I- GİRİŞ

Ülkemizin en büyük sorunlarından biri kayıt dışı istihdamdır. Kayıt dışı istihdam çalışanlar için hak kayıplarına sebep olurken, ülke ekonomisi için vergi ve prim kayıplarına sebep olmakta, ekonomik ve sosyal hayatı olumsuz yönde etkilemektedir.

Toplumumuzda maalesef bir veya birkaç işveren tarafından çalıştırılmak suretiyle sanat icra eden, film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları, müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünür ve yazarların, işverenlerin daha fazla kazanç elde etmek adına maliyetleri düşürmek istemesi, sosyal güvenlik sistemi hakkında bilgi sahibi olmamaları gibi o yahut bu sebeple, kayıt dışı çalıştırıldığı/sigortasız çalıştığı müşahede edilmektedir.

Bu yazımızda yukarıda bahsedilen şahısların sigortalılığı izah edilmeye çalışılacaktır.

II- SANATÇI, DÜŞÜNÜR VE YAZARLARIN SİGORTALILIĞI

Mer’ i sosyal güvenlik mevzuatımızda, bir veya birkaç işveren tarafından çalıştırılan mezkur şahısların sigortalılığı açısından, ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden fazla ve az olanlar için iki farklı durum söz konusundur.

Her iki durumda da mezkur şahsılar, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(1)’nun (bundan sonra “Kanun” olarak ifade edilecektir) 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi statüsünde sigortalı sayılmıştır.

Kanun’un 4. maddesinin ikinci fıkrasının (b) bendinde, “birinci fıkranın (a) bendi gereği sigortalı sayılanlara ilişkin hükümlerin, bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan; film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler ve yazarlar hakkında da uygulanacağı” hüküm altına alınmıştır.

Bu kapsamda, Kanun’un 4/1-a bendi kapsamında sigortalı olabileceklerin çalıştıkları sanat kollarının listesi, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği(2)’nin Ek-1’inde yer alan listede belirtilmiştir.

Anılan liste incelendiğinde mezkur şahısların, sinema sanatçıları ve çalışanları, tiyatro, opera, bale sanatçıları ve çalışanları, müzik ve sahne sanatçıları, folklor ve halk sanatçıları, edebiyat, görsel sanatlar, dekoratif sanatlar vb. olmak üzere beş kategoriye ayrıldığı görülmektedir.

A- ÇALIŞMA GÜN SAYISI 10 GÜNDEN FAZLA OLANLARIN SİGORTALILIĞI

1- Kısmi/Tam Süreli Çalışma

4857 sayılı İş Kanunu(3)’nun 63. maddesinde; “Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saat” olarak belirlenerek normal çalışmaların üst sınırı ifade edilmiştir.

4857 sayılı İş Kanunu’nun 13. maddesinin birinci fıkrasında kısmi süreli çalışma, “... işçinin normal çalışma süresinin, tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan emsal işçiye göre önemli ölçüde daha az belirlenmesi durumunda sözleşme kısmi süreli iş sözleşmedir.” şeklinde tanımlanmıştır.

Görüldüğü üzere Kanun’da tam süreli çalışma-kısmi süreli çalışma ayrımı emsal işçi baz alınarak yapılmış ancak kısmi süreli çalışma için herhangi bir oran belirtilmemiştir. Konunun oransal olarak açıklaması Yönetmelikle düzenlenmiştir.

İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği(4)’nin 6. maddesinde kısmi süreli çalışma; “İşyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yapılan çalışma kısmi süreli çalışmadır.” şeklinde somutlaştırılmıştır.

Açıklanan bu mevzuat hükümleri çerçevesinde örnek vermek gerekirse, işyerindeki emsal işçi haftada 45 saat çalışıyor ise en fazla 30 saate kadar yapılan çalışmalar kısmi süreli çalışma olarak değerlendirilirken emsal işçinin haftalık çalışma süresi 42 saat ise bu defa 28 saate kadar yapılan çalışmalar kısmi çalışma olarak değerlendirilecektir.

2- Sigortalıların SGK’ya Bildirimi

İster kısmi süreli ister tam süreli çalışsın, ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günün üzerinde olan, bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan; film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler ve yazarlar, Kanun’un 4/1-a bendi kapsamında sigortalı sayılacağından, sigortalılık bildirimleri, Kanun’un 80. maddeye göre belirlenecek prime esas kazançları üzerinden, Kanun’un 82. maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazancın alt ve üst sınırı dikkate alınarak, işverenleri tarafından SGK’ya yapılacaktır.

