I- GİRİŞ

Mevzuatımızda yurtdışı borçlanmasıyla ilgili ilk yasal düzenleme 30.05.1978 tarih 2147 sayılı Kanun ile yapılmıştır. Ancak bu Kanunun kapsamlı ve yeterli olmayışı yeni bir düzenlemenin yapılması ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Bunun üzerine 08.05.1985 tarih 3201 sayılı “Yurtdışında Çalışan Türk Vatandaşlarının Yurtdışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun” düzenlenerek yürürlüğe girmiştir. 3201 sayılı Kanun ile uzun yıllar yurtdışında yaşamış Türk vatandaşlarının oralardaki çalışmalarını veya ev kadını olarak geçen sürelerini Türkiye’de sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilmesi imkanı sağlanmıştır. Böylece gurbetçi vatandaşlarımız Türkiye’de uzun vadeli sigorta kolları olan yaşlılık, malullük ve ölüm sigortası hükümlerinden yararlanma hakkına sahip olmuşlardır. www.ozdogrular.com

II- YURTDIŞI HİZMET SÜRELERİNİN BORÇLANILMASI İÇİN GEREKEN ŞARTLAR NELERDİR?

Yurtdışı Hizmet Sürelerinin Borçlanılması İçin bazı şartların birlikte gerçekleşmiş olması gerekir. Bu şartlar;

A- TÜRK VATANDAŞI OLMAK

Yurtdışı hizmet borçlanması yapmak isteyen kişi Türkiye Cumhuriyeti Vatandaşı olması gerekir.06.11.2008 tarih ve 27046 sayılı yönetmenlikte belirtildiği üzere 3201 sayılı yasa ikili veya çok taraflı sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış olup olmadığına bakılmaksızın yabancı bir ülkede geçen sigortalılık veya ev kadını sürelerinde ve borçlanma talep tarihinde Türk vatandaşı olanları kapsar. Denmektedir. Bu ifadeden anlaşılacağı üzere Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olma şartı da iki halde yerine getirilmelidir. Birincisi, borçlanılması istenilen sürelerde ilgilinin Türk vatandaşı olması, ikincisi ise Türk vatandaşlığında geçen süreleri borçlanma talebinde bulunan sigortalı veya hak sahibinin yazılı başvuru tarihi itibari ile Türk vatandaşı olmasıdır. Türk vatandaşlığı ile birlikte yabancı ülke vatandaşlığı devam edenler yani çiftte vatandaşlar da 3201 sayılı kanunun hükümlerinden yararlanabilmektedir.

B- BELİRLİ NİTELİKTE YURTDIŞI SÜRELERİ BULUNMAK

3201 sayılı Kanun hükümlerinden yararlanabilmek için gereken ikinci şart kişinin yurtdışında belirli nitelikte geçen çalışması veya sürelerinin bulunmasıdır. Bu süreler;

—Yurtdışında Hizmet akdi kapsamında veya kendi nam ve hesabına bağımsız olarak geçen sigortalılık süreleri

—Hizmet akdi kapsamında veya kendi nam ve hesabına bağımsız olarak geçen sigortalılık süreleri arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik süreleri,

—Ev kadını olarak geçen, süreleridir.

Ancak, şu süreler borçlanma kapsamı dışında tutulur:

a) 18 yaşın doldurulmasından önce yurtdışında sigortalı ve ev kadını olarak geçen süreler,

b) Türk vatandaşlığının kazanılmasından önce veya Türk vatandaşlığının kaybedilmesinden sonra yurtdışında sigortalı veya ev kadını olarak geçen süreler,

c) İkili sosyal güvenlik sözleşmesine göre kendilerine kısmi aylık bağlanmış olanların yurtdışında geçen sigortalılık süreleri arasında ve bu sürelerin bitim tarihinden sonraki işsizlik süreleri,

d) Sosyal güvenlik kanunlarına göre malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları kapsamında geçen sürelerle çakışan yurtdışı süreleri borçlandırılmaz.

C- HİZMETLERİ BELGELENDİRMEK

Yurtdışı borçlanma başvurusunda bulunanlar, yurtdışında geçen ve borçlanmaya esas olacak sürelerini mevzuatta belirtilen belgeler ile belgelendirmeleri zorunludur. Borçlanmanın yapılabilmesi için Kuruma ibraz edilmesi gereken belgeler, sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilen ve akdedilmeyen ülkelerde geçen hizmet süreleri ile ev kadınlığında geçen süreler itibariyle ayrı ayrı belirtilmiştir.

