I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 3. maddesine göre “sigortalı” kavramı; kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi gereken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişi olarak tarif edilmiştir. Sosyal güvenlik sistemimizde kısa vadeli sigorta kolları kapsamına; iş kazası, meslek hastalığı, hastalık, analık; uzun vadeli sigorta kolları kapsamına ise malûllük, yaşlılık, ölüm sigorta kolları alınmıştır. Sigortalı kavramında da görüleceği üzere, bazı kişiler hem kısa hem de uzun vadeli sigorta kollarına aynı anda, bazı kişiler sadece uzun vadeli, bazı kişiler sadece kısa vadeli sigorta kollarına alınmışlardır. Başka bir deyişle, 5510 sayılı Kanun’da tam sigorta kollarına tabi olanlar olduğu gibi kısmi sigorta kollarına tabi olanlar da bulunmaktadır. Bu çalışmamızda, 05.06.1986 tarihli 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’na göre aday çırak, çırak, mesleki eğitim gören öğrenciler, meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrencilerin sigortalılıkları ile bunlara ödenecek ücretler işlenmeye çalışılacaktır. www.ozdogrular.com

Tablo-1: Kavramlar

II- STAJ YAPAN ÖĞRENCİLERİN SİGORTALILIĞI

A- UYGULANACAK SİGORTA KOLLARI

5510 sayılı Kanun’un “Bazı Sigorta Kollarının Uygulanacağı Sigortalılar” başlıklı 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine göre, 05.06.1986 tarih ve 3308 sayılı Meslekî Eğitim Kanunu’nda belirtilen aday çırak, çırak ve işletmelerde meslekî eğitim gören öğrenciler hakkında (staj süresince) iş kazası, meslek hastalığı, hastalık sigortası; meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler hakkında ise (staj süresince) iş kazası, meslek hastalığı sigortası, bunlardan bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda olmayanlar hakkında ise ayrıca genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır. www.ozdogrular.com

Aday çırak, çırak, mesleki eğitim gören öğrenciler, meslek liselerinde okumakta iken staja tabi tutulan öğrenciler, yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrenciler; ana veya babaları genel sağlık sigortası kapsamında ise bakmakla yükümlü olunan kişi sayılacakları, genel sağlık sigortası kapsamında değilseler bakmakla yükümlü olunmayan kişi sayılıp ayrıca bu statülerinden dolayı da okullarınca genel sağlık sigortası primi ödenecektir.

Bunlar, Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılırlar (4/1-a veya eski adı ile SSK sigortalısı). www.ozdogrular.com

Burada dikkati çeken en önemli husus, staj süresi bittikten sonra çalışmanın devam etmesi halinde bu kişiler tüm sigorta kollarına yani kısa ve uzun vadeli sigorta kolları (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık, analık, malûllük, yaşlılık, ölüm) ile genel sağlık sigortası primleri zorunlu olarak kesilecektir.

B- SİGORTALI GİRİŞ VE ÇIKIŞ BİLDİRİMİ

Sigorta hak ve yükümlülükleri, mesleki eğitime veya staja başladıkları tarihten itibaren başlar. Bu tarih aynı zamanda sigortalılık başlangıç tarihi kabul edilir. Sigortalı bildirimi, sigortalılık başlangıç tarihinden önce sigortalı işe giriş bildirgesi ile Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilir.

Sigortalılığın sona ermesi ise, sigortalı sayılmalarını gerektiren halin sona erdiği tarihten (eğitim veya öğretimlerinin/staj sürelerinin bittiği tarihten) itibaren sona erer. Bu durum okulları (eğitim ve öğretim gördükleri kurumlarca) tarafından en geç 10 gün içinde sigortalı işten ayrılış bildirgesi ile Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilir. www.ozdogrular.com

C- SİGORTA PRİMİNE ESAS KAZANCI

Meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrencilerin prime esas günlük kazançlarının hesaplanmasında prime esas günlük kazanç alt sınırı dikkate alınır.

Aday çırak, çırak ve mesleki eğitim gören öğrencilerin prime esas kazançları 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nda öngörüldüğü şekilde belirlenir. 3308 sayılı Kanun’un 25. maddesinin dördüncü fıkrası hükmüne göre, sigorta primleri 4857 sayılı İş Kanunu’nun 39. maddesi gereğince bunların yaşına uygun brüt asgari ücretin % 50’si üzerinden Milli Eğitim Bakanlığı ve mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumlarının bağlı olduğu üniversitelerin bütçesine konulan ödenekle karşılanır.

