1. Giriş

Bilindiği üzere 5746 sayılı "Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun"un 3'üncü maddesi uyarınca Ar-Ge merkezlerinde gerçekleştirilen Ar-Ge ve yenilik harcamalarının tamamı kurum kazancının tespitinde indirim konusu yapılabilmektedir. Ayrıca Ar-Ge merkezlerinde 500 ve üzerinde tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam edilmesi halinde Ar-Ge merkezlerinde o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamasının bir önceki yıla göre artışının yarısı da indirim toplamına dahil edilmektedir.

Kanun'da ve Kanun'un uygulamasına ilişkin usul ve esasların düzenlendiği "Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği"nde, Ar-Ge merkezlerinde yürütülen Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerine yönelik olarak yapılan harcamaların Ar-Ge indirimi kapsamında değerlendirilmesi için her hangi bir kurum tarafından hibe şeklinde desteklenmesi şartı bulunmamasına karşın, son dönemde bazı vergi inceleme elemanlarının konuya farklı bir yorum getirdikleri görülmektedir. İnceleme elemanları, Ar-Ge merkezlerinde yürütülen ve TÜBİTAK gibi kurum ve kuruluşlardan destek alınmayan projelerin aslında Ar-Ge faaliyeti niteliğini taşımadığını, dolayısıyla bu projeler için yapılan harcamaların Ar-Ge indiriminden yararlanamayacağını iddia etmektedir.

Bu yazımızda, bahsi geçen incelemelerin vergi mevzuatımızın konuyla ilgili hüküm ve düzenlemeleri ile Ar-Ge merkezlerinin kuruluş ve faaliyet esasları çerçevesinde değerlendirilmesine ilişkin açıklama ve görüşlerimize yer verilecektir.

2. Yasal Düzenlemeler

2.1. Ar-Ge indirimi

Vergi mevzuatımıza göre Ar-Ge indiriminin ikili bir ayrımda ele alınması gerekmektedir. Bu ayrıma göre öncelikle, 5520 Sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu'nda ve 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nda yer alan düzenlemelerden bahsetmekte fayda görüyoruz.

Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 10'uncu maddesinin 1'inci fıkrasının (a) bendinde ve Gelir Vergisi Kanunu'nun 89'uncu maddesinin 9'uncu fıkrasında, mükelleflerin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının % 100'ü oranında hesaplanacak "Ar-Ge indirimi" nin kurumlar vergisi/gelir vergisi beyannamesi üzerinde ayrıca gösterilmek şartıyla, kurum kazancından/ticari kazançtan indirilebileceği hüküm altına alınmıştır.

Ar-Ge indirimi açısından belirtmiş olduğumuz ikili ayrımın diğer ayağını da 5746 sayılı "Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun" ve bu Kanun'a dayanılarak yayımlanan Tebliğ ve Yönetmelikler oluşturmaktadır.

5746 Sayılı Kanun kapsamındaki düzenlemeler çerçevesinde ülkemizde özel sektörün Ar-Ge alt yapısı oluşturulmuş, çok sayıda Ar-Ge personeli çalıştıran ve ülkemizin GSYİH'daki Ar-Ge payına katkıda bulunan işletmelerin bu çalışmalarını daha da geliştirmelerine ve kendi teknolojilerini üretmelerine imkân sağlanmıştır.

Ar-Ge indirimi 5746 Sayılı Kanun'un "İndirim, istisna, destek ve teşvik unsurları" başlıklı 3'üncü maddesinde tanımlanmış durumdadır.

Buna göre kurum kazancı ve ticari kazancın tespitinde "Ar-Ge indirimi"nin uygulanabilmesi için,

·                 Teknoloji merkezi işletmelerinde,

·                 Ar-Ge merkezlerinde,

·                 Kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında  uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından Ar-Ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen Ar-Ge ve yenilik projelerinde,

·                 Rekabet öncesi işbirliği projelerinde,

·                 Teknogirişim sermaye desteklerinden yararlananlarca,

gerçekleştirilen Ar-Ge ve yenilik harcamalarının bulunması şarttır.