1- Borçlanılacak Süre Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Akdedilmiş Ülkelerde Geçmişse

1) Çalışılan ülkede bağlı bulunulan sigorta merciinden alınacak hizmet cetveli veya sigorta kartları,

2) Sigortalıların çalıştıkları iş yerlerinin resmi kuruluşlara ait olması veya resmi kuruluşlarca ya da kamu kurumu olarak kabul edilen kuruluşlarca düzenlenmesi halinde, belgelerin ayrıca tasdikine gerek kalmaksızın; çalışılan ülkede işyerinin ait olduğu belediyelerce düzenlenmiş hizmet belgeleri, vergi dairelerince çalışılan sürelere ilişkin düzenlenmiş belgeler, iş bulma kurumlarınca işsizlikte geçen sürelere ilişkin verilen belgeler, ilgili meslek kuruluşları veya birliklerince veya diğer resmi kuruluşlarca verilen hizmet belgeleri,

3) Yurtdışında kendi adına ve hesabına çalışanların bağlı oldukları vergi dairesi, ilgili meslek kuruluşu veya birliklerince verilen hizmet belgesi,

4) Bulunulan ülkelerdeki Türk konsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikler gibi temsilciliklerden alınacak ve yurtdışı borçlanma için kullanılacağı belirtilen hizmet belgeleri,

2- Borçlanılacak Süre Sosyal Güvenlik Sözleşmesi Akdedilmemiş Ülkelerde Geçmişse

1) Bulunulan ülkelerdeki Türk konsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikler gibi temsilciliklerden alınacak ve yurtdışı borçlanma için kullanılacağı belirtilen hizmet belgeleri,

2) Yurtdışında çalıştıkları iş yerlerinden alacakları hizmet sürelerini gösterir bonservisleri ile birlikte pasaportlarında bulunan çalışma izinlerinin tercümeleri,

3) Gemi adamları, çalıştıkları geminin bayrağını taşıdıkları ülkelerde bulunan Türk konsoloslukları, çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlikleri veya ataşelikler gibi temsilciliklerinden alacakları ve yurtdışı borçlanma için kullanılacağı belirtilen hizmet belgelerini veya iş yerlerinden alacakları sigortalılık sürelerini gösterir bonservisleri ile gemilerde çalıştıklarını gösterir belgelerde kayıtlı bulunan çalışma izinlerinin tercümeleri ya da pasaportlarında çalışma süreleri ile örtüşen giriş-çıkış tarihlerini gösterir sayfaların örneklerinden durumlarına uygun olan belgelerin

Kuruma ibraz edilmesi gerekir. www.ozdogrular.com

3- Ev Kadını Olarak Geçen Sürelerin Belgelendirilmesi

Ev kadını olarak geçen süreler, yurtdışında oturduklarına dair alacakları ikamet belgesinin Türkiye’de yeminli tercüme bürolarınca yapılmış veya yurtdışında bulunan Türk temsilciliklerince akredite edilmiş tercümanlarca yapılmış ve ilgili temsilcilikçe onaylanmış tercümesi ya da çalışma ve sosyal güvenlik müşavirlik veya ataşeliğinin bulunduğu Türk temsilciliklerinde söz konusu birimlerin ikamet belgesine istinaden düzenleyecekleri belge ile birlikte, ikamet belgesi temin edilemiyorsa yurtdışına çıkış ve yurda giriş tarihlerinin, fotoğraf ve künye bilgilerinin bulunduğu pasaport sayfalarının fotokopisi ya da emniyet müdürlüklerinden fotokopisi ya da emniyet müdürlüklerinden alacakları yurda giriş-çıkış çizelgesi ile belgelendirilir.

