Bilindiği üzere 2000 yılı öncesi sigortalıların aylıkları aylık bağlama oranı, katsayı ve gösterge gibi parametreler esas alınaraktan bağlanıyordu.

I- GİRİŞ

 Ancak 2000 yılı sonrası 4447 sayılı Kanun(1) ile 2000 ve 2008 yılı prim esas kazançlar her yıl Aralık ayına göre açıklanan Tüketici Fiyatları Genel İndeksindeki Değişim Oranı (TÜFE) ve Gelişme Hızındaki (GH) artış oranları ile güncellenerek aylık bağlama oranlarına göre aylık bağlama sistemi getirilmiştir(2). Son olarak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(3) ile 2008 sonrası prim esas kazançlar TÜFE ile GH’nın % 30’una 1 tam sayı ilave edilerek güncellenmiş olan kazançların aylık bağlama oranları ile çarpılması sonucu oluşan yeni sistem getirilmiştir (5510/29. md.). Görüldüğü üzere özellikle 2000 öncesi kazançları olan sigortalıların aylıkları hesaplanırken üç farklı sistem kullanılmaktadır. www.ozdogrular.com

Makalemizde ise yeni sistemler ile getirilmiş olan değişiklikler dikkate alınaraktan 5510 sayılı Kanun’un 4/a (SSK) kapsamındaki sigortalıların aylık bağlama esasları ele alınmıştır.

II- ÜÇ FARKLI AYLIK BAĞLAMA SİSTEMİ

2000 yılından önce uzun vade sigorta kollarına tabi çalışmaları başlayıp, 2008/Ekim sonrası sigortalı çalışmaları da devam eden sigortalıların veya hak sahiplerinin aylıkları hesaplanırken üç farklı sistem uygulanmaktadır. Sigortalıların 2000 yılına kadar ki çalışmaları için 4447 sayılı Kanun öncesindeki yürürlükteki mevzuatla, 2000 ve 2008/Eylül ayı sigortalı çalışmalar için 4447 sayılı Kanun ile getirilmiş olan sistem ile son olarak 2008/Ekim sonrası sigortalı çalışmalar içinde 5510 sayılı kanun ile getirmiş olan aylık bağlama sistemi kullanılmaktadır (5510/geç. 2. md.). Ancak çalışmalar 2008/Ekim ayı sonrasın ait olması halinde sadece 5510 sayılı Kanun hükümleri dikkate alınaraktan aylık bağlanmaktadır. Şimdi üç farklı sistem kullanılaraktan sigortalıların aylık bağlama işlemlerini tanımaya çalışalım. www.ozdogrular.com

A- SİGORTALILARIN 2000 YILI ÖNCESİ AYLIKLARININ HESABI

Sigortalıların 2000 yılı öncesi aylıkları gösterge, katsayı ve aylık bağlama oranı esas alınarak bağlandığından, anılan parametreleri sırasıyla açıklayalım.

Gösterge; gerek kısmi gerekse de tam aylıklara esas göstergelerin tespitinde gösterge ve üst gösterge tabloları kullanılmaktadır. Öncelikle 2000 yılı öncesi son 10 yıllık kazançların ortalaması esas alınarak üst gösterge tablosundan, ortalama yıllık kazanca yakın gösterge bulunamaması halinde ise son 5 yıllık kazançların ortalaması esas alınarak gösterge tablosundan, yine son 10 veya 5 yıllık prim esas kazancın bulunamaması halinde ise mevcut yıl sayısı esas alınarak gösterge tespiti yapılmaktadır.

Katsayı; 2000 yılı öncesi aylıkların hesaplanmasına esas parametrelerden katsayı uygulaması da 2000 yılından itibaren uygulanmamakta olup, en son Temmuz-Aralık/1999 döneminde geçerli olan memur maaş katsayısı 12.000 olarak belirlenmiştir.

Aylık Bağlama Oranı; oran gösterge tablosu esas alındığında, yaşlılık ve ölüm aylıklarında % 60, malûllük aylıklarında % 70, başkasının bakımına muhtaç olan malûl sigortalılarda ise oran % 80 olarak esas alınmaktadır. Üst gösterge tablosu esas alındığında aylık bağlama oranı % 50-59,99 arasında değişmektedir. Ancak kadın 50, erkek 55 yaşını doldurduktan sonra 5000 günden fazla her 240 gün için 1 puan artırılmakta, yaşlılıktan emeklilikte eksik her 240 gün için 1 puan azaltılmakta iken ölüm sigortasından emeklilikte 5000 günden eksik günler için indirim uygulanmaz. Yine her iki göstergeden bağlanan aylık oranı % 85’i geçemez. Yukarıdaki parametreler birlikte değerlendirildiğinde sigortalıların 2000 yılı öncesi kısmi aylıkları hesaplanırken öncelikle tam aylıkları(4) sonra hesaplanmış olan tam aylığın 2000 öncesi prim gün sayısının toplam prim gün sayısına oranının çarpımı ise sigortalıların 1999/Aralık kısmi aylıklarını vermektedir. Daha sonra 1999/Aralık aylığı 4447 sayılı Kanun gereği her yıl belirlenmiş olan TÜFE ve GH kadar ayrı ayrı artırılarak 2008/Ocak ayına taşınması ile güncellenmektedir. www.ozdogrular.com

