinci şart ise yönetim kurulu üyesinin toplantıya katılmış olmasıdır. Ödeme için toplantının fiilen ya da elektronik ortamda yapılmış olması önemli değildir. Ancak mazeretli ya da mazeretsiz yönetim kurulu toplantısına katılmayan yönetim kurulu üyesine huzur hakkı ödemesi yapılmaz. Belirtelim ki, huzur hakkının ödenmesi için şirketin kâr etmesi zorunluluğu da yoktur. Huzur hakkı toplantı başına ödenebileceği gibi aylık olarak belli bir tutar şeklinde de ödenebilir. Ancak uygulamada genel kabul görmüş sistem, toplantı başına huzur hakkının ödenmesidir.

B- ÜCRET

Ücret, kanun ve esas sözleşme kapsamında ifa edilen görev ile yüklenilen yüküm ve sorumlulukların karşılığı olarak yönetim kurulu üyelerine yapılan ödemedir. Yönetim kurulu üyesi, göreve seçildiği günden itibaren ücret almaya hak kazanır. Ücretin; zamana, verimliliğe, yüzdeye göre ya da akort (parça başına veya götürü)  şeklinde ödenmesi mümkün ise de en çok uygulanan ve anonim şirketlerin işleyişine en uygun olan yöntem zamana göre ücret ödemesidir. Bu ücret yöntemi çalışma süresine (saat, gün, hafta, ay, yıl) göre hesaplanır. En sık uygulanan ödeme usulü ise aylık usuldür. www.ozdogrular.com

C- İKRAMİYE

İkramiye, yönetim kurulu üyelerinin şirket işlerinde gösterdiği başarılar karşılığında ödenen mali bir haktır. İkramiyenin teşvik edici ve ödüllendirici bir yönü bulunmakla birlikte, bu hak, keyfi ve kötüye kullanılmamalıdır. İkramiye ödemesinin yapılmasında esas alınabilecek en objektif sistem, performansa dayalı bir değerleme sistemidir. İkramiye yılda bir defaya mahsus olmak üzere verilebileceği gibi düzenli olarak üç ya da dört ayda bir verilmesi de mümkündür. www.ozdogrular.com

D- PRİM

Türk Dil Kurumu’nun elektronik sözlüğünde prim; “İşveren tarafından iş yapanı isteklendirip verimini artırmak veya sonuca daha kolay ve çabuk u-laşmasını sağlamak amacıyla verilen para” şeklinde tanımlanmaktadır(4). Bir başka ifadeyle ikramiye, öngörülen temel hedeflerin aşılması halinde şirket tarafından ödül biçiminde yönetim kurulu üyelerine yapılan ek ödemedir. Prim ödemesi kişiye özgü olması nedeniyle genel bir nitelik taşımaz ve bu özelliğinden dolayı ikramiyeden ayrılır(5). Bu çerçevede, dönem başında tespit edilen hedeflerin aşılması durumunda yönetim kurulu üyelerinin tamamına veya bir kısmına prim ödemesi yapılabilir. www.ozdogrular.com

E- YILLIK KÂRDAN PAY (KAZANÇ PAYI)

Yönetim kurulu üyelerinin mali hakları arasında sayılan “yıllık kârdan pay alma” hususunun esasları YTTK’nın 511. maddesinde düzenlenmiştir. Yönetim kurulu üyelerinin yıllık kârdan pay alabilmesinin ilk koşulu, esas sözleşmede buna izin veren bir hükmün bulunmasıdır (YTTK md. 339/II-f). Esas sözleşmede bu yönde bir hüküm olmadıkça yönetim kurulu üyelerine yıllık kârdan pay verilemez. İkinci koşul ise anılan Kanun’un 511. maddesinde öngörülen şartların yerine getirilmesidir. Bahsi geçen maddede, “Yönetim kurulu üyelerine kazanç payları, sadece net kârdan ve ancak kanuni yedek akçe için belirli ayrım yapıldıktan ve pay sahiplerine ödenmiş sermayenin yüzde beşi oranında veya esas sözleşmede öngörülen daha yüksek bir oranda kâr payı dağıtıldıktan sonra verilebilir.” denilmektedir. Bu halde yönetim kurulu üyelerine yıllık kârdan pay verebilmek için, şirketin kâr etmiş olması, kanuni yedek akçelerin ayrılması ve pay sahiplerine kâr paylarının dağıtılması gerekmektedir. Bunlardan başka bir diğer koşul da, genel kurulun yıllık kâr üzerinde ne şekilde bir tasarrufta bulunulacağını ve kârın ne şekilde dağıtılacağını karara bağlamasıdır. www.ozdogrular.com

