I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Güvenlik Reform Yasası’nın 106 ve geçici 7. maddesi gereği, 30.04.2008 tarihinden önce bir gün bile olsa Bağ-Kur kapsamında sigortalılık süresi olanların emeklilik (yaşlılık aylığı) şartları, eski Bağ-Kur mevzuatına göre tespit edilmektedir.

5510 sayılı Yasa’nın bütün hükümleriyle birlikte yürürlüğe girdiği tarih olan 1 Ekim 2008’den önce Bağ-Kur sigortalılarının emeklilik koşulları, 1479 sayılı Yasa’nın geçici 10. maddesine göre belirlenmekteydi. 30.04.2008 tarihinden önce bir gün bile olsa 2926 sayılı Yasa kapsamında sigortalı olanların emeklilik şartları da, 4956 sayılı Yasa’nın 54. maddesi gereği, aynen esnaf Bağ-Kur sigortalılarında olduğu gibi, 1479 sayılı Yasa’nın geçici 10. maddesine göre belirlenmektedir.

Dolaysıyla, 30.04.2008 tarihinden önce bir gün bile olsa hem esnaf Bağ-Kurlusu, hem de tarım Bağ-Kurlusu olanların emeklilik koşulları, 1479 sayılı Yasa’nın geçici 10. maddesine göre belirlenmektedir.

Kendi nam ve hesabına bağımsız çalışanların (Bağ-Kurlular veya yeni adıyla 4/b sigortalıları) emeklilik açısından tabi olacakları yasal hükümleri verdikten sonra, askerlik borçlanması yapılarak elde edilen sürelerin, bağımsız çalışan sigortalıların emeklilik yaşını hangi koşullarda düşürdüğünü açıklamaya çalışalım. Açıklamalarımızı “tam yaşlılık aylığı” ve “kısmi yaşlılık aylığı”[1] başlıkları altında ikiye ayırarak yapmaya çalışacağız. www.ozdogrular.com

II- TAM YAŞLILIK AYLIĞINDA ASKERLİK BORÇLANMASININ EMEKLİLİK YAŞINI NASIL DÜŞÜRDÜĞÜNÜN AÇIKLANMASI

Bağımsız çalışan 4/b sigortalıları açısından tam yaşlılık aylığına ilişkin düzenleme, 1479 sayılı Yasa’nın geçici 10. maddesinin 4759 sayılı Yasa’nın 7. maddesiyle değişik ikinci fıkrasında yer almaktadır.

Bilindiği üzere, 1479 sayılı Yasa’nın “yaşlılık aylığından yararlanma şartları” başlıklı 35. maddesine göre, tam yaşlılık aylığından yararlanma şartları; kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmuş olması ve en az 25 tam yıl sigorta primi ödenmiş bulunması şeklindeydi. Yasa maddesinde yer alan bu hükümler, 08.09 1999 tarih ve 4447 sayılı Kanun’un 28. maddesi ile kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş ve 25 tam yıl sigorta primi ödemiş olması şeklinde değiştirilmiştir.

Ancak, 4447 sayılı Yasayla 1479 sayılı Yasa’ya eklenen geçici 10. maddenin ikinci fıkrası([2]),  Anayasa Mahkemesi’nin 23.02.2001 tarihli ve 2001/41 sayılı Kararı ile iptal edilerek, iptal kararı Resmi Gazete’de yayımı tarihinden 6 ay sonra yürürlüğe girmiştir. Söz konusu geçici 10. madde, 01.06.2002 tarih ve 24772 sayılı Resmi  Gazete'de yayımlanarak aynı tarihte yürürlüğe giren 4759 sayılı Yasayla yeniden düzenlenerek, emeklilikte kademeli geçiş süresi yeniden belirlenmiştir.

