I- GİRİŞ

Çalışma, yediden yetmişe, kadın erkek herkesi ilgilendiren anayasal bir haktır. Bu anayasal hakkın güvenli bir ortamda sağlıklı bir şekilde kullanılması gerekmektedir. Bu gereklilik yapılırken çalışanların da kanun ve yönetmeliklerle belirlenen çeşitli yükümlülükleri ve sorumlulukları vardır.

II- ÇALIŞAN YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN ÜLKEMİZDEKİ GELİŞİMİ VE MEVCUT DURUMU

Ülkemizde işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili mevzuat 1865 yılında çıkarılan ve o zamana göre çok ileri sayılabilecek hükümleri içeren “Ereğli Kömür Havzasındaki Maden İşçilerinin Hukukuna, haklarına ait nizamname” ile ortaya çıkmıştır. Bu kanun ile işçilerin çalışma koşulları ve hakları düzenlenmeye çalışılmış, işçilerin yükümlülükleriyle ilgili herhangi bir olgu yer almamıştır. İlk olarak 08.06.1936 yılında çıkarılan 3008 sayılı İş Kanunu’nun İşçilerin sağlığını koruma ve iş emniyeti bölümü altında 54. maddede “Her işveren, işyerinde işçilerin sağlığını koruma ve iş emniyetini temin etmek için gerekli olan tedbirleri almakla ve bu husustaki şartları ve tertibatı noksansız bulundurmakla mükelleftir. İşçiler de bu yoldaki usuller ve şartlara uymayacak hareketler ve hallerde bulunmamağa mecburdurlar” şeklinde belirtilerek, işverenlerin iş sağlığı ve güvenliği konularındaki sorumluluklarıyla beraber işçilerin de bu kural ve usullere uyma zorunluluğu getirilmiştir.

1967 yılında çıkarılan 931 sayılı İş Kanunu’nda ve 1971 yılında yürürlüğe giren 1475 sayılı İş Kanunu’nda Sağlık ve Güvenlik Şartları alt bölümünde irdelenen 73. maddede işveren ve işçilerin yükümlülükleriyle ilgili; “Her İşveren, işyerinde işçilerinin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak ve bu husustaki şartları araçları noksansız bulundurmakla yükümlüdür. İşçiler de bu yoldaki usuller ve şartlara uymak zorundadırlar.” denilmektedir.

Daha sonra aynı konu, 10.06.2003 tarihinde yürürlüğe giren 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 77. Maddesinde düzenlenen İşverenlerin ve işçilerin yükümlülükleri alt başlığında “İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler.”  olarak yer almaktadır.

Ve nihayet çalışanların yükümlülükleri, 30.06.2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda, “Çalışanların Yükümlülükleri” alt başlığında detaylandırılarak toplanmıştır.

Ayrıca 04.02.2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 400. maddesinde işçi sorumluluğu “İşçi, işverene kusuruyla verdiği her türlü zarardan sorumludur. Bu sorumluluğun belirlenmesinde; işin tehlikeli olup olmaması, uzmanlığı ve eğitimi gerektirip gerektirmemesi ile işçinin işveren tarafından bilinen veya bilinmesi gereken yetenek ve nitelikleri göz önünde tutulur” şeklinde düzenlenmiştir.

III- İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU’NDA ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ

30.06.2012 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 19. maddede çalışanların yükümlülüğü aşağıdaki şekilde düzenlemiştir.

(1) Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür.

(2) Çalışanların, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri şunlardır:

a) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek.

b) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak.

c) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek.

ç) Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.

d) Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.

Görüldüğü üzere İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda bu yükümlülük, 4857 Sayılı İş Kanunu’ndaki işçi yükümlülüğünü düzenleyen maddesinden temelde çok da farklı değildir. Ancak yeni kanun ile çalışan yükümlülüğü detaylandırılarak örneklendirilmiştir.