B- SİGORTALILARIN 2000–2008 DÖNEMİ AYLIKLARININ HESABI

Bilindiği üzere 4447 sayılı Kanun ile aylık hesaplamalara esas gösterge ve katsayı sistemine son verilmiş olup, sigortalıların 2000-2008 (Eylül ayı dahil) dönemi kısmi aylık hesaplamalarında ortalama yıllık kazanç ve aylık bağlama oranı dikkate alınarak hesaplanmaktadır. Bu parametrelerden;

Ortalama Yıllık Kazanç; anılan dönem bildirilmiş olan kazançlar (2007 yılı ile 2008/Eylül dönemi hariç) bir önceki temel yılı esas alınarak Aralık ayı itibariyle açıklanmış olan TÜFE’deki artış ve yıllık gelişme hızı oranları kadar artırılarak güncellenmiş olan kazançların aynı dönem prim ödeme gün sayısına bölünmesi sonucu çıkan rakamın 360 katıdır.

Aylık Bağlama Oranı ise; malûllük ve ölüm aylıklarında % 60 (bakıma muhtaç malûllerde oran % 70 olarak uygulanmakta) olup,8100- 9000 arası prim günün her 360 günü için % 2, 9000 günden sonra ödenen her 360 gün için % 1,5 artırılır. Yaşlılık aylıklarında ise Toplam prim ödeme gün sayısının ilk 3600 günün her 360 günü için % 3,5 sonraki 5400 günün her 360 günü için % 2, daha sonrası için % 1,5 olarak uygulanmaktadır (Özel şartlarla emekli olacaklarda oran % 60’ın altında uygulanmamaktadır.). www.ozdogrular.com

Örnek: 2008/Eylül ayı itibariyle 9360 günü olan sigortalının kısmi aylığı hesaplanırken uygulanacak olan aylık bağlama oranı, ilk 3600 için % 35, diğer 5400 gün için % 30 ve kalan 360 gün için ise % 1,5 olmak üzere toplam % 66,5 olarak uygulanacaktır. Toparlayacak olursak sigortalıların 2000-2008/Eylül dönemi kısmi aylığı hesaplanırken (tam aylık x anılan dönem bildirilen prim gün sayısı/toplam prim gün sayısı) formülü kullanılmaktadır. Bilindiği üzere tam aylık ortalama yıllık kazanç ile aylık bağlama oranının çarpımının 12’ye bölümü sonucu elde edilmektedir.

C- SİGORTALILARIN 2008/EKİM SONRASI AYLIKLARININ HESABI

5510 sayılı Kanun ile sigortalıların 2008/Ekim ve sonrası kısmi veya tam aylığı hesaplanırken, yine aylık bağlamaya esas parametrelerden biri olan Ortalama Aylık Kazanç (OAK) hesaplanır. Ortalama Aylık Kazanç, sigortalının 2008/Ekim ve sonrası kazançları güncelleme katsayısı ile güncellenmesi sonucu, yine bu dönem prim ödeme gün sayısına bölümünün 30 katı olarak ifade edilmektedir. Bilindiği üzere yeni kanunda güncelleme katsayısı, TÜFE + GH’nın % 30’unun toplamına 1 tam puan ilave edilmesiyle bulunmaktadır(5). Diğer aylık bağlamaya esas parametremiz ise Aylık Bağlama Oranı(ABO)dır.