Bu anlatılanlardan olarak, günümüz itibariyle 30.04.2008’den önce bir gün bile olsa sigortalılığı (Bağ-Kur, SSK, Emekli Sandığı) olan bağımsız çalışanlar için tam yaşlılık aylığı şartları, hizmet yılı açısından; kadınlar için 20 tam yıl, erkekler için 25 tam yıldır. Tam yaşlılık aylığında emeklilik yaşı şartları ise; 1479 sayılı Yasa’nın geçici 10. maddesinin 4759 sayılı Yasa’nın 7. maddesiyle değişik ikinci fıkrasında yer alan kademeli geçiş sürecine göre belirlenmektedir. www.ozdogrular.com

Bağımsız çalışan 4/b sigortalıları için tam yaşlılık aylığında emeklilik yaş ve hizmet koşulları şu şekilde tespit edilmektedir. Şöyle ki; emeklilik talebinde bulunan kişinin 01.06.2002 tarihi itibariyle hizmet süresini tespit edip, 01.06.2002 tarihi itibariyle 20 veya 25 yılı doldurmasına kalan süre, kademeli geçişe tabi tutulmakta ve ona göre emeklilik yaş ve hizmet süresi tespit edilmektedir.

Örnek olarak, Bay A, 10.05.1965 doğumludur. Bay A’nın Bağ-Kur’a girişi 01.07.1992 tarihidir. Bay A’nın Bağ-Kur hizmeti günümüze kadar (01.08.2012) kesintisiz devam etmektedir. Bu durumda Bay A’nın tam emeklilik koşulları nedir?

Üstteki açıklamalarımızda da izah ettiğimi üzere, bağımsız çalışanların tam aylık koşullarında kademeli geçiş hesap edilirken, yaş unsuru kademeli geçişi belirlememektedir. Sadece, kişinin 01.06.2002 tarihi itibariyle 20 veya 25 yılı doldurmasına kalan süre hesap edilip, buna göre kademeli geçişte emeklilik yaşı tespit edilmektedir. Bu durumda, Bay A’nın 01.06.2002 tarihi itibariyle 9 yıl 11 ay hizmet süresi bulunmaktadır. Dolaysıyla Bay A’nın 01.06.2002 tarihi itibariyle 25 tam yıl hizmet süresini doldurmaya 15 yıl bir ay süresi bulunmaktadır. www.ozdogrular.com

01.06.2002 tarihi itibariyle 25 tam yıl hizmet süresini doldurmaya 15 yıl bir ay süresi kalanların tabi olacakları kademeli geçiş süreci, 1479 sayılı yasanın geçici 10 uncu maddesinin ikinci fıkrasının (g) bendi olacaktır. Bahse konu (g) bendinde, “23.05.2002 tarihini takip eden aybaşı itibariyle kadın ise 20 tam yıl, erkek ise, 25 tam yıl prim ödemiş olanlar ile prim ödeme sürelerinin dolmasına; (g) 7 tam yıldan fazla, 8 tam yıl veya daha az kalan kadınlara 46 yaşını, 9 yıl 6 aydan fazla, 11 tam yıl ve daha az kalan erkeklere 50 yaşını, … doldurmaları, kadın ise 20, erkek ise 25 tam yıl prim ödemeleri şartıyla ve talepte bulunmaları halinde, yaşlılık aylığı bağlanır.” hükümleri bulunduğundan, örnekteki Bay A, 25 tam yıl hizmet süresine sahip olması ve 50 yaşını tamamlaması halinde emekli olabilecektir.

Yapmış olduğumuz bu izahlardan sonra, askerlik borçlanması yapılarak elde edilen hizmet sürelerinin tam yaşlılık aylığında emeklilik yaşını nasıl etkilediğini açıklamaya çalışalım.