Genel uygulamaya bakıldığında, ülkemizde işletmelerin yürüttükleri Ar-Ge ve yenilik projeleri için destek almak üzere en sık başvurdukları kurumun TÜBİTAK olduğu görülmektedir. Genellikle "Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı" (Teydeb) tarafından uygun bulunarak hibe verilmek suretiyle desteklenen Ar-Ge ve yenilik projeleri bulunan mükellefler, bu projeler kapsamında yapmış oldukları harcamalar üzerinden Ar-Ge indirimi hesaplamaktadır. TÜBİTAK tarafından uygun bulunarak desteklenen Ar-Ge ve yenilik projelerinin ayrıca Vergi İdaresi tarafından onaylanma şartı bulunmamaktadır.

Ancak burada altını çizmek istediğimiz husus, Ar-Ge merkezlerinde gerçekleştirilen Ar-Ge ve yenilik projeleri kapsamında yapılan harcamaların Ar-Ge indirimine dahil edilebilmesi için vergi kanunlarınca her hangi bir kurum ve kuruluştan hibe destek alınması şartının getirilmemiş olmasıdır.

2.2. Ar-Ge faaliyetleri

Ar-Ge indirimi uygulaması ancak Ar-Ge ve yenilik faaliyeti kapsamında yapılan bir Ar-Ge harcaması bulunması halinde mümkün olabilecektir.

Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile Ar-Ge ve yenilik faaliyeti sayılmayan faaliyetler, hem 1 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği'nde, hem de 5746 Sayılı Kanun'un uygulamasına ve denetimine ilişkin usul ve esasların düzenlendiği "Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği"nde (Yönetmelik) açıklanmıştır.

Ancak yazımızın konusunu Ar-Ge merkezlerinde yürütülen faaliyetler dolayısıyla yapılan harcamalar üzerinden hesaplanan Ar-Ge indirimi oluşturduğundan, bu noktada 5746 Sayılı Kanun ve Yönetmelikte yapılan açıklamalar üzerinde durulacaktır.

Yönetmelikte yapılan düzenlemelere göre Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri;

— Kültür, insan ve toplumun bilgisinden oluşan bilgi dağarcığının artırılması ve bunun yeni süreç, sistem ve uygulamalar tasarlamak üzere kullanılması amacıyla yapılan,

— Sistematik bir temelde yaratıcı çalışmalar yürütmek suretiyle alanında bilimsel ve teknolojik gelişme sağlayan,

— Bilimsel ve teknolojik bir belirsizliğe odaklanan,

— Çıktıları özgün, deneysel, bilimsel ve teknik içerik taşıyan çevre uyumlu ürün tasarımı ve yazılım faaliyetleri dâhil olmak üzere yenilik süreçlerini de içeren

faaliyetlerdir.

Ancak Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin kapsamının daha iyi anlaşılabilmesi için Ar-Ge ve yenilik faaliyeti sayılmayan faaliyetlerinin de açıklanmasının yerinde olacağı düşüncesindeyiz. Zira Ar-Ge ve yenilik faaliyeti sayılmayan faaliyetler Yönetmelikte daha somut bir şekilde ele alınmış, bu faaliyetlerin neler olduğu açıkça sayılmıştır.

Buna göre Ar-Ge ve yenilik faaliyeti kapsamında değerlendirilmeyen faaliyetlere aşağıda yer verilmektedir.

