I- GİRİŞ

Yurt dışında çalışan Türk vatandaşlarının yurt dışında geçen hizmet sürelerinin borçlandırılarak Türkiye’de geçmiş hizmet gibi değerlendirilmesinde, “3201 sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanun”(1) hükümleri uygulanmaktadır. www.ozdogrular.com

Bu makalemizde, ana hatlarıyla borçlanma şartlarına değinildikten sonra aylık bağlanmak üzere yurt dışındaki çalışma sürelerini borçlanma talebinde bulunan gurbetçilerimizin, seçtikleri borçlanma sürelerinin bağlanacak aylık miktarına olan etkisi incelecektir.

II- BORÇLANMA ŞARTLARI

Yurt dışı borçlanmasından yararlanabilmek için;

— Borçlanılması istenilen süreler ile borçlanma talep tarihinde Türk vatandaşı olunması,

— Yurt Dışında Geçen Sürelerin Borçlandırılması ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelikte tanımlandığı(2) şekilde sigortalılık süresinin bulunması,

— Hizmetlerin belgelendirilmesi(3) ve

— Yazılı istekte bulunulması

şartlarının yerine getirilmiş olması gerekmektedir.

III- BORCUN HESAPLANMASI, ÖDENMESİ VE SİGORTALILIK SÜRESİ OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ

Borç miktarı, her bir gün için 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesinin 1. fıkrasında belirtilen prime esas asgari ve azami günlük kazanç arasında seçilecek günlük kazancın % 32’si üzerinden hesaplanmaktadır (3201/4. md.). www.ozdogrular.com

1 Temmuz 2012 tarihi itibariyle borçlanılacak her bir gün için tahakkuk ettirilecek borç tutarının alt sınırı; 31,35 x % 32 = 10,03 TL, üst sınırı ise 203,78 x % 32 = 65,21 TL’dir(4).

Borçlanma miktarı; sigortalının 31,35 TL ile 203,78 TL arasında seçeceği günlük kazancın % 32’si karşılığının borçlanılmak istenen gün sayısı ile çarpımı sonucunda bulunmaktadır. Örneğin, yurt dışında geçen 15 yıl sigortalılık süresini prime esas günlük kazancın alt sınırı üzerinden borçlanmak isteyen sigortalının toplam borçlanma miktarı; 31,35 x % 32 x 5400 = 54.172,80 TL olacaktır.

Bu şekilde tahakkuk ettirilen borç tutarının ilgiliye tebliğ edildiği tarihten itibaren üç ay içerisinde ödenmesi gerekir. Kanun’da öngörülen üç aylık süre içerisinde borcun bir kısmının ödenmesi halinde ise, ödenen miktarla orantılı süreler geçerli sayılmaktadır.

Borçlanılan sürelerin 5510 sayılı Kanun kapsamında hangi sigortalılık haline göre geçmiş sayılacağının belirlenmesinde, başvuru sahiplerinin Türkiye’de sigortalılıkları varsa borçlanma talep tarihindeki en son sigortalılık haline göre, sigortalılıkları yoksa 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin 1. fıkrasının (b) bendi kapsamında geçmiş sigortalılık süresi olarak kabul edilmektedir (3201/4. md.).

IV- BORÇLANILAN SÜRELERİN HİZMET OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ VE AYLIĞIN HESABI

İlgililer tarafından borçlanma talebi sırasında borçlanılmak istenilen süre belirtilmişse belirtilen süre, belirtilmemiş ise ispatlayıcı belgelerde kayıtlı bulunan tarihler arasındaki son tarihten geriye doğru olmak üzere borçlanılmak istenilen gün sayısı esas alınmaktadır(5).

A- BORÇLANILAN SÜRELERİN HİZMET OLARAK DEĞERLENDİRİLMESİ

Yönetmelik hükmüne göre, sigortalı borçlanma dilekçesinde yurt dışında geçen sürelerini tarih belirtmek suretiyle seçebileceği gibi, bu yönde bir seçim yapmaması durumunda, borçlanılmak istenen sürelerin tespitinde, yurt dışında son çalışmasının geçtiği tarih borçlanılmak istenilen tarihin başlangıcı olarak kabul edilmekte ve bu tarihten geriye doğru gidilerek süre tespit edilmektedir.

Borçlanma tutarını ödeyen ve yurda kesin dönüş(6) yaptıktan sonra aylık bağlanması talebinde bulunan sigortalının borçlandığı sürelerin hangi yıllarda geçmiş hizmet olarak kabul edileceğinin belirlenmesinde 5510 sayılı Kanun’un 41. maddesinin 5. fıkrası esas alınmaktadır. Buna göre borçlanılan süreler, sigortalının borçlandığı, diğer bir ifadeyle yurt dışında çalışmasının geçtiği ilgili yıllara mal edilmektedir. Örneğin, 1985-2012 yılları arasında yurt dışında geçen çalışma sürelerinden 1985-1999 yıllarını borçlanma tercihinde bulunan sigortalının hizmetleri, 1985-1999 tarihleri arasında geçmiş kabul edilmekte ve prim ödeme gün sayısı ve yıllık kazançlar bu tarihlere mal edilmektedir. www.ozdogrular.com

B- AYLIĞIN HESABI

Sigortalının borçlanma için tercih ettiği süreler karşılığında ne kadar aylık bağlanacağını hesaplamadan önce, 4/a aylık bağlama sistemine değinmek yararlı olacaktır.

