I- GİRİŞ

Çalışma hayatında bazı işverenlerin yeni işe başlayanlar için deneme süresinde olduklarından hareketle işçilerin sigortalı işe girişlerini Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmedikleri görülmektedir. Deneme süresi işyerinde yeni çalışmaya başlanan bir işçinin, işyerinin çalışma koşullarını ve işvereni, işverenin de işçinin çalışma yeteneğini, çalışma disiplinini görebilmesi için konulan bir süredir. www.ozdogrular.com

Deneme süresi, 4857 sayılı İş Kanunu’([1])nda deneme süreli iş sözleşmesi olarak düzenlenmiş, işvereni belli yükümlülüklerden koruma amacıyla getirilmiş olan bir uygulama olmakla birlikte iş hayatında bazı yönlerden yanlış yorumlanmaktadır. Bu çalışmamızda da deneme süreli iş sözleşmelerini tanımlanıp işveren tarafından yanlış bilinen hususlara değinilecektir.

II- DENEME SÜRELİ İŞ SÖZLEŞMELERİ

İşveren işe aldığı kişiyi denemek ve işe uygunluğunu kontrol etmek isteyebilir. Bu durumda yapılan sözleşmeye deneme süreli iş sözleşmesi denir. Deneme süreli iş sözleşmesi, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 15. maddesinde “Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmesi ile dört aya kadar uzatılabilir. Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresini gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.” şeklinde ifade edilmiştir. Bu çalışma şekli ile işveren iş akdini derhal feshedememe (İş Kanunu’nda belirtilen bildirim sürelerine uymak zorunda) ve tazminat ödeme gibi iki yükümlülükten kurtulmaktadır. Bu durumda işveren için en basit anlamıyla işçinin işi öğrenene kadar geçen süre kapsamında kendisine en az maliyetli olmasını sağlamaktadır.

Deneme süreli iş sözleşmesi, işverenin işçinin iş konusundaki bilgisini, işe yatkınlığını, yeteneklerini, çalışkanlığı ve kişiliği hakkında bilgi edinmesi ve işçinin de işyerinin çalışma koşulları ve işin kendisine uygun olup olmadığını anlaması amacıyla iş hayatının koşulları göz önüne alınarak düzenlenen bir uygulamadır. Sonuçta iş akdinin sürekli ve karşılıklı bağımlılık unsurları göz önüne alındığında bu uygulama iş hayatı için bir gerekliliktir. www.ozdogrular.com

III- SOSYAL GÜVENLİK MEVZUATI AÇISINDAN DENEME SÜRESİ

Gerek işverenler ve gerekse işveren vekilleri çalışanları ile deneme süreli iş akdi yaptıkları zaman çalışanların sigortalılığını deneme süresi bittikten sonra yapma eğilimde olmaktadırlar. Bu şekilde hareket etmelerinin nedeni işçi eğer işletme için çalışmaya devam edecekse veya işçinin kendi işlerine uygun olduğunu anlayınca sigortalılığını sağlayarak özellikle de işçi sirkülasyonunun yüksek olduğu sektörlerde işçi maliyetini minimize etmektir. İşveren ve işveren vekilleri tarafından dile getirilen bir diğer neden ise, özellikle de işçi sirkülasyonunun yüksek olduğu sektörlerde işçilerin sürekli olmadığı, birkaç gün gelip daha sonra gittiğini ifade ederek sigortalılığını belli bir süre sonra yapma eğiliminde olmaktadırlar. www.ozdogrular.com

Deneme süreli iş sözleşmelerine 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu([2]) açısından baktığımız zaman ise, işveren ve işveren vekillerinin deneme süresinde işçileri sigortasız çalıştırmasının ne kadar yanlış olduğu aşikardır. 5510 sayılı Kanun’un 8. maddesinde “İşverenler, 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılan kişileri, 7. maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen sigortalılık başlangıç tarihinden önce, sigortalı işe giriş bildirgesi ile Kurum’a bildirmekle yükümlüdür.” şeklinde ifade edildiğinden işçinin deneme süreli iş akdi ile çalışıp çalışmadığının 5510 sayılı Kanun açısından bir önemi bulunmamaktadır. İşveren bağımlı olarak çalışan kişi işçi sayıldığından bunun deneme süreli olarak çalışmasının sigortalı olmasına engel değildir. www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ

İşyerinde deneme süreli iş sözleşmesine dayalı bir işçinin olması onun sigortalı olmasına engel değildir. Aksine işe yeni girmiş bir kişinin o işi tanıyana kadar ki süreçte iş kazasına maruz kalma riski çok yüksektir ve böyle bir olayın yaşanması işveren için altından kalkılmaz maddi yükümlülükler doğurabilir. Tabi olayın bir de denetim kısmı var, işyerinde yapılan denetim esnasında kayıt dışı çalıştığı tespit edilen kişinin deneme süreli olması pek anlam ifade etmemekte ve cezai yaptırım uygulanmaktadır. Hal böyle iken maliyetleri indirelim derken işveren altından kalkamayacağı maddi yükümlülüklerle karşılaşabilir. www.ozdogrular.com

Elbette işveren özellikle de kalifiye işçi ihtiyacı hissedilen sektörlerde bahsedilen şekilde bir sözleşme yaparak işçinin ergonomik olarak işe uyumunu sağlayana kadarki süreçte maddi külfetlerden kurtulmak isteyecektir. Ancak bu işçinin sigortalılığını sağlamaması durumunda yukarıda bahsedildiği gibi iş kazası, denetim durumunda çok ciddi maddi külfetin altında kalması kaçınılmaz bir durumdur. Bu konuda söylenecek son söz işçi işyerine ayak basmadan sigortalılığın sağlanması gerektiğidir.

Ahmet NACAROĞLU*

Mehmet KAYA**
E-Yaklaşım

*    Sosyal Güvenlik Denetmeni
**   Sosyal Güvenlik Denetmen Yrd.

[1] 10.06.2003 tarih 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[2] 16.06.2006 tarih 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.