I- GİRİŞ

Bir iş sözleşmesi ile bir veya birkaç işverene bağlı olarak hizmet görme edimini yerine getiren kişilerin ilgili sosyal güvenlik kanunları gereği sigortalı olmaları zorunludur. Sigortalı sayılanların tescil edilerek, sigortalı hizmet kayıtlarının oluşturulmasına ilişkin bu yükümlülük Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yerine getirilir. Bu amaçla kayıtların elektronik ortamda tutulduğu merkezi bir veri tabanı oluşturulmuştur. Ancak bu kayıtlar, usulüne uygun bir şekilde düzenlenmiş olan belgelere dayandırılarak oluşturulur.

Bu kayıtların oluşturulması için ilk önce sigortalıların tescil edilmeleri gerekir. Tescil işlemi, sigortalı işe giriş bildirgesinin Kurum’a verilmesi suretiyle gerçekleştirilir. Tescil işleminden sonra hizmet kayıtları oluşturulur. Hizmet kayıtları ise sigortalıların, çalışma sürelerini ve kazançlarını gösteren aylık prim ve hizmet belgelerinin Kurum’a verilmesi suretiyle oluşturulur. Aylık prim ve hizmet belgelerindeki bilgilerin bilgi işlem ortamına aktarılması suretiyle oluşturulan hizmet kayıtları; zorunlu sigortalılıkta geçen çalışmaları, yurt içi ve yurt dışı hizmet borçlanmalarını, isteğe bağlı sigortalılıkta geçen süreleri, prim ödeme gün sayılarını, prime esas kazançlara ilişkin bilgileri kapsar. www.ozdogrular.com

Sigortalılık niteliği her ne kadar fiilen çalışma olgusunun varlığına bağlı olarak kazanılmakla birlikte, bu çalışma olgusunun ispatı, ortaya konması bu kayıtların oluşturulmasına bağlıdır. Çünkü kısa ve uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası kapsamında bulunan sigortalı veya hak sahiplerine yapılacak ödemeler, bağlanacak gelir veya aylıklar gibi tüm sosyal güvenlik yardımlarından yararlanma şartlarının oluşup oluşmadığının tespiti oluşturulan bu hizmet kayıtları kullanılarak belirlenir.

Kayıtlı istihdam modelinde hizmet kayıtlarının oluşturulması işyerinde çalıştırılan sigortalıların çalışma süreleri ve kazançlarının yer aldığı aylık prim ve hizmet belgelerinin, işveren tarafından Kurum’a verilmesi suretiyle olur. Sigortalıların kayıt dışı çalıştırılmaları halinde ise bu hizmet kayıtlarının oluşturulabilmesi; Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurları veya kamu idarelerinin denetim elamanlarınca yapılan tespitler ile kesinleşmiş yargı kararlarına istinaden hizmet kazandırılması gibi durumların varlığına bağlı tutulmuştur. www.ozdogrular.com

II- HİZMETLERİN KAYIT VE BELGELERDEN TESPİTİ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 86. maddesinin 7. fıkrasında yapılan düzenlemeye göre sigortalı olarak çalıştırıldığı halde bu çalışmaları Kurum’a bildirilmeyen veya eksik bildirilenlerin hizmetlerinin tespiti için bazı yöntemler belirlenmiştir. Bu yöntemleri fiilen tespit, işyeri kayıtlarından tespit, kamu kurum ve kuruluşları ile bankalar tarafından düzenlenen belge veya alınan bilgilerden tespitler olarak sıralayabiliriz. İdari yollardan bu tespitlerin yapılamaması halinde birde yargı yoluna gidilmesi ile bildirilmeyen veya eksik bildirilen bu çalışmaların yargı kararı ile tespiti söz konusudur. Tespit yöntemlerinin birbirine karıştırılmaması ve konunun daha iyi bir şekilde anlaşılabilmesi için fiilen ve kamu kurum ve kuruluşları ile bankalar tarafından düzenlenen belge veya alınan bilgilerden yapılan tespitlere kısaca değindikten sonra hizmetlerin kayıt ve belgelerden tespiti ile ilgili mevzuatta yapılan düzenlemeler ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nde bu konuda yapılan son değişiklik kapsamında özellik arz eden yönleriyle açıklamalarda bulunulacaktır.