D- YAZILI İSTEKTE BULUNMAK

Yurtdışında geçen çalışma veya ev kadınlığı sürelerinin borçlandırılmasına ilişkin yazılı talep“Yurtdışı Borçlanma Talep Dilekçesi”nin usulüne göre doldurulup imzalandıktan sonra doğrudan yada posta yolu ile Kurumun ilgili ünitesine verilmesi ile gerçekleşir. Kurumun ilgili ünitesi;

a) Türkiye’de sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi çalışması olanların, en son tabi oldukları sosyal güvenlik kuruluşuna,

b) Türkiye’de sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi çalışması olmayanların, Kuruma,

c) Sosyal güvenlik sözleşmeleri uygulanmak suretiyle kısmi aylık bağlanmış olanların, aylık aldıkları sosyal güvenlik kuruluşuna yazılı olarak başvuruda bulunmaları şarttır.

Yurtdışında sigortalılık veya ev kadını olarak geçen süreleri bulunanlardan ölenlerin hak sahipleri tarafından yapılacak borçlanma başvuruları, yine murisin Türkiye’de sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi çalışması olup olmadığına göre ilgili ünitelere yapılır.

E- BORÇLANMA MİKTARININ TESPİTİ, ÖDENMESİ VE BORÇLANMADAN VAZGEÇME

Yurtdışı borçlanmada daha önce 3.5 dolar olan borçlanma bedeli, 08.05.2008 tarihinde 3201 sayılı kanunda 5754 Sayılı Sosyal Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu İle Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla değişiklik yapılmıştır. Buna göre borçlanma bedeli 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun 82.maddesinde belirtilen alt ve üst sınırları arasında kalmak kaydıyla başvuru sahibince seçilen prime esas günlük kazancın %32’sinin borçlanılacak gün sayısı ile çarpımı sonucu bulanacak tutardır. Yapılan değişiklikle dövizle borçlanma usulüne son verilerek borçlanma Türk Lirası cinsinden yapılmaya başlanmıştır.Yine 08.05.2008 tarihinden önce borcun ödenmesine ilişkin herhangi bir süre söz konusu değilken yapılan düzenleme ile borcun tebliğ edildiği tarihten itibaren üç ay içinde ödenmesi şartı getirilmiştir. Tebliğ edilen borç, Türkiye’de ödenmesi halinde Yeni Türk Lirası, yurtdışından ödenmesi halinde ise Yeni Türk Lirası karşılığı döviz olarak ödenir. Borcun tebliğ edildiği tarihten itibaren üç ay içinde ödenmemesi halinde, borçlanma işlemi geçersiz sayılır. Üç aylık süre içerisinde borcun bir kısmının ödenmesi halinde, ödenen miktara isabet eden süre geçerli sayılır. Borcun bir kısmını veya tamamını ödemeyenlerin, bu sürelerinin Kanuna göre değerlendirilmesi, yeniden yazılı başvuruda bulunmaları ve tahakkuk eden borç miktarını süresi içinde ödemeleri şartına bağlıdır. www.ozdogrular.com

Borçlanma başvurusunda bulunup borcu tebliğ edilmeden ya da tebliğ edildikten sonra üç aylık süre içinde borçlanma başvurusundan vazgeçtiklerini yazılı olarak ilgili sosyal güvenlik kuruluşuna bildirenlerin borçlanma başvuruları geçersiz sayılır. Tahakkuk ettirilen borcun tamamını veya bir kısmını ödeyenlerden borçlanmalarının iptal edilmesi için başvuruda bulunanların ödedikleri borçlanma tutarının tamamı, faiz uygulanmaksızın Yeni Türk Lirası olarak iade edilir. Kısmi iade yapılmaz. Borçlandıkları hizmetleri ile malullük ve yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanamayan sigortalılar ile ölüm aylığı bağlanamayan hak sahiplerine başvuruları halinde ödenen borçlanma tutarının tamamı faiz uygulanmaksızın Yeni Türk Lirası olarak iade edilir. Borçlandıkları hizmetler dikkate alınarak aylık bağlanmış olanlar, borçlanma başvurusundan vazgeçemezler ve bunların ödedikleri borçlanma tutarı iade edilmez.

