I- GİRİŞ

İşverenlerce servisler sağlanarak işçiler işyerlerine getirilip götürülmelerine çalışma hayatında sıkça rastlanmaktadır. Bu durum bazı hallerde işin niteliğinden kaynaklanmakta bazı hallerde ise işverenin sosyal yardım amacından veya toplu iş sözleşmesi hükümlerine uyma zorunluluğundan kaynaklanmaktadır. Servislerde geçen sürelerin hangi hallerde çalışma süresinden sayılmadığı ve hangi hallerde çalışma süresinden sayılarak fazla mesai ücreti hesabında dikkate alınması gerektiği makalemizin konusudur.

II- FAZLA ÇALIŞMA ÜCRETİ

Fazla mesai 4857 sayılı İş Yasası’nın 41. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre fazla çalışma, Kanun’da yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. - Yasa’nın 63. madde hükmüne göre denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmamaktadır.- Fazla mesai ücreti de aynı maddede “Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle kırkbeş saatin altında belirlendiği durumlarda yukarıda belirtilen esaslar dahilinde uygulanan ortalama haftalık çalışma süresini aşan ve kırkbeş saate kadar yapılan çalışmalar fazla sürelerle çalışmalardır. Fazla sürelerle çalışmalarda, her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde 25 yükseltilmesiyle ödenir.” denilerek belirlenmiştir. www.ozdogrular.com

İşçilerin servisle işyerine götürülüp getirilmeleri sırasında geçen sürelerin fazla mesai ücretinde dikkate alınması için bu sürelerin çalışma süresinden sayılması gerekmektedir. Çalışma süreleri ise Yasa’nın 63. maddesinde haftada 45 saat olarak belirlenmiş ve 66. maddesinde de fiili çalışma olmadığı halde çalışılmış sayılan haller belirlenmiştir. www.ozdogrular.com

Buna göre;

a) Madenlerde, taşocaklarında yahut her ne şekilde olursa olsun yeraltında veya su altında çalışılacak işlerde işçilerin kuyulara, dehlizlere veya asıl çalışma yerlerine inmeleri veya girmeleri ve bu yerlerden çıkmaları için gereken süreler,

b) İşçilerin işveren tarafından işyerlerinden başka bir yerde çalıştırılmak üzere gönderilmeleri halinde yolda geçen süreler,

c) İşçinin işinde ve her an iş görmeye hazır bir halde bulunmakla beraber çalıştırılmaksızın ve çıkacak işi bekleyerek boş geçirdiği süreler,

d) İşçinin işveren tarafından başka bir yere gönderilmesi veya işveren evinde veya bürosunda yahut işverenle ilgili herhangi bir yerde meşgul edilmesi suretiyle asıl işini yapmaksızın geçirdiği süreler,

e) Çocuk emziren kadın işçilerin çocuklarına süt vermeleri için belirtilecek süreler,

f) Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler işçinin günlük çalışma sürelerinden sayılmaktadır.

Yasa’nın 66. maddesinin son fıkrası hükmüne göre ise işin niteliğinden doğmayıp da işveren tarafından sırf sosyal yardım amacıyla işyerine götürülüp getirilme esnasında araçlarda geçen süre çalışma süresinden sayılmamaktadır. www.ozdogrular.com

III- SERVİSTE GEÇEN SÜRELER FAZLA MESAİ ÜCRETİ HESABINDA DİKKATE ALINIR MI?

4857 sayılı Yasa’nın 66. maddesinin son fıkrasında işçilerin işyerine götürülüp getirilme esnasında geçen sürelerin hangi hallerde çalışma süresinden sayılmayacağı belirtilmiştir. Bu halin dışında kalan ve servisde geçen sürelerin madde hükmünün mefhumu muhalifinden çalışma süresinden sayılmalıdır. Yasa hükmüne göre serviste geçen süreleri şu şekilde ayrılabilir.

A- İŞİN NİTELİĞİNDEN DOĞMAYAN SOSYAL YARDIM AMAÇLI SERVİSLER

Yasa’nın açık hükmüne göre bu hale uyan ve serviste geçen süreler çalışma süresinden sayılmamaktadır. Bunun sonucu olarak da bu sürelerin fazla mesai ücreti hesabında dikkate alınması mümkün değildir(1).