Kısaca ifade etmek gerekirse fiilen tespit; Kurum’un denetim ve kontrol ile görevli memurlarınca işyerinde yapılan yerel denetimlerde çalıştıkları görülen sigortalıların yerel denetim tutanağı kaydedilerek tespit edilmesidir. Fiilen tespit yetkisi 5510 sayılı Kanun’un 59. maddesinin 7. fıkrası ile kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma esnasında kamu idarelerinin denetim elamanlarına da verilmiştir. Bu tespit yönteminde işyerinde çalıştıkları görülen kişilerin kimlik bilgileri, işe giriş tarihi, ücreti tutanağa kaydedilerek sigortalı, işveren/işveren yetkilisi, denetim elamanınca imzalanır. Bu nedenle kontrol esnasında dışarıda, izinli olduğu işveren, diğer çalışanlar ile çevredeki diğer kimseler tarafından bildirilen kişilerin bilgilerinin tutanağa alınması fiilen tespit olarak kabul edilemeyecektir.

Kurum’a kayıtlı olmadığı halde, diğer kamu kurum ve kuruluşları ile bankalar tarafından düzenlenen belgelerde çalışmaları kayıtlı olan kişilerin sosyal güvenliklerinin sağlanmasının bir yöntemi de buralardan elde edilen bilgilere göre hizmet kazandırılmasıdır. Bununla ilgili olarak Kurum’a 5510 sayılı Kanun’un 100. maddesi gereğince kamu kurum ve kuruluşları ile bankalardan bilgi ve belge isteme yetkisi verilmiştir. www.ozdogrular.com

Kamu kurum ve kuruluşları tarafından düzenlenen belgelere örnek olarak Karayolları Trafik Kanunu gereğince polis veya jandarma tarafından düzenlenen trafik kazası tespit tutanaklarını, işyeri açılış ve kapanışlarından vergi yoklama memurlarınca düzenlenen yoklama tutanaklarını, Kamu İhale Kanunu gereğince ihale makamlarınca düzenlenen puantaj kayıtlarını, çalışanların imza föylerini verebiliriz. Bu kurum ve kuruluşlar tarafından alınan bilgilere örnek olarak da yine ihale makamlarından ihale konusu işle ilgili olarak alınan bilgileri, 1774 sayılı Kimlik Bildirme Kanunu gereğince yapılan kimlik bildirimlerini sayabiliriz. Yine maaşları banka kanalıyla ödenen kişilere ait bankalara verilen talimatları, bu hesaplara ait ekstreleri, bu kişilerin hesap bilgilerini ise bankalar tarafından düzenlenen bilgi ve belgeler olarak sayabiliriz.

5510 sayılı Kanun’un 86. maddesinin 8. fıkrasında yapılan düzenlemeye göre Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurları ile kamu idarelerinin denetim elamanlarınca işyerlerinde yapılan fiili denetimler sonucunda Kurum’a bildirilmediği veya eksik bildirildiği tespit edilen sigortalıların geriye dönük hizmetlerinin veya prime esas kazançlarının, en fazla tespitin yapıldığı tarihten geriye yönelik bir yıllık süreye ilişkin kısmı dikkate alınır.

Örnek-1: 10.05.2012 tarihinde işyerinde yapılan yerel denetimde sigortasız olarak çalıştırıldığı tespit edilen (A) şahsının denetim yapılan işyerinde 15.04.2010 tarihinden bu güne kesintisiz bir şekilde asgari ücret üzerinden çalıştığı tespit edilmiş olsun. Fiilen tespit dışında başkaca bir tespitin yapılamaması durumunda (A) şahsının 10.05.2011-10.05.2012 tarihleri arasındaki hizmetleri kazandırılabilecek, 15.04.2010-09.05.2011 tarihleri arasındaki hizmetleri dikkate alınamayacaktır.