5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği 2008 Ekim ayı başından sonra tahsis talebinde bulunan 4/a ve 4/b sigortalılarının aylıklarının hesaplanmasında Kanun’un geçici 2. maddesi esas alınmaktadır.

Buna göre, 2008 Ekim ayından önceki sürelere ilişkin kısmi aylığın hesabı bu tarihten önceki ilgili kanun hükümlerine göre, 2008 Ekim ayından sonraki aylığı ise Kanun’un 29. maddesine göre hesaplanmakta ve iki farklı şekilde hesaplanan aylık miktarları, ilgili dönemlerdeki gün sayılarına orantılanmak suretiyle bulunan kısmi aylık miktarlarının toplamı sigortalıya verilecek aylık miktarını oluşturmaktadır. www.ozdogrular.com

2008 Ekim ayından önceki sürelere ilişkin aylığın hesabı da 4447 sayılı Kanunla 506 sayılı Kanun’a eklenen geçici 82. maddeye göre iki farklı yöntem üzerinden yapılmaktadır.

2000 yılından önceki hizmet sürelerine ilişkin aylığın hesabı katsayı esasına dayalı gösterge sistemine yapılmaktadır.

2000 ila 2008 Ekim (hariç) arasında geçen hizmet sürelerine ilişkin aylığın hesabı ise her yıla ait prime esas kazanç toplamlarının, takip eden yılların TÜFE ve gelişme hızı oranlarının % 100’ü ile güncellenmesi sonucunda bulunan kazançlar toplamının, 2000 yılından sonraki gün sayısına bölünmesi suretiyle bulunan ortalama yıllık kazancın aylık bağlama oranı ile çarpımına göre yapılmaktadır.

Söz konusu düzenleme ile sigortalıya ödenecek aylık miktarı; toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden 2000 yılından önceki hizmetler için gösterge sistemine göre hesaplanan aylığın bu sürelere orantılı bölümü ile 2000 yılından sonraki hizmet süreleri için 4447 sayılı Kanunla getirilen sisteme göre hesaplanan aylığın yine bu sürelerle orantılı bölümünün toplamından oluşmaktadır(7). www.ozdogrular.com

C- TERCİH EDİLEN SÜRENİN AYLIK MİKTARINA ETKİSİ

Borçlanılan süre tercihinin hesaplanan aylığa olan etkisini görebilmek için örnek bir olay üzerinden hareket etmek yararlı olacaktır.

Sigortalının yurt dışına çıkmadan önce 506 sayılı Kanun’a tabi hizmeti bulunmaktadır. Sigortalı 1985 yılından 2012 yılının Temmuz ayı sonuna kadar yurt dışında çalışmıştır. Türkiye’de geçen prim ödeme gün sayısını 5000 güne tamamlayarak 4/a kapsamında aylığa hak kazanmış ve 31.08.2012 tarihinde aylık bağlanması için Kurum’a müracaatta bulunmuştur.

1- Borçlanmada 2000 Yılından Önceki Sürelerin Tercih Edilmesi

Yurt dışında geçen çalışma sürelerinin 2000 yılından önceki süreler için borçlandırılması durumunda aylıklar sadece gösterge sistemine göre hesaplanacaktır. www.ozdogrular.com

1999 Aralık dönemi itibariyle hesaplanan aylık miktarı önce;

- % 5,9 TÜFE oranı ile 2000 yılı başına,

- 2000 ile 2007 yıllarına ait TÜFE ve gelişme hızı oranın % 100 ile de 2008 yılı Ocak ayına,

- 2008 ile 2011 yıllarına ait TÜFE’nin % 100’ü ile gelişme hızının % 30’un toplamından oluşan güncelleme katsayısı ile de 2012 yılı Ocak ayına

taşınacaktır.

Gösterge sistemine göre 1999 Aralık dönemi itibariyle hesaplanan 79,59 TL aylık miktarının 2012 Temmuz değeri; 79,59 x 8,4151 x 1,4493 x 1,0679 x 1,0195 = 1.062 TL’dir. Söz konusu tutara % 4 oranında ek ödeme ilave edildiğinde sigortalıya ödenecek aylık miktarı 1.104 TL olmaktadır.

2- Borçlanmada 30.09.2008 Tarihinden Önceki Sürelerin Tercih Edilmesi

Bu yönde bir tercih yapılması durumunda sigortalının 2000 yılı öncesi gün sayısı 1.850 gün, 2000 yılı sonrası gün sayısı ise 3.150 gün olacaktır.