F- BORÇLANDIRILAN SÜRELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ VE SİGORTALILIĞIN BAŞLANGICI

Başvuru sahibince borçlanmak istenilen süre belirtilmişse belirtilen süre, eğer belirtilmemiş ise ispatlayıcı belgelerde kayıtlı bulunan tarihler esas olmak üzere borçlanmak istediği gün sayısı kadar borçlandırılır. www.ozdogrular.com

Yurtdışında hizmet borçlanmasına dair süreler başvuru sahiplerinin Türkiye’de sigortalılıkları varsa borçlanma talep tarihindeki en son sigortalılık haline göre, sigortalılıkları yoksa 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında geçmiş sigortalılık süresi olarak kabul edilir. Örneğin kişinin Türkiye’de 4a kapsamında (SSK) sigortalılığı varsa 4a şartlarında, 4b kapsamında (BAĞ-KUR) sigortalılığı varsa 4b şartlarında borçlanarak ilgili sigorta statüsü ile işlem yapılacaktır.01.10.2008 tarihinde sosyal güvenlik reformunun yürürlüğe girmesinden önce kişinin Türkiye’de sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi hizmeti bulunmaması halinde SSK statüsü kapsamında sigortalılığı değerlendirilirken bu tarihten sonra 5510 sayılı kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında değerlendirilmeye başlanmıştır.

Sigortalılığın başlangıç tarihi, sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler borçlanılmış borçlanılan gün sayısı kadar, Türkiye’de sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi hizmeti bulunmayan kimselerin ise sigortalılıklarının başlangıç tarihi, borçlarını tamamen ödedikleri tarihten, sigortalı ölmüş ise ölüm tarihinden, borçlanılan gün sayısı kadar geriye götürülmek suretiyle tespit edilir.

01.10.2008 tarihinden sonra ilk defa memuriyete girerek 5510 sayılı yasanın 4.maddesinin birinci fıkrasının (c) bendine göre çalışmaya başlayanlar sigortalılık başlangıç tarihinden önceki süreleri 3201 sayılı kanuna göre borçlanmaları halinde sigorta başlangıç tarihleri geriye gitmemekte ve bu süreler 4c sigortalılık statüsü kapsamında değerlendirilmemektedir (4b kapsamında değerlendirilmektedir). 01.10.2008 tarihinden önce Emekli Sandığı iştirakçisi olan devlet memurları 3201 sayılı kanuna göre borçlanma yapmak istediklerinde borçlanacakları süreler (4c) sigortalılığı kapsamında değerlendirilecek ve sigorta başlangıç tarihleri borçlanılan gün sayısı kadar geriye gitmektedir. www.ozdogrular.com

G- AYLIĞIN BAĞLANMASI VE KESİLMESİ

3201 sayılı Kanuna göre aylık bağlanabilmesi için vatandaşın adına tahakkuk eden borcu ödemesi, yurtdışında çalışmalarını sonlandırması ve ikamete dayalı sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almaması gerekir. Yine 5510 sayılı kanun ve mülga sosyal güvenlik kanunlarının yürürlükteki hükümlerine göre aylığa hak kazanılmış olması gerekir.Yurtdışı borçlanması yapan vatandaş yurtdışında artık kalamaz ve yurda kesin dönüş yapması gerekir şeklinde bir algı doğru değildir.İlgili kimse yurtdışında çalışması, ikamet dayalı sosyal sigorta veya sosyal yardım ödeneği alsa bile istediği zaman 3201 sayılı kanuna göre yurtdışı borçlanması yapabilir.Burada dikkat edilmesi gereken husus 3201 sayılı kanununa göre aylık almaya başlandığında artık vatandaşın yurtdışında çalışmalarını sonlandırıp ikamete dayalı sosyal sigorta veya sosyal yardım ödeneği almamasıdır.Aksi halde bağlanmış olan aylık kesilecektir.Yine 3201 sayılı kanuna göre aylık bağlandıktan sonra Türk vatandaşlığından çıkan veya çıkarılanın aylığı durdurulacak, tekrar vatandaşlığa kabul edilmesi halinde aylığı yeniden ödenmeye başlanacaktır.

3201 sayılı kanuna göre aylık bağlandıktan sonra kişinin sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış olsun veya olmasın yabancı bir ülkede tekrar çalışmaya başlaması halinde sosyal güvenlik destek primi(SGDP) hükümleri uygulanmayarak aylığı kesilecektir.3201 sayılı kanun ilk halinde kişinin yurtdışında veya yurt içinde çalışması halinde SGDP hükümleri uygulanmayacağı belirtilmiş idi.Ancak bu hüküm yurt içinde çalışanlar lehine 2010 yılında yapılan yasa değişikliği ile değiştirilmiş ve yurt içinde tekrardan çalışmaya başlayanların SGDP hükümlerine göre çalışabileceği hüküm altına alınmıştır. www.ozdogrular.com

III- SONUÇ

Yurtdışı hizmet borçlanması konusunu detaylı bir şekilde inceledikten sonra konuya ilişkin birkaç hususa değinmek faydalı olabilir.