Hizmet tespit etme yöntemlerinden bir diğeri de işyeri kayıtlarından yapılan tespitlerdir. İşyeri kayıtları, işverenin yasa gereği tutmak zorunda olduğu defter ve müstenidatı belgelerdir. Deftere tabi olmayanlar için ise kayıt niteliğinde tutulmak zorunda olan belgelerdir. Bilindiği gibi Vergi Usul Kanunu’nda tüccarla defter tutma bakımından iki sınıfa ayrılmış olup birinci sınıf tüccarlar bilanço esasına göre ikinci sınıf tüccarlar ise işletme hesabı esasına göre defter tutmakla yükümlü tutulmuşlardır. Türk Ticaret Kanunu’nda ise tacirin hükmü şahıs olması durumunda yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri, karar defteri, tacir gerçek şahıs ise karar defteri hariç olmak üzere yukarıda sayılan defterleri veya işletmenin mahiyet ve önemine göre sadece işlet defteri tutmakla yükümlü tutulmuştur. Bunun yanında kamu kurum ve kuruluşları ile özel kanunlara göre kurulan teşekküller, sendikalar, konfederasyonlar, dernekler, kooperatifler, apartman işyerleri, noterler, yüzde usulü ile çalışan işyerlerinde ilgili kanunlara göre belirlenen defterleri tutması gerekir. Bir yasa gereği tutulması zorunlu olan bu defterlerin müstenidatı belgeleri ise ücret bordrosu, gider pusulası, fatura, sevk irsaliyesi, perakende satış vesikaları, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu, taşıma irsaliyesi, yolcu listeleri gibi belgeler olarak sayabiliriz. www.ozdogrular.com

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 104. maddesinin 1. fıkrası gereğince işverenlerin tutmak zorunda oldukları defter ve müstenidatı belgeler, sigortalıların hizmet kayıtlarının oluşturulmasını sağlayan prim ve hizmet belgelerinin de dayanağı belgeler niteliğinde kabul edilirler. Yani Kurum’a verilen prim ve hizmet belgelerindeki hizmet kayıtlarının oluşturulmasına esas bilgilerin yasa gereği tutulmak zorunda olan defter ve dayanağı belgeler ile doğrulanması diğer bir ifadeyle mutabakatının bulunması gerekir.

Hizmet kazandırılması bakımından fiilen tespitlerde en fazla bir yıllık süre dikkate alınabilirken kanunen geçerli kayıt ve belgelerden yapılan tespitlerde böyle bir süre sınırlaması bulunmamaktadır. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nde işverenlerin, işyeri yasal kayıt ve belgelerini, Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurlarınca istenilmesi halinde ibraz edilmek üzere 10 yıl süreyle saklanması zorunluluğu bulunmaktadır. Yani kayıt ve belgelerin ibrazında 10 yıllık bir zamanaşımı süresi öngörülmüştür. Bu zamanaşımı süresi dolmadan istenilen kayıt ve belgelerin ibraz edilmemesi halinde 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesi gereğince idari para cezası uygulanır. Yani kanunen geçerli olan kayıt ve belgelerden tespit edilmek kaydıyla kaç yıllık süreye ait kayıt ve belge ibraz edilmiş ise o süreye ilişkin hizmet kazandırılabilir.

Örnek-2: 15.05.2004-31.12.2011 tarihleri arasında işyerinde çalışan (A) şahsının bu hizmetleri işyeri yasal kayıt ve belgelerine intikal ettirilmiş olduğu halde Kurum’a bildirilmemiş olsun. Bu çalışmalarının ibraz edilen yasal kayıt ve belgelerden tespit edilmesi halinde, bu sürelere ilişkin hizmetler dikkate alınabilir. www.ozdogrular.com

Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 26. maddesinin 1. fıkrasında Kurum’un denetim ve kontrolle görevli memurlarınca, işyeri kayıtlarının incelenmesi sonucunda yapılan tespitlerden çalıştığı belirlendiği hâlde, hizmetleri Kuruma bildirilmediği veya eksik bildirildiği saptanan sigortalıların geriye yönelik hizmetlerinin dikkate alınacağı ifade edilmiştir. Yine aynı Yönetmeliğin 105. maddesinde “İşverenler, Kurum’a verdikleri prim belgesinde yazılı olanları doğrulayıcı nitelikte olmak ve Kanun’un 102. maddesinin 1. fıkrasının (e) bendinin beş numaralı alt bendinde sayılan hususları içerecek şekilde aylık ücret tediye bordrosu düzenlemekle yükümlüdürler.” hükmü yer almıştır. Yönetmeliğin bu hükmü gereği bir kanun gereği deftere tabi olmayan işverenlerin, Kurum’a verdikleri prim ve hizmet belgesinin dayanağı niteliğindeki belge düzenlemekle yükümlü oldukları ücret tediye bordrolarıdır. Yine Vergi Usul Kanunu’nun 238. maddesi gereğince işverenlerin her ay ödedikleri ücretler için ücret bordrosu tanzim etmek zorunda oldukları hüküm altına alınmıştır. www.ozdogrular.com

Bir kanun gereği deftere tabi olmayan işverenlerin, yukarıda açıklandığı üzere yönetmelik gereği tutmak zorunda oldukları ücret tediye bordroları da işyeri kayıtları kapsamında değerlendirilecek bir belge niteliğindedir. Bu anlamda Yönetmeliğin 26. maddesinin 1. fıkrasında işyeri kayıtlarından tespit edilen geriye yönelik hizmetlerin dikkate alınacağı ifade edildiği halde Kurum uygulamaları açısından deftere tabi olmayan işverenler açısından her zaman düzenlenebilir nitelikte bir belge olarak kabul edilen ücret tediye bordrolarına dayanılarak hizmet kazandırılması mümkün olmamaktadır. Örneğin özel bina inşaatı işyeri için defter tutma zorunluluğu bulunmadığından, ücret tediye bordrolarının her zaman düzenlenebilir bir belge olarak kabul edilmesi nedeniyle bu bordrolara dayanılarak hizmet kazandırma olanağı bulunmamaktadır. İşte Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nde eksik bırakılan bu husus 17 Nisan 2012 tarihli Yönetmelik(1) değişikliği ile giderilmeye çalışılmıştır. Yönetmeliğin 26. maddesinin 2. fıkrasında yapılan değişiklikle “Bir yıllık süreyi aşan sigortalı çalışmalar ise her zaman düzenlenebilir nitelikte olmayan kanunen geçerli kayıt ve belgeler ile kanıtlanmak şartıyla dikkate alınabilir.” hükmü eklenmiştir.

III- SONUÇ

İşyerinde sigortalı olarak çalıştırıldığı halde bu çalışmaları Kurum’a bildirilmeyen veya eksik bildirilenlerin, hizmetlerinin tespiti yöntemlerinden bir tanesi de kayıt ve belgelerden tespit yöntemidir. www.ozdogrular.com

Hizmet kazandırılması, fiilen tespit yönteminde bir yıllık süre ile sınırlandırılmış iken kayıt ve belgelerden tespit yönteminde herhangi bir süre sınırlaması getirilmemiştir. Bu kayıt ve belgeler işverenler tarafından tutulan ticari defter ve dayanağı belgelerdir. Bir yasa gereği tutulması zorunlu bulunan defterin dayanağı belgeler arasında ücret tediye bordrosu da yer almaktadır. Deftere tabi olmayanlar açısından ise Kurum’a verilen prim ve hizmet belgelerinin dayanağı niteliğinde belge yine ücret tediye bordrolarıdır. Bu bordrolar da deftere tabi olmayan işverenler açısından işyeri kayıtları kapsamında sayıldığı halde uygulamada bu bordroların her zaman düzenlenebilir bir nitelikte olduğu kabul edildiğinden bu belgelere dayalı hizmet kazandırılması yoluna gidilememektedir. Ancak Yönetmeliğin 26. maddesinde eksik bırakılan bu husus yayımlanan yönetmelik değişikliği ile giderilmeye çalışılmıştır.

Süleyman TUNÇAY*

Yaklaşım

*            Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi

(1)         17.04.2012 tarih ve 28267 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yönetmelik değişikliği.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.