— Pazarlama faaliyetleri, piyasa taramaları, pazar araştırması ya da satış promosyonu,

— Kalite kontrol,

— Sosyal bilimlerdeki araştırmalar,

— Petrol, doğalgaz, maden rezervleri arama ve sondaj faaliyetleri,

— İlaç üretim izni öncesinde en az 2 aşaması yurt içinde gerçekleştirilmeyen klinik çalışmalar ile üretim izni sonrasında gerçekleştirilen klinik çalışmalar,

— Bir Ar-Ge projesi kapsamında olmaksızın icat edilmiş ya da mevcut geliştirilmiş süreçlerin kullanımı,

— Yukarıda belirtilen amaçlara yönelik olmayan şekil, renk, dekorasyon ve benzeri estetik ve görsel değişiklikleri içeren biçimsel değişiklikler,

— Programlama dilleri ile işletim sistemleri hariç olmak üzere internet sitelerinin ve benzerlerinin hazırlanmasına yardımcı mevcut yazılımların kullanılması suretiyle yapılan yazılım geliştirme faaliyetleri,

— Yazılımlara ilişkin, bilimsel ve/veya teknolojik ilerlemeler veya teknolojik belirsizliklerin çözülmesini içermeyen olağan ve tekrarlanan faaliyetler,

— İlk kuruluş aşamasında kuruluş ve örgütlenmeyle ilgili araştırma giderleri,

— Ar-Ge ve yenilik faaliyetleriyle geliştirilen ürüne veya sürece ilişkin fikrî mülkiyet haklarının edinimi dışında bu hakların korunmasına yönelik çalışmalar,

— Numune verilmek amacıyla prototiplerden kopyalar çıkarılıp dağıtılması ve reklam amaçlı tüketici testleri,

— Üretim ve üretim altyapısına yönelik yapılan yatırım faaliyetleri, ticari üretimin planlanması ve seri üretim sürecine ilişkin harcamalar,

— Bir Ar-Ge projesi kapsamında olmaksızın yeni süreç, sistem veya ürün ortaya konulmasına hizmet etmeyen doğrudan veya gömülü teknoloji transferi.

Görüleceği üzere, Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinin kapsam ve sınırları Yönetmelikte ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiş durumdadır. Bu nedenle Ar-Ge merkezlerinde yürütülen faaliyetler vergi mevzuatımız açısından değerlendirilirken bu açıklamaların göz önünde bulundurulması gereklidir.

2.3. Ar-Ge merkezleri

Ar-Ge merkezleri, 5746 Sayılı Kanun'un 2'nci maddesinde, dar mükellef kurumların Türkiye'deki işyerleri dahil, kanuni veya iş merkezi Türkiye'de bulunan sermaye şirketlerinin; organizasyon yapısı içinde ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş, münhasıran yurtiçinde araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde bulunan ve en az elli tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam eden, yeterli Ar-Ge birikimi ve yeteneği olan birimler olarak tanımlanmıştır.

Ar-Ge merkezlerine yönelik başvuru, değerlendirme ve denetim işlemleri 5746 Sayılı Kanun kapsamında T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Bilim ve Teknoloji Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.

Bakanlık tarafından yapılan resmi açıklamaya göre, 26.07.2012 tarihi itibarıyla 163 işletme Ar-Ge merkezi kurmak için başvurmuş, 134 işletmeye Ar-Ge merkezi belgesi verilmiştir. Ar-Ge merkezi belgesi verilmesi uygun bulunan 134 işletmeden belgesi çeşitli sebeplerle iptal edilen 5 işletme dışında kalan 129 işletmenin Ar-Ge merkezleri faal olarak çalışmaktadır. Faaliyetlerini sürdüren Ar-Ge merkezlerinde 26.07.2012 tarihi itibarıyla çalışan Ar-Ge personeli sayısı 14.837 olup, Ar-Ge merkezlerinde 2008-2010 yılları arasında gerçekleştirilen toplam Ar-Ge harcaması ise 4,8 milyar TL'dir.

5746 Sayılı Kanun ile Ar-Ge merkezlerine sağlanan teşvik ve destekler, ülkemizde Ar-Ge harcamalarının artırılması açısından büyük önem arz etmektedir. Kanun kapsamında sağlanan teşvikler ile yabancı yatırımcıların da Ar-Ge merkezlerini ülkemize taşımalarının sağlanması hedeflenmektedir.