Eğer borçlanma yapacak kişinin askerlik süreleri, Bağ-Kur sigortalılık başlangıcından önceki tarihlere aitse veya askerlik borçlanması yapılan süreler Bağ-Kur sigortalılık sürelerinin olmadığı devrelerdeki boşlukları dolduracak nitelikteyse, yapılan askerlik borçlanması tam yaşlılık aylığında emeklilik yaşını düşürmektedir. www.ozdogrular.com

Örnek olarak, Bay A 01.01.1995 tarihinde Bağ-Kurlu olmuştur. Bay A, 10.05.1967 doğumludur. Bay A’nın 01.01.1995-01.08.2012 tarihleri arasındaki hizmetleri kesintisizdir. Bu durumda Bay A’nın 01.06.2002 tarihi itibariyle toplam hizmet süresi bulunur. Hesaplama yaptığımızda bu süre, 7 yıl 5 aydır. Daha sonra Bay A’nın 01.06.2002 tarihi itibariyle 25 yılı doldurmasına kalan süre bulunur. Hesaplama yaptığımızda bu süre 17 yıl 6 ay 30 gündür. Bulduğumuz bu 25 yıla tamamlayıcı hizmete (17 yıl 6 ay 30 gün) göre, Bay A’nın kademeli geçişe göre yaşı tespit olunur. Buna göre, Bay A’nın emeklilik yaşı 55 olarak tespit edilmektedir.

Şimdi aynı durumdaki Bay A’nın Bağ-Kur sigortalılık başlangıcından önce yapmış olduğu 20 ay askerlik süresi borçlanması yaptığını varsayarak emeklilik yaşının nasıl olacağını tespit etmeye çalışalım. Bu durumda Bay A’nın 01.06.2002 tarihi itibariyle toplam hizmet süresi (askerlik borçlanmasıyla birlikte) 9 yıl 1 ay olacaktır. Bay A’nın 01.06.2002 tarihi itibariyle 25 yılı doldurmasına kalan süre ise, 15 yıl 10 ay 30 gündür. 25 yıla tamamlayıcı bu süreyi, kademeli geçişe tabi hesapladığımızda Bay A’nın emeklilik yaşı 54’e düşmektedir.

Örnekten de görüldüğü üzere, Bağ-Kur sigortalılık başlangıcından önceki askerlik sürelerinin borçlanılması halinde, 1479 sayılı yasanın ek 9 uncu maddesi gereği, Bağ-Kur sigortalılık süresi borçlandırılan gün sayısı kadar geriye götürülmekte ve emeklilik yaşı düşmektedir.

Şimdi askerlik borçlanmasının tam yaşlılık aylığında emeklilik yaşını düşürdüğüne ikinci bir örnek durum verelim. Bay B’nin Bağ-Kur sigortalılık başlangıcı 01.03.1992’dir. Bay B’nin Bağ-Kur’u 05.10.1996’da sona ermiş, 01.03.2000’de tekrar başlamış olup günümüze (01.08.2012) kadar kesintisiz gelmektedir.  Bay B, 12.10.1969 doğumludur. www.ozdogrular.com

Bu örnekte de üstteki örnekte yaptığımız gibi önce Bay B’nin 01.06.2002 tarihi itibariyle hizmetini bulalım. Hesaplama yaptığımızda bu hizmet, 6 yıl 10 ay 4 gündür. Bu durumda Bay B’nin 01.06.2002 tarihi itibariyle 25 yıla tamamlayıcı hizmet süresi 18 yıl 1 ay 26 gündür. Bu hesaplamaya göre, Bay B’nin emeklilik yaşı 1479 sayılı yasanın geçici 10 uncu maddesinin ikinci fıkrasının (l) bendine uymakta ve 55 olarak ortaya çıkmaktadır.

Bay B, 01.03.1992’den önce veya sonra olması fark etmeyen herhangi bir tarihte yapmış olduğu 20 aylık askerlik süresini borçlanmıştır. Bay B’nin 01.03.1992’den sonra Bağ-Kur hizmetleri kesintili olduğu için, Bay B’nin yapmış olduğu askerlik borçlanması, 01.06.2002 tarihi itibariyle sahip olduğu hizmet süresini arttıracak ve Bay B’nin emeklilik yaşını düşürecektir.