D- SİGORTA PRİM ORANI

Prim oranı, prime esas kazançlarının %6’sıdır. Bu prim oranının %1’i kısa vadeli sigorta kolları, %5’i genel sağlık sigortası primidir. www.ozdogrular.com

E- PRİM ÖDEME YÜKÜMLÜSÜ

Aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim görenler ile meslek liselerinde staja tabi tutulan öğrenciler için Milli Eğitim Bakanlığı veya bu öğrencilerin eğitim gördükleri okullar, yüksek öğrenim sırasında staja tabi tutulan öğrenciler için ise öğrenim gördükleri yüksek öğretim kurumu prim ödeme yükümlüsüdür. www.ozdogrular.com

F- İŞ KAZASI BİLDİRİMİ

Çıraklar hakkında iş sağlığı ve güvenliği hükümleri saklı kalmak üzere İş Kanunu hükümleri uygulanmaz. 4857 sayılı Kanun’un 77. maddesine göre, iş sağlığı ve güvenliği hükümlerinin çırak ve stajyerlere de uygulanacağı düzenlenmiştir. www.ozdogrular.com

Genel olarak 01.01.2013 tarihinde yürürlüğe girecek olan (bazı maddeleri 30 Haziran 2013, bazı maddeleri ise 30 Haziran 2014 tarihinde yürürlüğe girmektedir.) Resmi Gazete’nin 30 Haziran 2012 tarihli nüshasında yayımlanan 20 Haziran 2012 tarihli 6331 sayılı “İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu” çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanacaktır.

Aday çırak, çırak ve öğrencinin eğitimi sırasında işyerinin kusuru halinde meydana gelecek iş kazaları ve meslek hastalıklarından işveren sorumludur.

İş kazası durumunda, iş kazası olayı eğitim veya staj gördükleri işyeri işverenleri tarafından kazanın olduğu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhâl, Kurum’a (SGK) en geç kazadan sonraki üç iş günü içinde iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile bildirilir. www.ozdogrular.com

G- SGK BİLDİRİMİ

Milli Eğitim Bakanlığı/Okullar/Yü-ksek Öğretim Kurumu; aday çırak, çırak ve mesleki işletmelerde eğitim gören öğrencilerden bakmakla yükümlü olunanlar için 7 no.lu belge türünü, bakmakla yükümlü olunmayanlar için 42 no.lu belge türünü, meslek liselerinde okumakta iken veya yüksek öğrenimleri sırasında staja tabi tutulan öğrencilerden bakmakla yükümlü olunanlar için 22 no.lu belge türünü, bakmakla yükümlü olunmayanlar için 43 no.lu belge türünü kullanacaktır.

Tablo-2: Belge Türleri

III- STAJ YAPAN ÖĞRENCİLERE ÖDENMESİ GEREKEN ÜCRET

Aday çırak, çırak ve işletmelerde meslek eğitimi gören öğrencilere ödenecek ücret ve bu ücretlerdeki artışlar; aday çırak veya çırağın velisi veya vasisi veya kişi reşit ise kendisi; öğrenciler için okul müdürlüğü ile işyeri sahibi arasında Milli Eğitim Bakanlığı’nca belirlenen esaslara göre düzenlenecek sözleşme ile tespit edilir. www.ozdogrular.com

İşletmelerde meslek eğitimi gören örgün eğitim öğrencilerine, asgari ücretin net tutarının yirmi ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde yüzde  30’undan, yirmiden az personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 15’inden, aday çırak ve çırağa yaşına uygun asgari ücretin yüzde 30’undan aşağı ücret ödenemez.

Söz konusu yükümlülüğe uyulmadığı takdirde, 3308 sayılı Kanun’un 41. maddesine göre (23.01.2008 tarihli 5728 sayılı Kanun md. 458) öncelikle ihtar cezası verilir, ihtarın tebliğinden itibaren 10 gün içinde yerine getirilmemesi durumunda ise 600 TL idari para cezası verilir. Fiilin tekrarı halinde, bu cezalar iki katına çıkartılır. Fiilin sürmesi halinde meslekten geçici men cezası verilir. Bu idari yaptırımlara karar vermeye mahalli mülki amir yetkilidir(1).

3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu’nun 25. maddesine göre, aday çırak, çırak ve işletmelerde beceri eğitimi gören öğrencilerin ücreti, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 39. maddesine göre tespit olunan asgari ücretin % 30’udur. Aday çırak, çırak ve öğrencilere ödenecek ücretler her türlü vergiden müstesnadır.

Tablo-3: Ücret

3308 sayılı Kanun’un 25. maddesine göre; işletmelerde meslek eğitimi gören örgün eğitim öğrencilerine, asgari ücretin net tutarının yirmi ve üzerinde personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 30’undan, yirmiden (20) az personel çalıştıran işyerlerinde yüzde 15’inden, aday çırak ve çırağa yaşına uygun asgari ücretin yüzde 30’undan aşağı ücret ödenemez.