2.3.1 Ar-Ge merkezlerinin kuruluş esasları

Ar-Ge merkezi belgesi almak isteyen işletmelerin yapacakları başvurularda T.C. Bilim Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından istenen bilgi ve belgeleri içeren başvuru dosyasını hazırlamaları gerekmektedir. 5746 Sayılı Kanun'da öngörülen destek ve teşviklerden yararlanmak üzere Ar-Ge merkezi belgesi almak için yapılan başvurularda aşağıda belirtilen asgari şartlar aranmaktadır.

- Ar-Ge merkezlerinde en az 50 tam zaman eşdeğer Ar-Ge personeli istihdam edilmesi,

- Ar-Ge merkezlerinin bu Kanun kapsamındaki Ar-Ge faaliyetlerinin yurt içinde gerçekleştirilmesi,

- İşletmenin; yeterli Ar-Ge yönetimi ile teknolojik varlıklar, Ar-Ge insan kaynakları, fikrî haklar, proje ve bilgi kaynakları yönetim yeteneği ve kapasitesinin bulunması,

- Ar-Ge merkezlerinin, Ar-Ge ve destek personelinin Ar-Ge merkezinde çalıştığının fiziki kontrolünü yapacak mekanizmalara sahip olması,

- Ar-Ge merkezlerinin konusu, süresi, bütçesi ve personel ihtiyacı tanımlanmış Ar-Ge ve yenilik program ve projelerinin bulunması,

- Ar-Ge merkezlerinin ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş ve tek bir yerleşke veya fiziki mekân içinde yer alması,

- Ar-Ge merkezlerinin 4691 Sayılı Kanun'la kurulan teknoloji geliştirme bölgeleri dışında yer alması.

Ar-Ge merkezi başvurularının değerlendirilmesi ve Ar-Ge merkezlerinin denetimi, Değerlendirme ve Denetim Komisyonu tarafından yapılmaktadır.

Değerlendirme ve Denetim Komisyonu,

- Maliye Bakanlığı tarafından 1 yıl için belirlenecek bir üye,

- Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Bilim ve Teknoloji Genel Müdürü veya mazereti halinde yardımcısı,

- Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının talebi üzerine tüm yüksek öğretim kurumlarınca, bir yıl için önerilecek, teknoloji alanlarında uzmanlığı bulunan en az 20 akademisyen arasından, başvurusu değerlendirilecek merkezin ilgili olduğu konuya göre Bakanlık tarafından seçilecek iki üye,

-TOBB tarafından bir yıl için önerilen, başvurusu değerlendirilecek merkezin teknoloji alanında veya sektöründe uzmanlığı bulunan, tercihen üniversite veya araştırma kurumlarında görevli en az 10 adet bilim insanı arasından Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından seçilen bir üye

olmak üzere toplam beş kişiden oluşmaktadır.

Değerlendirme ve Denetim Komisyonu, Ar-Ge merkezi başvurusunu ve denetim dosyasını yerinde incelemek üzere ilgili teknolojik alanda uzmanlık ve deneyimi olan 3 hakem görevlendirmektedir.

Hakemler, Ar-Ge Merkezi başvurusunu veya denetimini yerinde ve dosya üzerinde, değerlendirme ve denetim kriterleri, Yönetmelik ve ilgili dokümanlar çerçevesinde inceleyerek raporlarını hazırlamakta ve Değerlendirme ve Denetim Komisyonuna sunmaktadır. Ancak hakemlerin görüşü tavsiye niteliğinde olup, nihai karar Komisyon tarafından verilmektedir.

Kararın olumlu olması halinde sonuç, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Gelir İdaresi Başkanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı ve başvuru sahibi işletmeye 7 gün içerisinde bildirilmektedir.