Buna göre, Bay B’nin askerlik borçlanmasıyla birlikte, 01.06.2002 tarihi itibariyle sahip olduğu hizmet süresi 8 yıl 6 ay 4 gündür. Bay B’nin 01.06.2002 tarihi itibariyle 25 yıla tamamlayıcı hizmet süresi ise, 16 yıl 5 ay 26 gündür. Bu hesaplamaya göre, Bay B’nin emeklilik yaşı 1479 sayılı yasanın geçici 10 uncu maddesinin ikinci fıkrasının (k) bendine uymakta ve 54 olarak ortaya çıkmaktadır.

Örneklerden görüldüğü üzere, askerlik borçlanması ile elde edilen hizmet süreleri, tam yaşlılık aylığında emeklilik yaşını iki durumda düşürmektedir. Bunlardan birincisi; kişinin Bağ-Kur hizmetleri kesintisizse, sigortalılık başlangıcından önceki tarihlerde yapılan askerlik süreleri borçlanılırsa, emeklilik yaşı düşmektedir. İkincisi ise, kişinin Bağ-Kur hizmetleri kesintili ise, yani Bağ-Kur başlangıcından 01.06.2002’ye kadar hizmet süreleri arasında boşluk varsa, yapılan askerlik süreleri borçlanması emeklilik yaşını düşürmektedir. www.ozdogrular.com

II- KISMİ YAŞLILIK AYLIĞINDA ASKERLİK BORÇLANMASININ EMEKLİLİK YAŞINI NASIL DÜŞÜRDÜĞÜNÜN AÇIKLANMASI

Kısmi yaşlılık aylığına ilişkin koşullar, 1479 sayılı Yasa’nın 35. maddesinde düzenlenmiştir. Bahse konu 35. maddeye göre, 08.09 1999 tarihli ve 4447 sayılı Kanun’un yürürlük tarihine kadar, kısmi yaşlılık aylığından yararlanma şartları, kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmakla beraber en az 15 tam yıl hizmet süresine sahip olmak şeklindeydi.

1479 sayılı Yasa’nın 35. maddesinin 4447 sayılı Yasa’nın 28. maddesiyle değişik şekli ile birlikte, 01.10.1999’dan itibaren kısmi yaşlılık aylığı şartları, kadın ise 60, erkek ise 62 yaşını doldurmakla beraber en az 15 tam yıl hizmet süresine sahip olmak şeklinde değiştirilmiştir.

Ancak, Bağ-Kur sigortalılığı 01.10.1999’dan önce başlamış olanların haklarını muhafaza etmek amacıyla, 1479 sayılı Yasa’ya geçici 10. madde eklenmiştir. Bahse konu 10. maddenin üçüncü fıkrasına kısmi yaşlılık aylığına ilişkin kademeli geçiş süreci konulmuştur.

Bu anlatılanlardan olarak, 30.04.2008 tarihinden önce bir gün bile olsa Bağ-Kur sigortalılığı bulunanların kısmi emeklilik koşulları, hizmet süresi açısından; en az 15 tam yıla sahip olmak, yaş açısından ise; geçici 10. maddedeki kademeli geçiş tablosuna göre karar verilmektedir.

Bu gün itibariyle, Bağ-Kur’dan kısmi yaşlılık aylığı talebinde bulunan bir kişinin emeklilik yaşı şu şekilde belirlenmektedir. Emeklilik talebinde bulunan kişinin 01.10.1999 tarihi itibariyle hem yaş hem hizmeti kontrol edilmekte, 15 tam yıl hizmeti tamamlamaya ve emeklilik yaşını doldurmaya, yaş ve hizmetten hangisi daha uzaksa ona göre emeklilik yaşı tespit edilmektedir.