Aylığın belirlenmesinde iki ayrı dönem için hesap yapılacak ve bulunan aylık miktarları belirtilen gün sayılarına orantılanacaktır. 2008 Eylül dönemi itibariyle hesaplanan aylık miktarı, TÜFE’nin % 100 ve gelişme hızının % 30’unun toplamından oluşan güncelleme katsayısı ile 2012 yılına taşınacaktır.

2012 yılının ilk altı dönemi için % 6,79, ikinci altı aylık dönemi için de % 1,95 aylık artışları ile sigortalıya ödenecek aylık miktarı 33 TL ek ödeme ile birlikte 856 TL olacaktır.

3- Sigortalının Borçlanma Süreleri İçin Herhangi Bir Tercihte Bulunmaması

Sigortalının tercihte bulunmaması durumda ibraz ettiği yurt dışı hizmet belgesindeki son çalışma tarihinden borçlanılan gün sayısı kadar geriye gidilmek suretiyle sigortalıya hizmet kazandırılmaktadır.

Örneğimizdeki sigortalı 31.07.2012 tarihine kadar çalıştığından, bu tarih esas alınarak geriye gidildiğinde, sigortalının aylık hesabına esas gün dağılımı; 2000 öncesi 470 gün, 2000-2008 Ekim (hariç) arası 3.150 gün, 2008 Ekim (dahil) sonrası ise 1.380 gün şeklinde olmaktadır.

Aylık miktarı belirlenirken üç farklı sisteme göre aylık hesabı yapılacaktır(8). 2008 Ekim öncesi için gösterge ve 4447 sayılı Kanunla getirilen sisteme göre hesaplanan aylık miktarı ile 2008 Ekim sonrası 5510 sayılı Kanunla getirilen sisteme göre hesaplanan aylık miktarının gün sayılarıyla orantılı bölümlerinin toplamı sigortalıya ödenecek aylığı belirleyecektir. www.ozdogrular.com

Bu şekilde yapılan hesaplamayla sigortalıya ödenecek aylık miktarı, 2012 yılı aylık artışlarıyla birlikte 27 TL ek ödeme tutarı dahil 712 TL olacaktır.

V- SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Yukarıda yapılan açıklama ve hesaplamalar göstermektedir ki, gurbetçi vatandaşlarımızın borçlanılacak süre için yapacakları tercih bağlanacak aylık miktarını önemli ölçüde etkilemektedir.www.ozdogrular.com

Gurbetçilerimiz yapacakları yurt dışı borçlanmalarında;

— 2000 yılından önceki süreleri tercih etmeleri halinde 1.104 TL,

— 2008 Ekim ayından önceki süreleri tercih etmeleri halinde 856 TL,

— 31.07.2012 tarihinden önceki süreleri tercih etmeleri halinde ise 712 TL

aylık alacaktır. www.ozdogrular.com

Verdiğimiz örnekten hareketle, yapılacak tercihe göre 712 TL aylık alınabileceği gibi 1.062 TL aylık da alınabilecektir. İki aylık arasında 350 TL şeklinde oluşan fark hiç de küçümsenmeyecek düzeydedir. O nedenle yurt dışı borçlanması yapan vatandaşlarımız borçlanma talep belgelerine muhakkak borçlanacakları süreleri belirtmeli ve mümkün olması durumunda borçlanmanın tamamını 2000 yılından öncesi için yapmalıdır.

Erdoğan ÜVEDİ*

Yaklaşım

*           SGK, Sigortalı Emeklilik Daire Başkanlığı, Şube Müdürü, Emeklilik Hizmetleri Genel Müdür Danışmanı

(1)         22.05.1985 tarih ve 18761 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)       Yönetmeliğin 4. maddesinde sigortalılık süresi, borçlanma kapsamındaki sürenin bulunduğu ülke mevzuatına göre ikamet süreleri hariç, çalışılmış ya da çalışılmış süre olarak kabul edilen süreler olarak tanımlanmıştır.

(3)         Hizmetlerin ne şekilde belgelendirileceği Yönetmeliğin 9 uncu maddesinde düzenlenmiştir.

(4)         SGK’nın, 24.01.2012 tarih ve 2012/3 sayılı Genelgesi.

(5)         Yönetmeliğin 12. maddesi.

(6)        Yönetmeliğin 4. maddesinde kesin dönüş, aylık tahsis talebinde bulunanların yurtdışındaki çalışmalarının sona ermesini, ikamete dayalı bir sosyal sigorta ya da sosyal yardım ödeneği almama şeklinde tanımlanmıştır.

(7)         Erdoğan ÜVEDİ, “İntibakta Gelişme Hızı Oranı Neden % 75?”, Yaklaşım, Sayı: 234, Haziran 2012, s. 215

(8)         SGK’nın, 22.07.2011 tarih ve 2011/58 sayılı Genelgesi’nin, Üçüncü Kısmı.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.