Başvurusu uygun bulunarak Ar-Ge Merkezi Belgesi alan işletmeler, belgenin düzenlendiği tarihten itibaren 5746 Sayılı Kanun'da belirtilen şartlarla Kanun'la sağlanan destek ve teşviklerden yararlanmaya başlamaktadır.

2.3.2 Ar-Ge merkezi faaliyetlerinin raporlanması

Ar-Ge merkezi belgesi verilen işletmelerin, belgenin alınmasını takip eden her faaliyet yılı için yıllık sürede gerçekleştirilen Ar-Ge faaliyetleri ile ilgili bilgileri içeren Ar-Ge Merkezi Faaliyet Raporu hazırlamaları ve belgenin verildiği takvim ayını izleyen ay içinde Bakanlığa göndermeleri gerekmektedir.

Faaliyet raporunda işletme ve Ar-Ge merkezi ile ilgili geniş kapsamlı bilgiler bulunmaktadır. Bunlar arasında Ar-Ge merkezinde tamamlanan ve yürütülmekte olan projelerle ilgili detaylı bilgiler de yer almaktadır.

Ar-Ge merkezinde son bir yıl içerisinde tamamlanan projelerle ilgili olarak öncelikle projenin Ar-Ge ve yenilikçi yönü hakkında bilgi verilmekte, proje sonuçlarının belirlenen hedeflere göre başarısı değerlendirilmekte, proje sonucunun işletmeye, yeni bir teknoloji, yeni bir ürün veya rekabet gücü sağlayacak ürün geliştirme açısından nasıl bir katkı sağladığı raporda açıklanmaktadır.

Raporda ayrıca Ar-Ge merkezinde son bir yıl içerisinde tamamlanan ve yürütülen projelerle ilgili olarak ayrıca projelerin adı, toplam bedeli, başlama-tamamlanma tarihi, çalışan personel sayısı, varsa destek alınan kurum ve destek miktarı, işletmenin kendi bütçesinden sağladığı proje tutarı, proje kapsamında satın alınan cihazlar, proje kapsamında yapılan hizmet alımının konusu, hizmet alımın proje harcama tutarı ve proje bütçesine oranı, proje kapsamında yapılan patent başvurusu ya da alınan patent varsa patent ya da başvuru numarası, patent konusu ile ilgili bilgilere de yer verilmektedir.

Bununla birlikte Ar-Ge merkezi bulunan işletmelerin, bu merkezlerde çalışan personel listesini her bir ay bazında ayrı ayrı olmak üzere, geçici vergilendirme dönemlerini izleyen ayın sonuna kadar bağlı bulundukları vergi dairesine ve ilgili Sosyal Güvenlik İl Sigorta Müdürlüğüne vermeleri gerekmektedir. Herhangi bir üç aylık dönemde asgari Ar-Ge personeli çalıştırma şartını ihlal eden işletmelerin, şartların ihlal edildiği tarihten tekrar sağlandığı tarihe kadar 5746 Sayılı Kanun kapsamında sağlanan destek ve teşviklerden yararlanmaları mümkün bulunmamaktadır.

2.3.3 Ar-Ge merkezlerinin denetlenmesi

Ar-Ge merkezi faaliyet raporunun şekil ve içeriği açısından ön incelemesi Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yapılmakta, eksik bilgi ve evrak bulunması hâlinde, tespit edilen eksiklikler en geç 15 gün içinde tamamlattırılmakta ve başvuru dosyasının bir örneği Değerlendirme ve Denetim Komisyonu üyelerine iletilmektedir.

Değerlendirme ve Denetim Komisyonu tarafından Ar-Ge merkezinin denetlenmesine ilişkin işlemler 45 günde tamamlanmaktadır.