Sigortalıların Aylık Bağlama Oranı, malûllük ve ölüm aylıklarında % 40’tır. Ancak 7200’den fazla prim ödeme günü olanların her tam yılı için % 90’ını geçmemek üzere % 2 puan artırılır. Yine sigortalı başka birisinin bakımına muhtaç ise aylık bağlama oranı 10 puan artırılır. Yaşlılık aylıklarında aylık bağlama oranı ise, sigortalının malûllük, yaşlılık ve ölüm sigorta kollarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her yılı için % 2 puan uygulanmakta olup, ancak 30.04.2008 tarihinden önce uzun vade sigorta kollarına tabi sigortalılardan Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten önce 3600 prim gün sayısını doldurmamış olanlar için ilk 3600 gün hizmetinin her yılı için % 3 olarak esas alınır. Özel hükümlere göre aylık bağlanan sigortalılardan maden işyerlerinin yer altında çalışan sigortalılara 8100 gün(6), ilk defa sigortalı çalışmaya başladığı tarihten önce malûl veya sakatlığı nedeniyle vergi indiriminden faydalanan sigortalılara aylık bağlama oranı 5400 gün üzerinden hesaplanan orandan az olamaz. Yine kısmi aylığa esas aylık, sigortalının 2008/Ekim ve sonrası kazançlarının alt sınırları dikkate alınarak talep veya ölüm yılının Ocak ayında ortalama aylık kazancın % 35’i, sigortalının bakmakla yükümlü kimsesi olması halinde ise ortalama aylık kazancın % 40 dikkate alınarak bağlanmış olan alt sınır aylığından az olamaz (5510/55. md.) 2008/Ekim ayı sonrası için sigortalıların kısmi veya tam aylıklarını hesaplarken, talep veya ölüm tarihindeki Ocak ayı itibariyle oluşturulmuş olan ortalama aylık kazanç ile aylık bağlama oranın çarpımı ile tam aylığı buluruz. Tam aylığın, anılan dönem için bildirilen prim gün sayısının toplam prim gün sayısına oranın çarpımı ile de kısmi aylığı buluruz. www.ozdogrular.com

III- KISMİ AYLIKLARIN BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLMESİ

Sigortalıların 2000 yılı öncesi hesaplanmış olan kısmi aylıkları, kısmi aylığa esas tam aylıkların 2008 yılına kadar geçen her yıl için TÜFE artış miktarı kadar artırılmasıyla bulunan veya 1999/Aralık ayı itibariyle asgari aylığa 2008 yılına kadar aylık artışların uygulanması sonucu bulunan miktarların 2008 yılı öncesi prim gün sayısının toplam prim gün sayısına oranı ile çarpımından oluşan aylık miktarından daha düşük olmayacaktır (5510/geç. 2. md.) Sigortalıların Kanun’un yürürlüğe girmeden öncesi kısmi aylıklarının toplamı 2008 yılı dahil güncelleme katsayısı ile güncellenerek talep veya ölüm tarihinin Ocak ayına taşınmaktadır. Sigortalının talep veya ölüm tarihindeki aylığı ise kanunun yürürlüğe girmeden önce hesaplanmış olan aylıklarının talep veya ölüm yılının Ocak ayına taşınmış miktarı ile kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra hesaplanmış olan kısmi aylığın toplamından oluşmaktadır. Eğer talep veya ölüm tarihi yılın ilk altı ayında ise sadece Ocak dönemi aylık artışı, ikinci altı ayında ise Ocak ve Temmuz dönemi aylık artışlar uygulanarak sigortalının başlangıçtaki aylığı bulunacaktır(7).

IV- SONUÇ

Görüldüğü üzere 2000 yılından önce sigortalı çalışmaya başlamış ve halen devam eden sigortalıların aylık bağlama esasları 4447 sayılı Kanun ve 5510 sayılı Kanunlar ile değiştiğinden bu kapsamdaki sigortalılara aylık bağlanırken üç farklı kısmi aylık hesaplanmaktadır. Bu nedenle aynı işyerinde aynı ücretle şu kadar yıldır beraber çalışmamıza rağmen emekli maaşlarımız aynı değil gibi uygulamada bazı sorularla karşılaşılmasının nedeni yukarıdaki tablonun tamamına bakılmamasından kaynaklanmaktadır. Çünkü sigortalıların çalışmalarına göre 2000 yılı öncesi on yıla kadar bildirilen kazançların toplamı üzerinden gösterge veya üst gösterge tabloları esas alınarak kısmi aylık hesaplanmaktadır. Yine 2000-2008/Eylül dönemi bildirilen kazançlar için ayrı kısmi aylık ve son olarak 2008/Ekim sonrası kazançlar için ise ayrı bir kısmi aylık hesaplanarak, hesaplanmış olan kısmi aylıkların toplamı üzerinden sigortalılara aylık bağlanmaktadır.

Kemal AKYOL*

Yaklaşım

*           SGK, Gürsu Sosyal Güvenlik Merkezi Müdür V., Sosyal Güvenlik Denetmeni

(1)         08.09.1999 tarih ve 23810 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         4447 sayılı Kanun’un 17. maddesi ile 506 sayılı Kanun’a geçici 82. madde eklenmiştir.

(3)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         2000 yılı öncesi Tam Aylık: Gösterge x 12000 x ABO

(5)         Güncelleme katsayısı, 5510 sayılı Kanun’un 3. maddesindeki 29 no.lu tanımda ifade edilmiştir.

(6)         5510 sayılı Kanun’un 29. maddesi ile geçici 9 ve geçici 10. maddeleri.

(7)         SGK’nın, 2011/58 sayılı Genelgesi.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.