IV- YÖNETİM KURULU ÜYELERİNE TANINABİLECEK DİĞER MALİ HAKLAR

YTTK’nın 394. maddesinde öngörülen mali haklar dışında yönetim kurulu üyelerine esas sözleşmede gösterilmek ya da genel kurul tarafından kararlaştırılmak veya şirket ile yönetim kurulu üyesi arasında yapılacak sözleşmede gösterilmek şartıyla başka mali hakların sağlanması mümkündür. Zira anılan maddenin gerekçesinde, yolluklar, temsil ödenekleri, sigorta primleri ve benzeri primler, varsa özel emeklilikler, avansların hükmün kapsamı dışında olduğu ifade edilmiştir. Bunlara benzer şekilde yönetim kurulu üyelerine öğle yemeği verilmesi, lojman ve/veya araç tahsis edilmesi ya da tatil imkanı sağlanması da mümkündür. Hemen belirtelim, yönetim kurulu üyelerinin, toplantılara katılmak için yaptıkları giderler de (ulaşım, konaklama vs.) şirket tarafından ödenebilecektir. Ancak bir önceki bölümde de açıklandığı üzere, mali haklar dışındaki diğer ödemeler yapılırken dürüstlük kuralına aykırı davranılmamalıdır. www.ozdogrular.com

V- YÖNETİM KURULU ÜYELERİNE ÖDENEN MALİ HAKLARIN KAMUYA AÇIKLANMASI

YTTK’nın ilk halinde, her anonim şirketin internet sitesi açma zorunluluğu getirilmiş ve bu sitede yayımlanması gereken hususlardan biri de yönetim kurulu başkan ve üyeleriyle yöneticilere ödenen her türlü paralar, temsil ve seyahat giderleri, tazminatlar, sigortalar ve benzeri ödemeler olarak öngörülmüş, ayrıca bu yükümlülüğü yerine getirmeyen yönetim kurulu üyeleri hakkında cezai yaptırım kabul edilmişti. Ancak kamuoyundan gelen tepkiler üzerine 6335 sayılı Kanun(6) ile YTTK’nın 1524. maddesinde değişiklik yapılmış ve bahsi geçen hüküm anılan maddede yer almamıştır. www.ozdogrular.com

Söz konusu bilgiler, şirketin internet sitesinde yayımlanma zorunluluğu kaldırılmakla birlikte, bu bilgilerin yönetim kurulunun faaliyet raporunda yer verilmesi kuralı devam etmektedir. Zira YTTK’nın 516/II. maddesinde, yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporunda yer alacak bilgiler arasında, “yönetim kurulu üyeleri ile üst düzey yöneticilere ödenen ücret, prim, ikramiye gibi mali menfaatler, ödenekler, yolculuk, konaklama ve temsil giderleri, ayni ve nakdî imkanlar, sigortalar ve benzeri teminatlar” da sayılmıştır. Yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporunun, Kanun’da öngörülen diğer belgelerle birlikte genel kurul toplantısından en az onbeş gün önce, şirketin merkez ve şubelerinde, pay sahiplerinin incelemesine hazır bulundurulması gerekmektedir. Bu halde, yönetim kurulu üyelerine yapılan ödemeler kamuoyuna açıklanmasa da pay sahipleri, faaliyet raporunu inceleyerek bu ödemeler hakkında bilgi sahibi olabilecek ve genel kurulda faaliyet raporunun ya da başka bir gündem maddesinin görüşülmesi sırasında bu hususu dile getirebilecektir.