Yurtdışı hizmet borçlanması ile ilgili yapılan eleştirilerden biri; sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülkelerdeki hizmetlerini borçlananların, sözleşme yapılan ülkede ilk defa çalışmaya başladıkları tarihin sosyal güvenlik uygulamalarımız gereği ilk işe giriş tarihi olarak kabul edilmemesi ve borçlanılan sürelerin 4b sigortalılık statüsünde (eski adıyla BAĞ-KUR) değerlendirilmesidir. Oysa sosyal güvenlik sözleşmelerinde sözleşme yapılan ülkede ilk defa çalışmaya başlayanların ilk işe giriş tarihleri Türkiye’de sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi çalışması olmayanlar açısından da dikkate alınacağı hüküm altına alınmış olmasına rağmen uygulamaların bu yönde olmadığı görülmektedir. Örneğin Türkiye ile Federal Almanya Cumhuriyeti arasında sosyal güvenlik konusunda yapılan sözleşmesinin 29.maddesinin 4.fıkrasında; Bir kimsenin Türk sigortasına girişinden önce bir Alman rant sigortasına girmiş bulunması halinde, Alman Rant Sigortasına girişi, Türk Sigortasına giriş olarak kabul edilir. Yargıtay’ın 10. Hukuk Dairesi’nin Esas 2011/18418, 2011/20014 sayılı Kararı ile Türkiye’de sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi hiç çalışması olmayan vatandaşların 3201 sayılı kanuna göre yapacakları borçlanmaların 4b sigortalılık statüsünde değil (eski adıyla BAĞ-KUR) 4a sigortalılık statüsü (eski adıyla SSK) kapsamında değerlendirilmesi gerektiğine ve yurtdışındaki ilk işe giriş tarihinin Türkiye’de de ilk işe giriş tarihi olarak kabul edilmesine hükmetmiştir. www.ozdogrular.com

Yurtdışı hizmet borçlanması ile ilgili eleştiri konusu yapılan bir diğer husus ise yurtdışı çalışmaların ve sürelerin belgelendirilmesinde yaşanan sorunlardır. Örneğin Emniyet Genel Müdürlüğü’nde 1992 yılından önceki tarihlerde yurda giriş-çıkış kayıtlarının olmaması ve bu tarihten önceki giriş-çıkış kayıtlarının sınır kapılarındaki idarelerden temin edilmeye çalışılması çalışmaların ve sürelerin belgelendirilmesinde sorunlar yaşanmasına neden olmaktadır. Sınır kapılarındaki idarelerin 1992 yılından önceki yurda giriş-çıkış kayıtlarını Emniyet Genel Müdürlüğü ile paylaşması halinde çalışmaların ve sürelerin belgelendirilmesi kolaylaşacağı gibi zaman maliyeti de en aza inebilecektir.

Bir diğer konu ise 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunun 28 maddesine göre Türk Vatandaşlığından izin alarak çıkanların sosyal güvenliğe ilişkin hakları aynen korunur ve devam eder denmesine rağmen 3201 sayılı yasaya göre borçlanamamaktadırlar. Vatandaşlıktan izin alarak çıkan kimseler seçme ve seçilme, kamu hizmetlerine girme, askerlik hizmeti yapma hakkı gibi hakların dışında diğer vatandaşların yararlandığı tüm haklardan yararlanabileceği açıkça hüküm altına alınmış olmasına rağmen 3201 sayılı yasaya göre borçlanamamaları yasalar arasında bir uyuşmazlık yaratmaktadır.

Son olarak bir diğer konu ise bir vatandaşın 3201 sayılı yasaya göre borçlandıktan sonra yurtdışında tekrardan çalışmaya başlaması halinde yurt içinde çalışan bir vatandaş gibi sosyal güvenlik destek primi hükümlerine göre çalışamaması kanun önünde eşitlik anlayışı ile bağdaşmamaktadır.

Emrah BÜYÜK*

E-Yaklaşım
______________________________
*  Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettiş Yrd.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.