Burada önem arz eden husus, mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumlarındaki öğrencilerin staj yapması halinde ücret ödemesinin zorunlu olduğudur. www.ozdogrular.com

Tablo-4: Personel Sayısına Göre Ücret

IV- DİĞER HUSUSULAR

A- ADAY ÇIRAK VE ÇIRAKLARIN STATÜLERİ

Aday çırak ve çırak; öğrenci statüsünde olup, öğrencilik haklarından yararlanır. Bunlar işyerinde çalışan işçi sayısına dâhil edilmezler. www.ozdogrular.com

B- STAJ YAPTIRMA SINIRI

10 ve daha fazla personel çalıştıran işletmeler, çalıştırdıkları personel sayısının yüzde beşinden az olmamak üzere mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumu öğrencilerine beceri eğitim yaptırır. Öğrenci sayısının tespitinde kesirler tama iblağ olunur. Bu sayının tespitinde görev ve çalışma statüsüne bakılmaksızın işyerinde 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olarak çalıştırılan personel sayısı dikkate alınır.

İşletmelerdeki personel sayısının tespitinde her yılın ocak ayı, yaz mevsiminde faaliyet gösteren işletmelerde temmuz ayı esas alınır. Beceri eğitimi uygulamasına da öğretim yılı başında başlanır.

10 ve daha fazla personel çalıştıran ve Milli Eğitim Bakanlığı’nca işletmelerde mesleki eğitim kapsamına alınan, ancak, beceri eğitimi yaptırmayan işletmeler, beceri eğitimi yaptırması gereken her öğrenci için eğitim süresince her ay 18 yaşını bitirenlere ödenen asgari ücretin net tutarının 1/3’ü nispetinde, yirmi ve daha fazla personel çalıştırılması halinde 2/3’ü nispetinde saymanlık hesabına para yatırmakla yükümlüdürler. www.ozdogrular.com

C- İZİN DURUMLARI

Aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim gören öğrencilere işletmelerce her yıl tatil aylarında bir ay ücretli izin verilir. Ayrıca mazeretleri kabul edilenlere okul müdürlüğünün görüşü alınarak bir aya kadar ücretsiz izin de verilebilir. www.ozdogrular.com

D- SİGORTALILIK SÜRESİNE ETKİSİ

5510 sayılı Kanun’un 38. maddesine göre, uzun vadeli sigorta kolları bakımından (malûllük, yaşlılık, ölüm) sigortalılık süresinin başlangıcı, uzun vadeli sigorta kollarına tabi ilk defa kapsama girdiği tarih olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda 18 yaşından önceki süreler 18 yaşının doldurulduğu tarihte başlamış kabul edilir. Dolayısıyla, 3308 sayılı Kanun kapsamındaki çırak, öğrenci ve stajyerler adına ödenen kısa vadeli sigorta kolları primi, uzun vadeli sigorta kolları anlamında yani sigortalılık süresinin hesabına dâhil edilmeyeceği gibi emeklilik hesabında da dikkate alınmaz.

V- SONUÇ

Bu çalışmamızda öne çıkan hususlar, 3308 sayılı Kanun kapsamında staj gören öğrencilere staj yapılan işyeri işvereni tarafından ücret ödenmesi ve en önemlisi mesleki ve teknik eğitim yapan yükseköğretim kurumlarındaki öğrencilerin staj yapması halinde 6111 sayılı Kanunla ücret ödemesinin getirilmesi, ödenen ücretten herhangi bir kesinti yapılmaması, sigortalılık bildiriminin staja gönderen kurum tarafından yapılması, iş kazası durumunda staj yapılan işverenin bildirim yükümlülüğünün bulunması ve olayda kusurunun olması halinde SGK tarafından rücu edilmesidir. www.ozdogrular.com

Staj yapan öğrencilerin sigortalı işe giriş bildirgesinin yasal süre içersinde yapılmaması durumunda her bir öğrenci için asgari ücret tutarında idari para cezası uygulanırken, sigortalı işten ayrılış bildirgesinin yasal süresi içerisinde yapılmaması halinde idari para cezası uygulanmaması gerektiği değerlendirilmektedir(2).

Mahmut ÇOLAK*

Yaklaşım

*    Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi

(1) 3308 sayılı Kanun’da yer alan matbu cezaların her yıl yeniden değerleme oranında artırılması gerektiği kanaatindeyim. 600 TL olan ceza 2008 yılı için geçerli olup, 2009 yılı için 672 TL, 2010 yılı için 687 TL, 2011 yılı için 740 TL, 2012 yılı için 816 TL

(2)  Mahmut ÇOLAK, “Sigortalı İşten Ayrılış Bildirgesine Bağlı İdari Para Cezasında Önemli Bir Ayrıntı”, Yaklaşım, Nisan 2010, Sayı: 208

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.