Burada önemli olan husus çalışma gün sayısının nasıl hesaplanacağıdır. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 101. maddesinin 3. bendinde; “İş sözleşmesi saat ücreti karşılığı yapılmış ise kısmi süreli çalışan sigortalıların ay içinde çalıştığı toplam sürenin, 4857 sayılı İş Kanunu’na göre günlük olağan çalışma süresi olan 7,5 saate bölünmesiyle, sigortalı için bildirilmesi gereken prim ödeme gün sayısı hesaplanır. Bu şekilde yapılacak hesaplamalarda 7,5 saatin altındaki çalışmalar 1 güne tamamlanır.” denilerek kısmi süreli çalışanların SGK’ya bildirilmesi gereken gün sayısının nasıl hesaplanacağı belirtilmiştir.

Örnek: Bir prodüksiyon şirketinde oyuncu olarak çalışmakta olan Sigortalı Ali Bey, 2012/Haziran ayında, Pazar günleri hariç, günde 3 saat çalışmıştır. Bu sigortalının prim ödeme gün sayısı işvereni tarafından SGK’ya (2012/Haziran ayında Pazar günleri hariç toplam 26 gün vardır), 26 gün x 3 saat = 78 saat, 78 saat/7,5 saat=10,4 gün, 7,5 saatin altındaki çalışmalar 1 güne tamamlanacağından, 11 gün olarak bildirilecektir.

B- ÇALIŞMA GÜN SAYISI 10 GÜNDEN AZ OLANLARIN SİGORTALILIĞI

Kanun’un, 6111 sayılı Kanun(5)’un 51. maddesi ile eklenen Ek-6. maddesinde: “… ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olan kişilerin sigortalılıkları, bu madde kapsamında kendileri tarafından 30 gün üzerinden prim ödemeleri suretiyle sağlanır.” hükmü öngörülmüştür.

Kanun’un bu hükmü uyarınca, mezkur şahıslardan ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olanlar, sigortalılıklarını 30 gün üzerinden SGK’ya kendileri bildirmek suretiyle sağlayacaktır.

1- Sigortalıların Kendilerini SGK’ya Bildirmesi

Bu sigortalıların 30 gün üzerinden SGK’ya nasıl bildirecekleri hususu SGK’nın 05.04.2011 tarih 2011/36 sayılı Genelgesi’nde ayrıntılarıyla açıklanmış olup anılan Genelge’de:

“2.4.2.1- Sigortalılığın başlangıcı ve başvuru

Kanun’un Ek-6. maddesi kapsamında sigortalı olmak isteyenler Ek-4’te yer alan “Sanatçı Olarak Kısmi Süreli Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi” ve sanatçı ve işvereni arasında imzalanan kısmi süreli ii sözleşmesi ile ikamet edilen ilde bulunan Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne/Sosyal Güvenlik Merkezine müracaat edeceklerdir. İşveren ile çalışanın bağlı olduğu meslek birliği veya sendika ya da Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın merkez veya taşra birimleri tarafından onaylanmamış “Sanatçı Olarak Kısmi Süreli Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi” işleme alınmayacaktır.

Kanun’un Ek-6. maddesi kapsamındaki sigortalıların ay içerisinde birden fazla işverenin veya Ek-6. madde kapsamında yeni bir işveren yanında çalışmaya başlamaları halinde, her bir işverenle yapmış oldukları kısmi süreli iş sözleşmeleri Kurum’a ayrı ayrı verilecek, ancak ay içerisinde her bir sözleşme için prim ödenmeyip yalnızca 30 gün prim ödenecektir. Bu kişiler Ek-6. madde kapsamında 01.03.2011 tarihinden itibaren “(4/a) Tescil Programı”nda “22-Ek 6 Sanatçı” sigortalılık kodu ile tescil edilecekler, sigortalılık işlemleri “sgkintra (4/a) Tescil ve Hizmet İşlemleri” programından “Ek 6 Sanatçı” seçeneği seçilerek başlatılacaktır.