Komisyonun tayin ettiği hakemler tarafından hazırlanan denetleme raporunda, Ar-Ge merkezinde yürütülen Ar-Ge ve yenilik program ve projeleri ile ilgili olarak,

- Projelerin işletmenin hizmet verdiği sektörle uyumu,

- Ar-Ge merkezi faaliyet alanı ile ilgili olarak uluslararası düzeyde yürütülen, özgün teknoloji içeren, yenilikçi ve ürüne yönelik projelerin durumu,

- Ar-Ge merkezinde üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesine yönelik olarak yürütülen çalışmalar,

- Ar-Ge merkezinde devam eden/planlanan San-Tez veya TÜBİTAK Teydeb projesi olup olmadığı, işletmenin bu programlar hakkında yeterli bilgisinin olup olmadığı,

- İşletmenin Ar- Ge merkezi belgesi aldığı tarihten itibaren üniversiteler, araştırma kurum ve kuruluşları ile proje bazlı işbirliklerinin başlatılması konusunda yapılan çalışmaları,

- Ar-Ge merkezinde yürütülen projeler sonucunda ortaya çıkacak fikri ve sınai mülkiyet hakları ile uluslararası yayın sayısının arttırılması konusunda yapılan çalışmalar,

ile ilgili değerlendirmelerde bulunulmaktadır.

Ayrıca, raporda faaliyet döneminde Ar-Ge merkezinde yürütülen projelerden an az on tanesi,

- Projenin Ar-Ge niteliği, teknolojik yönü ve yenilikçilik açısından,

- Projede görev alan personelin yeterliliği (sayı ve nitelik) açısından,

- Proje kapsamında yapılan satın alımların (makine-donanım, hizmet alımı vb.) projedeki faaliyetlere uygunluğu açısından,

ayrı ayrı değerlendirilmekte ve bu projeler hakkında genel bir değerlendirmede bulunulmaktadır.

Raporun sonuç bölümünde Ar-Ge merkezinin takip eden faaliyet döneminde 5746 Sayılı Kanun kapsamında desteklenmesinin uygun olup olmadığı hususunda görüş belirtilmektedir.

Değerlendirme ve Denetim Komisyonunun nihai değerlendirmesi sonucunda, denetimde tespit edilen eksiklik ve ihlalin ölçüsüne göre belge iptal edilmekte veya eksikliklerin giderilmesi için 3 ayı geçmemek üzere ilgili işletmeye süre verilmekte, tespit edilen eksiklikler verilen süre içinde giderilmediği takdirde işletmeye verilen Ar-Ge Merkezi Belgesi iptal edilmektedir.

Ar-Ge merkezinin asgari başvuru şartlarını sağlamadığının tespit edilmesi hâlinde ise Ar-Ge merkezi belgesi Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından iptal edilmektedir.

Denetimler sırasında gerekli şartları taşımadığı tespit edilen merkezlerin durumu Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından 10 gün içinde Gelir İdaresi Başkanlığına ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığına bildirilmektedir.

İşletmeler tarafından kurulan birimlerin Ar-Ge merkezi olma şartını kaybetmeleri, Yönetmelikte belirtilen şartları ihlal etmeleri veya destek ve teşviklerin amacı dışında kullanılması hâlinde, şartların kaybedildiği, ihlalin gerçekleştiği veya destek ve teşviklerin amacı dışında kullanıldığı tarihten itibaren işletmelerin 5746 Sayılı Kanun'la Ar-Ge merkezlerine sağlanan destek ve teşviklerden yararlanmaları mümkün bulunmamaktadır.