B- İŞİN NİTELİĞİNDEN DOĞAN SERVİSLER

İşin niteliği işçilerin çalışacakları yere götürülmelerini gerektirmekte ise bu hallerde serviste geçen sürelerin fazla mesai ücreti hesabında dikkate alınması gerekmektedir. Yasa’nın 66. maddesinde “Demiryolları, karayolları ve köprülerin yapılması, korunması ya da onarım ve tadili gibi, işçilerin yerleşim yerlerinden uzak bir mesafede bulunan işyerlerine hep birlikte getirilip götürülmeleri gereken her türlü işlerde bunların toplu ve düzenli bir şekilde götürülüp getirilmeleri esnasında geçen süreler” iş süresinden sayılmıştır. Bu işler dışında kalan ve işin niteliği gereği işçilerin getirilip götürülmeleri gereken diğer işler bu kapsama girmektedir(2).

C- İŞİN NİTELİĞİNDEN DOĞMAYAN TOPLU İŞ SÖZLEŞMESİ GEREĞİ YAPILAN SERVİSLER

Toplu iş sözleşmesi, hizmet akdinin yapılması, muhtevası ve sona ermesi ile ilgili hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmedir ve sözleşmenin imzalandığı tarihde taraf işveren sendikasının üyesi olan işverenin o sendika ile ilgisinin daha sonra herhangi bir suretle kesilmesi halinde dahi, söz konusu işveren o sözleşme ile bağlı kalır. İşçilerin işyerine servisle getirilip götürülmeleri işverenin sosyal yardım amacından değilde toplu iş sözleşmesi hükmünden kaynaklanmakta ise bu sürelerin iş sürelerinden sayılıp sayılamayacağı hususunda kanaatimizce netlik yoktur. Uygulamada Yasası’nın 66. maddesinde sayılan koşulların bulunup bulunmadığı araştırılarak yolda geçen süre işin niteliğinden doğmuyorsa iş süresinden sayılmamaktadır(3). www.ozdogrular.com

IV- SONUÇ

İşin niteliğinden doğmayıp; gerek işverenin sosyal yardım amacıyla gerekse toplu iş sözleşmesi hükümleri gereği işçilerin çalışacakları yere götürülüp getirilmeleri sırasında geçen süreler iş süresinden sayılmamakta ve bu süreler fazla mesai ücreti hesabında dikkate alınmamaktadır.

İşin niteliği gereği işçilerin çalışacakları yere götürülüp getirilmeleri gerekli ise serviste geçen süreler iş süresinden sayılmaktadır. Bu hallerde bu sürelerin fazla mesai ücreti hesabında dikkate alınması gerekmektedir.

Serdar GÜNAY*

Yaklaşım

*           Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

(1)        “Davacı işçinin çalıştığı işyeri G. İlçesi ... Köyünde bulunmaktadır. Davalı işveren sosyal yardım olarak A’dan servis aracı kaldırarak davacıyı işyerine taşımaktadır. Bu durumun 1475 sayılı İş Kanunu’nun 62. maddesinde öngörülen "İş süresinden sayılan haller" kapsamına girdiği düşünülemez. Bu bakımdan servis aracında geçen sürenin iş süresinden sayılarak fazla mesai hesabında dikkate alınması hatalıdır.” Yrg. 9. HD.’nin, 02.04.2020 tarih ve E. 2001/19721, K. 2002/5740 sayılı Kararı.

(2)      1475 sayılı İş Kanunu`nun 62. maddesine göre davacının diğer bir işçi ile birlikte işyerinden aynı işyerinin diğer bir bölümündeki işi yapmak üzere gittikleri sırada yolda geçen süreler iş süresinden sayılacağının ... kabulü gerekir. Aksine değerlendirme ile hüküm tesisi isabetsizdir. Yrg. 9. HD.’nin, 10.09.1990 tarih ve E. 1990/5114, K. 1990/9157 sayılı Kararı.

(3)       “Yolda geçen sürenin iş süresinden sayılabilmesi için, İş Yasası’nın 62. maddesindeki koşulların bulunması gerekir. Eğer işçilerin işyerine getirilip götürülmeleri işin niteliğinden doğmayıp, sosyal yardım niteliğinde ise, bu süreler iş süresinden sayılamaz.” Yrg. HGK’nin, 28.03.1979 tarih ve E. 1977/9-612, K. 1979/334 sayılı Kararı.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.