Örnek olarak, Bay A’nın Bağ-Kur’a giriş tarihi 03.03.1997 olup, doğum tarihi 16.07.1954’tür. Bay A’nın 01.10.1999 tarihi itibariyle 2 yıl, 6 ay 28 gün hizmet süresi bulunmaktadır. Bay A’nın 01.10.1999 itibariyle 15 yıla kalan tamamlayıcı süresi, 12 yıl 5 ay 2 gündür. www.ozdogrular.com

Bu bilgilere göre, Bay A’nın hizmet süresi açısından kısmi yaşlılık aylığı koşullarında tabi olacağı hükümler, 1479 sayılı Yasa’nın 10. maddenin üçüncü fıkrasının (e) bendi, yani 58 yaş hükümleridir.

Bay A’nın yaş koşulları açısından 1479 sayılı Yasa’nın 10. maddesinin üçüncü fıkrasındaki hangi alt bende tabi olacağını çözümleyelim. Bay A’nın 01.10.1999 tarihi itibariyle yaşı, 45 yaş 2 ay 15 gündür. Bu durumda Bay A’nın 55 yaşını doldurmasına 9 yıl 9 ay 15 gün süre bulunmaktadır.

Bu bilgilere göre, Bay A’nın yaş açısından kısmi yaşlılık aylığı koşullarında tabi olacağı hükümler, 1479 sayılı Yasa’nın 10. maddenin üçüncü fıkrasının (d) bendi, yani 57 yaş hükümleridir.

Bu durumda, Bağ-Kur’da yaşlılık aylığı için hem yaş hem hizmet süresi koşullarının birlikte yerine getirilmesi gerektiği için, Bay A’nın kısmi emeklilik koşulları hem yaş hem hizmetin birlikte yerine getirildiği bent olan, 1479 sayılı Yasa’nın 10. maddenin üçüncü fıkrasının (e) bendi, yani 58 yaş hükümleri olacaktır.

Bağ-Kur’da kısmi yaşlılık aylığı hesabının nasıl yapıldığını okurlara izah ettikten sonra, şimdi kısmi yaşlılık aylığı talebinde bulunan kişilerin hangi durumlarda askerlik borçlanması yaptıklarında emeklilik yaşlarının düşeceğini açıklamaya çalışalım.

Askerlik borçlanması yapacak kişinin 01.10.1999 tarihinden önce toplam beş tam yıl hizmet süresi varsa, askerlik borçlanması yapılsa bile emeklilik yaşı düşmemektedir. Ancak, kişinin 01.10.1999’dan önce beş yıllık hizmet süresi yoksa, askerlik borçlanması yapılarak bu hizmet süresi beş yıla tamamlanabiliyorsa, yapılan askerlik borçlanması kişinin emeklilik yaşını düşürmektedir.

Örnek olarak, 1953 doğumlu bir kişinin 01.10.1999’dan önce beş tam yıl hizmeti varsa, askerlik borçlanması yapsa bile emeklilik yaşı 57 olmaktadır. Ancak, 1953 doğumlu olan bir kişinin 01.10.1999’dan önce beş yılı yoksa ve bu beş yılı askerlik borçlanması yapmak suretiyle tamamlarsa, emeklilik yaşı 58’den 57’ye düşmektedir. www.ozdogrular.com

01.10.1954 doğumlu olan erkekler her halükarda kısmi yaşlılık aylığı koşulları yönünden, 15 tam yıl hizmet süresi ile 57 yaşa tabidirler. Bu kişilerin, 1479 sayılı Yasa’nın 10. maddenin üçüncü fıkrasına göre, kademeli geçişe göre hizmetlerini hesaplamaya hiç gerek bulunmamaktadır. 01.10.1954 doğumlu olan erkekler, askerlik borçlanması yapsalar bile emeklilik yaşları düşmemektedir.

02.10.1954 doğumlu olan erkekler ise, her halükarda 15 tam yıl hizmet süresi ile 58 yaşını tamamladıkları takdirde kısmi yaşlılık aylığına hak kazanmaktadırlar. Bu kişilerin, 1479 sayılı Yasa’nın 10. maddenin üçüncü fıkrasına göre, kademeli geçişe göre hizmetlerini hesaplamaya hiç gerek bulunmamaktadır. 02.10.1954 doğumlu olan erkekler, askerlik borçlanması yapsalar bile emeklilik yaşları düşmemektedir.