İşçi, işverenle birlikte, işveren adına işin ve işyerinin sevk ve idaresinden sorumlu olan işveren vekillerinin de emir ve talimatlarına itaat etmekle yükümlüdür. İtaat borcu kural olarak işin görülmesi ve işçinin işyerindeki davranışlarına yönelik olmak üzere mevzuat, bireysel hizmet sözleşmesi, toplu iş sözleşmesi ve mahalli örf ve adet ile sınırlıdır. Bu sınırların aşılması veya iş ilişkisinin özellikleri ile bağdaşmayan talimatların verilmesi halinde işçinin verilen emir ve talimatlara itaat yükümlülüğü ortadan kalkar. Unutulmamalıdır ki, işçi, yerine getirmekle yükümlü olduğu iş görme borcu çerçevesinde işverene karşı sorumludur. İş sağlığı ve güvenliği kanunun 19. maddesinin 2. fıkrasının a ve b bentlerinde belirtilen çalışan yükümlülükleri, yukarıda bahsedilen itaat borcu kapsamında değerlendirilebilir. İşçiler iyi niyet kuralları çerçevesinde kendi sağlık ve iş güvenliklerini korumak için gayret göstermek zorundadırlar. Nitekim bu husus Yargıtay 9. HD.’nin, 26.11.1991 tarih ve E.1991/13260, K.1991/14880 sayılı İlamı’nda şu şekilde Karara bağlanmıştır.

“İşçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili olarak işverenin gerekli tedbirleri alma yükümlülüğü yanında, işçinin de bu konuda konulan usul ve şartlara uyma yükümlülüğü vardır. İşçiler bunu yaparken işverenden bu doğrultuda aldıkları emir, talimat ve bilgileri dikkate alacaklardır. İşi gereği bir alet kullanması gerekli ise bunu kurallarına göre kullanmalı, eğer işyeri mahallinde gördüğü iş güvenliğini tehlikeye düşürecek durumlar varsa bunu derhal işveren veya temsilcisine bildirmesi gerekmektedir. Eğer işçi, çalıştığı işte tehlikenin giderilmesi için gerekli bilgi ve tecrübeye sahipse bu konuda gayret sarf etmesi gerekmektedir.”

IV- SONUÇ

Yapılan bu düzenlemeyle birlikte, İş Sağlığı ve Güvenliği konusunda çalışanların yükümlülükleri daha detaylandırılmış olup işyerindeki İş Sağlığı ve Güvenliğine çalışanların da katılımının sağlanılması hedeflenmiştir. İşverenin, çalışanlara eğitim ve talimatları vermesi ve kişisel koruyucu donanımları sağlaması durumunda çalışanların da bu eğitim ve talimatlar doğrultusunda risk oluşturmayacak şekilde hareket etmesi gerekliliği vurgulanmış, sağlanan kişisel koruyucuları kullanmaları gerektiği ayrıca belirtilmiştir. Yine çalışanlar görev alanlarındaki konuların paylaşımını, işveren ve çalışan temsilcisiyle yaparak işyerinde çalışan ile işverenin koordinasyonun artırılması hedeflenmiştir.

4857 sayılı İş Kanunu’nda belirtilen “…işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler” ifadesi işçilerin yükümlülüğü açısından oldukça muğlak bir ifade olup, Yargıtay verdiği kararlarla konuyu açıklama zaruriyetine gitmek durumunda kalmıştır. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu bu belirsizliği kısmen de olsa gidermiş olup çalışanların yükümlülüğünü detaylı bir şekilde açıklayıp örneklendirmiştir. Bu sebeple yeni İş Sağlığı ve Kanunu; çalışan yükümlülüklerinin sınırının belirlenmesinde işçi, işveren, iş müfettişi ve hâkimler için yol gösterici olacaktır.

Abdurrahman AKMAN*

Uğur KOÇ**

E-Yaklaşım
______________________________
*   İş Müfettişi Yrd.

**  İş Müfettişi Yrd. 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.