2.4. Ar-Ge merkezlerinde Ar-Ge indiriminin uygulanmasında izlenecek yöntem

Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği'nin  9'uncu maddesinin 1 numaralı fıkrasında, Ar-Ge indiriminden yararlanacak işletmelerin, yıllık gelir ve kurumlar vergisi beyannamesi ekinde bağlı bulundukları vergi dairelerine verecekleri belgeler sayılmış, 2 numaralı fıkrasında ise Ar-Ge merkezlerinde Ar-Ge indiriminin uygulanabilmesi için birinci fıkrada belirtilen belgeleri de içeren yeminli malî müşavir tasdik raporunun ilgili mevzuatta belirtilen süre içinde bağlı bulunulan vergi dairesine verilmesinin zorunlu olduğu, Ar-Ge merkezleri için birinci fıkrada sayılan belgelerin beyannameyle birlikte ayrıca verilmesinin istenilmediği açıklamalarına yer verilmiştir. Anılan madde hükmünün 3'üncü fıkrasına göre, Ar-Ge indirimine ilişkin birinci fıkrada belirtilen belgelere tam tasdik raporu ekinde yer verilmiş olması durumunda, Ar-Ge indirimine ilişkin olarak ayrıca tasdik raporu düzenlenmesine gerek bulunmamaktadır.

Vergi dairesine verilecek belgeler arasında Ar-Ge merkezlerinde yürütülen Ar-Ge ve yenilik projelerinin hangi aşamada bulunduğuna, bu projelerin veya iş planının uygulama durumuna ilişkin belgeler de bulunmaktadır.

Ar-Ge merkezlerinde yapılan ve Ar-Ge indirimi kapsamına dahil edilen harcamaların Yeminli Mali Müşavir tarafından tasdik edilmesi zorunludur.

3. Konuya ilişkin vergi incelemeleri

Son dönemde Ar-Ge merkezi bulunan bazı mükellefler nezdinde başlatılan vergi incelemelerinde, inceleme elemanlarının Ar-Ge merkezlerinde yürütülen Ar-Ge faaliyetlerini, projelerin 5746 Sayılı Kanun'da sayılan kurum, kuruluş ve fonlar tarafından desteklenip desteklenmediğine bakarak bir değerlendirmeye tabi tuttukları görülmektedir.

İnceleme elemanları tarafından getirilen bu bakış açısı, bir projenin gerçekten Ar-Ge projesi niteliğinde olması halinde işletmenin zaten bunlar için hibe desteği almak isteyeceği, işletmeye ek kaynak yaratacak bu desteğin alınmamasının ise projenin Ar-Ge faaliyeti kapsamında yürütülmediğini göstereceği varsayımına dayanmaktadır. İnceleme elemanları mümkün olan desteklerden faydalanılmaması durumunun iktisadi, ticari ve teknik icaplara uymadığını iddia etmektedirler.

Uygulamaya bakıldığında Ar-Ge merkezlerinde yürütülen Ar-Ge projeleri için bu desteklerin alınıp alınmaması tamamen işletme yönetiminin vereceği karar doğrultusunda belirlenmektedir. Zira bu projeler için TÜBİTAK vb. başka bir kurumdan destek alınması finansal açıdan işletmeye önemli katkılar sağlayabilecek olmakla birlikte, vergisel açıdan böyle bir zorunluluk bulunmamaktadır.

Ar-Ge merkezine sahip işletmelerin çoğu zaman bir hesap döneminde birden fazla Ar-Ge ve yenilik projesi yürüttüğü bilinmektedir. Bu desteklerin alınabilmesi için başvuru, denetim, raporlama vb. süreçlerin zamanında yürütülmesi, iyi bir takip mekanizmasının geliştirilmesi gereklidir.

Bu nedenle, Ar-Ge merkezlerinde yürütülen Ar-Ge ve yenilik projelerinin bazıları desteklerden faydalanmasa bile, bu projelerin tamamı Ar-Ge indiriminden faydalanabilecektir. Ancak bu noktada dikkat edilmesi gereken nokta ise bu merkezlerde yürütülen faaliyetlerin niteliğidir. Zira Ar-Ge merkezlerinde yürütülen tüm faaliyetlerin her koşulda Ar-Ge faaliyeti sayılacağı yönünde bir değerlendirme yapmak hatalı sonuçlara yol açabilecektir.