VI- SONUÇ

Anonim şirketlerde yönetim kurulu üyelerine, tutarı esas sözleşmeyle veya genel kurul kararıyla belirlenmiş olmak şartıyla huzur hakkı, ücret, ikramiye, prim ve yıllık kârdan pay ödenmesi mümkündür. Söz konusu ödemelerin yapılabilmesi için tutarlarının esas sözleşmede gösterilmesi ya da genel kurul tarafından belirlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde yönetim kurulu üyelerine ödeme yapılması mümkün değildir. Yönetim kurulu üyelerine bahsi geçen ödemelerden sadece birisi yapılabileceği gibi bunlardan birkaçı bir arada da yapılabilir. Ancak, mali hakların belirlenmesi konusunda dürüstlük (iyi niyet) kuralına aykırı davranılmamalı ve Kanunda öngörülen hak kötüye kullanılmamalıdır. YTTK’da gösterilen mali haklar dışında ayrıca yönetim kurulu üyelerine, ifa edilen görev ile üstlenilen sorumluluk kapsamında, ancak dürüstlük kuralına aykırı olmamak kaydıyla, yolluk, temsil ödeneği, sigorta primleri, özel emeklilik, lojman, araç, tatil gibi imkanların sağlanması da mümkündür. www.ozdogrular.com

6335 sayılı Kanunla YTTK’da yapılan değişiklik sonrasında yönetim kurulu üyelerine ödenen mali hakların şirketin internet sitesinde yayımlanması ve Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde ilan edilmesi zorunluluğu ile bu işlemleri yapmayanlar hakkında öngörülen cezalar yürürlükten kaldırılmıştır. Ancak, bahsi geçen bilgilerin yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporunda yer verilmesi kuralında herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Söz konusu bilgiler kamuoyunun bilgisine sunulmasa da, en azından pay sahipleri bu bilgileri yönetim kurulunun yıllık faaliyet raporundan edinebilecektir.

Mustafa YAVUZ*

E-Yaklaşım
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

*    Gümrük ve Ticaret Başmüfettişi

(1) 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu 13.01.2011 tarihinde TBMM’de kabul edilmiş, 14.02.2011 tarih ve 27846 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış ve 01.07.2012 tarihinde de yürürlüğe girmiştir.

(2) ETTK’nın “Huzur Hakkı” başlıklı 333. maddesi, “Aksine esas sözleşmede hüküm olmadığı takdirde yönetim kurulu üyelerine her toplantı günü için bir ücret verilir. Ücret miktarı esas sözleşmede tayin edilmemişse genel kurulca tayin olunur.” şeklindedir.

(3) Genel kurulun mali haklara ilişkin kararı, olağan (adi) çoğunluk ile alınabilecektir. Bu durumda, toplantı nisabı, sermayenin en az dörtte birini karşılayan payların sahiplerinin veya temsilcilerinin toplantıda hazır olması; karar nisabı ise toplantıda hazır bulunan oyların çoğunluğudur. İlk toplantıda, toplantı nisabına ulaşılamadığı takdirde, ikinci toplantının yapılabilmesi için nisap aranmayacaktır (YTTK md. 418).

(4) http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.4fcf8988be5678.02658448 (Erişim: 06.06.2012)

(5) http://blog.milliyet.com.tr/primle-calisan-iscilerin-haklari-nelerdir-/Blog/?BlogNo=332274 (Erişim: 06.06.2012)

(6) 6336 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile Türk Ticaret Kanunu’nun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, 30.06.2012 tarih ve 28339 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.