Bağ-Kur kısmi yaşlılık aylığında, emeklilik yaşı yönünden kısa formül şudur; 01.10.1954 doğumlu olan erkekler 15 tam yıl 57 yaşa tabi, 02.10.1954 doğumlu olan erkekler 15 tam yıl 58 yaşa tabidir. 01.10.1956 doğumlu olan kadınlar 15 tam yıl 55 yaşa tabi, 02.10.1956 doğumlu olan erkekler 15 tam yıl 56 yaşa tabidir.

Özetle, Bağ-Kur kısmi yaşlılık aylığı bağlanma şartlarında askerlik borçlanması, emekli olacak kişinin 01.10.1999’dan önce toplam beş yıl hizmeti yoksa ve bu süre askerlik borçlanması yapılarak beş yıla ikmal ediliyorsa, o zaman yapılan askerlik borçlanması emeklilik yaşını düşürmektedir. Bunun dışında her hal ve şartta yapılan askerlik borçlanması kısmi yaşlılık aylığında emeklilik yaşını düşürmemektedir. www.ozdogrular.com

III- SONUÇ

Bu makale çalışmamızda, askerlik borçlanması yapılarak elde edilen hizmet sürelerinin, bağımsız çalışan 4/b sigortalılarının emeklilik yaşını hangi durumlarda düşürdüğünü izah etmeye çalıştık. Yapmış olduğumuz açıklamalardan anlaşılacağı üzere, yapılan her askerlik borçlanması emeklilik yaşını düşürmemektedir. 01.07.2012-31.12.2012 tarihleri arasında bir günlük askerlik borçlanması tutarının, en az 10,03 TL, en fazla 65,21 TL olduğu hususları göz önünde bulundurulacak olduğunda, vatandaşların bu konuda bilinçli hareket etmeleri, boş yere SGK’ya bedel ödememeleri ve ona göre askerlik borçlanması yapmaları gerekmektedir. www.ozdogrular.com

Özetle, Bağ-Kurlular için tam yaşlılık aylığında ve kısmi yaşlılık aylığında askerlik borçlanması her koşulda emeklilik yaşını düşürmemektedir.

Tam yaşlılık aylığında askerlik borçlanmasının emeklilik yaşını düşürmesi için; Bağ-Kur hizmetleri kesintisiz devam eden kişilerin sigortalılık başlangıcından önceki tarihlerde yapılan askerlik sürelerinin borçlanılması halinde emeklilik yaşı düştüğü gibi kişinin Bağ-Kur hizmetleri kesintili ise, yani Bağ-Kur başlangıcından 01.06.2002’ye kadar hizmet süreleri arasında boşluk varsa, yapılan askerlik süreleri borçlanması emeklilik yaşını düşürmektedir.

Kısmi yaşlılık aylığında askerlik borçlanmasının emeklilik yaşını düşürmesi için; emekli olacak kişinin 01.10.1999’dan önce toplam beş yıl hizmeti yoksa ve bu süre askerlik borçlanması yapılarak beş yıla ikmal ediliyorsa, yapılan askerlik borçlanması emeklilik yaşını düşürmektedir.

Derda AKCAN*
E-Yaklaşım

*    Sosyal Güvenlik Uzmanı
[1] Tam yaşlılık aylığı ile kısmi yaşlılık aylığı arasında aylık miktarı yönünden herhangi bir fark bulunmamaktadır. Tam yaşlılık aylığı, düşük yaş yüksek prim ödeme gün sayısına göre bağlanırken, kısmi yaşlılık aylığı, yüksek yaş düşük prim ödeme gün sayısına göre bağlanmaktadır.

[2] 1479 sayılı Yasa’ya eklenen geçici 10. maddenin ikinci fıkrası, tam yaşlılık aylığına ilişkin kademeli geçiş sürecini düzenlemektedir. 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.