Dolayısıyla, Ar-Ge merkezlerinde yürütülen Ar-Ge faaliyetlerinin Kanun'la getirilen düzenlemeler çerçevesinde yorumlanması ve faaliyetlerin Ar-Ge faaliyeti niteliğinde olup olmadığının objektif bir değerlendirmeye tabi tutulması gerekmektedir.

4. Sonuç

1 Nisan 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5746 sayılı "Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun" ile; Ar-Ge ve yenilik yoluyla ülke ekonomisinin uluslararası düzeyde rekabet edebilir bir yapıya kavuşturulması için teknolojik bilgi üretilmesinin, verimliliğin artırılmasının, üretim maliyetlerinin düşürülmesinin, teknolojik bilginin ticarileştirilmesinin, rekabet öncesi işbirliklerinin geliştirilmesinin, teknoloji yoğun üretim, girişimcilik ve bu alanlara yönelik yatırımlar ile Ar-Ge'ye ve yeniliğe yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye girişinin hızlandırılmasının, Ar-Ge personeli ve nitelikli işgücü istihdamının artırılmasının desteklenmesi ve teşvik edilmesi amaçlanmıştır.

Kanunun bu amaçla getirmiş olduğu en önemli teşvik araçlarından biri de Ar-Ge indirimidir. Kanun koyucu Ar-Ge indirimini belirli şartlara bağlamış, ancak Ar-Ge merkezlerinde yürütülen Ar-Ge ve yenilik projeleri ile ilgili olarak yetkin bir kuruluştan onay alınması zorunluluğunu ve bununla ilgili harici bir destekten faydalanma şartını getirmemiştir.

Buna karşın, Ar-Ge merkezlerinde yürütülen faaliyetler ile ilgili olarak işletmelere belirli standartları sağlama, raporlama yapma vb. sorumluluklar yüklenmiş, bunlara ilişkin olarak da düzenli denetim süreçleri öngörülmüştür.

Konusu, süresi, bütçesi ve personel ihtiyacı tanımlanmış Ar-Ge ve yenilik program ve projelerinin bulunması, Ar-Ge merkezlerinin kurulması ve faaliyetlerinin sürdürülmesi için aranan temel şartlar arasında yer almaktadır. Ar-Ge merkezlerinde yürütülen Ar-Ge projeleri hem işletmeler tarafından düzenlenen raporlarda açıklanmakta hem de denetimlerde incelenmekte ve denetleme raporunda geniş bir şekilde değerlendirilmektedir. Ayrıca Ar-Ge indirimine konu edilen harcamaların ilişkili olduğu Ar-Ge ve yenilik projeleri hakkında YMM tasdik raporlarında da bilgi verilmektedir.

Bu yönüyle bakıldığında, Ar-Ge merkezlerinde yürütülen Ar-Ge ve yenilik projeleri için etkin bir denetim sisteminin kurulmuş olduğu söylenebilecektir. Ancak bu durum Ar-Ge merkezlerinde yürütülen her projenin mutlaka Ar-Ge ve yenilik projesi niteliğinde olduğu anlamına gelmemektedir.

Dolayısıyla vergi inceleme elemanlarının beyan edilen vergilerin doğruluğunu araştırmak ve tespit etmek amacıyla Ar-Ge merkezlerinde yürütülen projelerin niteliğini sorgulamaları son derece doğaldır. Ancak buna yönelik olarak ileri sürülen iddiaların yasal dayanağının bulunması ve somut olarak inandırıcı bilgi ve belgelerle kanıtlanması gereklidir.

Bu itibarla konuya ilişkin mevcut düzenlemeler göz önüne alındığında, yalnızca başka desteklerden faydalanılmamasını gerekçe göstererek vergi inceleme elemanlarının Ar-Ge merkezlerinde yapılan harcamaların Ar-Ge indiriminden faydalanamayacağını iddia etmelerinin doğru bir yaklaşım olmadığı kanaatindeyiz. Serdar Altay - İlter Oktay/E&Y

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.