2.4.3- Kanun’un Ek-6. maddesine göre sigortalı olanların prim hesabı ve gün sayısı

Kanun’un Ek-6. maddesine göre sigortalı olacaklar 01.03.2011 tarihinden itibaren 82. maddeye göre belirlenen prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla sigortalı tarafından belirlenen günlük kazancın otuz katının % 32,5’i oranında prim öderler. Bu prim oranının % 20’si malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, % 12,5’i genel sağlık sigortası primidir. Bu sigortalılardan 4447 sayılı Kanun’a tabi olmak isteyenler % 3 sigortalı ve işveren hissesi oranındaki işsizlik sigortası primi de ödeyebilirler. İşsizlik sigortası priminin ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar ödenmemesi halinde o aya ait işsizlik sigortası primi ödeme hakları düşer. Kanun’a eklenen geçici 29. madde ile Ek-6. madde kapsamındaki sigortalılar 01.03.2011-31.12.2011 tarihleri arasında 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazancın alt sınırının 18 katı üzerinden başlanılarak, takip eden her yıl için bir puan artırılmak suretiyle 30 katını geçmemek üzere prim ödeyeceklerdir. Kanun’un Ek-6. maddesine tabi sigortalı sayılanlar için ay 30 gün olarak dikkate alınacak bu sigortalılar;

● 01.03.2011–30.06.2011 tarihleri arasında işsizlik sigortası primi ödemek istemeyenler; Aylık kazanç alt sınırına göre: 26,55 TL x 18 x % 32,5 = 155,32 TL,

● 01.07.2011–31.12.2011 tarihleri arasında işsizlik sigortası primi ödemek istemeyenler; Aylık kazanç alt sınırına göre: 27,90 TL x 18 x % 32,5 = 163,22 TL

prim ödeyeceklerdir.

● 01.03.2011–30.06.2011 tarihleri arasında işsizlik sigortası primi ödeyecekler; Aylık kazanç alt sınırına göre: 26,55 TL x 18 x % 35,5 = 169,65 TL,

● 01.07.2011–31.12.2011 tarihleri arasında işsizlik sigortası primi dahil ödeyecekler; Aylık kazanç alt sınırına göre: 27,90 TL x 18 x % 35,5 = 178,28 TL

prim ödeyeceklerdir. Sigortalılar talepte bulunmaları halinde üst sınıra kadar da prim ödeyebileceklerdir.

(Yukarıdaki 18 katı uygulaması her yıl bir kat artacağından, 2012 yılı için 19 gün, 2013 yılı için 20 gün, 2014 yılı 21 gün … şeklinde artacaktır.)

2.4.4- Kanun’un Ek-6. maddesine göre sigortalılığın sona ermesi

Kanun’un Ek-6. maddesi kapsamında ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma aracı ile 4. maddenin ikinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen ve Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılanların sigortalılıkları;

— Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bendi kapsamında uzun vadeli sigorta kollarına tabi çalışamaya başlaması,

— İsteğe bağlı sigortalı olması,

…

— Bu kapsamdaki çalışmasının sona ermesi

halinde sona erecektir.”

Açıklaması yapılmıştır.

III- SONUÇ

Bir veya birkaç işveren tarafından çalıştırılan film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları, müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünür ve yazarların sigortalılığı için yasa koyucu iki farklı uygulama öngörmüştür.

Yukarıda bahsedilen bu şahısların sigortalılığı, ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden fazla ise, işverenleri tarafından SGK’ya bildirilecek, 10 günden az ise, kendileri tarafından 30 gün üzerinden prim ödemek suretiyle sağlanacaktır. www.ozdogrular.com

Ayrıca, sigortalılıkları kendileri tarafından prim ödenmek suretiyle sağlanacak bu şahıslar için, yasa koyucu önemli bir kolaylık daha getirmiştir. Bu sigortalılar Kanun’un geçici 29. maddesi ile 01.03.2011–31.12.2011 tarihleri arasında 82. maddeye göre belirlenen prime esas günlük kazancın alt sınırının 18 katı üzerinden başlanılarak, takip eden her yıl için bir puan artırılmak suretiyle 30 katını geçmemek üzere (2012 için 19 katı, 2013 için 20 katı …) prim ödeyerek, 30 gün üzerinden sigortalı olabilecekleridir.

Tuncay KAYA*

Yaklaşım

*           Karabük Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Denetmeni

(^●)        Bu yazıda yer alan görüşler yazara ait olup, görev yaptığı Kurum’u bağlamaz, yazarın görev yaptığı Kurum görüşü olarak kullanılmaz ve değerlendirilmez.

(1)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         04.06.2004 tarih ve 24425 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(5)         25.02.2011 tarih ve 27846 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.