I- GİRİŞ

Uygulamada işverenlerin, hem maliyetli olması, hem de işçi sayısına bağlı bazı (özürlü çalıştırma, işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı çalıştırma, işçi ücretlerini bankalardan ödeme gibi) yükümlülüklerden kurtulmak için üretim ve hizmet işlerinde yeni işçi almak yerine mevcut işçilerini normal çalışma sürelerinden daha fazla çalıştırma yoluna gittikleri görülmektedir.

Doğaldır ki, günlük ve haftalık normal çalışma süresinden daha fazla çalıştırılma durumu işçiye emeğinin karşılığı olan fazla çalışma ücretinin ödenmesini gündeme getirmektedir.

Makalemizde, 4857 sayılı İş Kanunu’na göre fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma, serbest zaman kullanımı, fazla çalışma ücretin nasıl hesaplanması gerektiği, hangi işlerde fazla çalışma yaptırılamayacağı ve konuyla ilgili diğer hususlar yürürlükteki mevzuat ve yargı kararları çerçevesinde açıklanmaya çalışılacaktır.

II- ÇALIŞMA SÜRESİ

Genel olarak çalışma süresi haftada 45 saattir. Bu süreler toplu sözleşme ile 45 saatin altında belirlenebilmektedir. Ancak, aksi kararlaştırılmadıkça çalışma süresi haftanın çalışılan günlerine eşit şekilde bölünerek uygulanır.

III- FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA

İş Kanunu’nda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalar Fazla Çalışma olarak kabul edilmektedir. Fazla Sürelerle Çalışma ise haftalık çalışma süresinin sözleşmelerle 45 saatin altında belirlendiği durumlarda bu çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmaları ifade etmektedir.

IV- FAZLA ÇALIŞMA VE FAZLA SÜRELERLE ÇALIŞMA ÜCRETİNİN HESAPLANMASI

Fazla çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Örnek: (A) kişisi bir hafta boyunca toplamda 56 saat çalışmıştır. Bu durumda 11 saat fazla çalışma söz konusudur. (A) kişisinin saat ücreti 10 TL,  %50 artırımlı olarak 45 saatten sonraki her 1 saat için (A) kişisinin saat ücreti 15 TL’ye tekabül etmektedir.

Fazla sürelerle çalışmanın her saati için verilecek ücret, normal çalışma ücretinin saat başına düşen tutarının yüzde yirmibeş yükseltilmesi suretiyle ödenir.

Örnek: Sözleşmesinde haftalık çalışma süresi 40 saat olarak belirlenen (B) kişisi bir hafta boyunca 44 saat çalışmıştır. Bu durumda 4 saat fazla sürelerle çalışma söz konusudur. (B) kişisinin saat ücreti 20 TL’dir. %25 artırımlı olarak 40 saatten fazla 45 saatten az çalıştığı her 1 saat için (B) kişisinin saat ücreti 25 TL ye tekabül etmektedir. www.ozdogrular.com

V- FAZLA ÇALIŞMADA SINIR

Fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda ikiyüzyetmiş saatten fazla olamaz. Bu süre sınırı, işyerlerine veya yürütülen işlere değil, işçilerin şahıslarına ilişkindir. Ayrıca işçinin günlük çalışmasının 11 saati aşamayacağı hüküm altına alınmıştır. Ancak yıllık 270 saatten fazla çalışmanın yaptırılması halinde işveren için herhangi bir idari para cezası öngörülmemiştir. www.ozdogrular.com

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma sürelerinin hesabında yarım saatten az olan süreler yarım saat, yarım saati aşan süreler ise bir saat kabul edilmektedir.

VI- SERBEST ZAMAN

Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi, isterse işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. www.ozdogrular.com

İşçi hak ettiği serbest zamanı, 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır.

Ancak, işçinin kanundan ve sözleşmeden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.

VII- FAZLA ÇALIŞMA YAPILMAYACAK İŞLER

İş Kanunu’na göre, çalışma hayatında “gece” en geç 20.00’de başlayarak en erken saat 06.00’ya kadar geçen ve her halde en fazla onbir saat süren dönemdir. İşçilerin gece çalışmaları yedibuçuk saati geçemez. www.ozdogrular.com

● Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.

VIII- FAZLA ÇALIŞMA YAPTIRILMAYACAK İŞÇİLER

Aşağıda sayılan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.

● 18 yaşını doldurmamış işçilere,

● İş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği işyeri hekiminin veya SGK’nın anlaşmalı olduğu sağlık hizmet sunucuları hekimlerinin, bunların bulunmadığı yerlerde ise herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçiler,

● Gebe, yeni doğum yapmış ve emziren işçiler,

● Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçiler.

Ek olarak kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilere fazla sürelerle çalışma da yaptırılamaz. www.ozdogrular.com

IX- FAZLA ÇALIŞMA YAPTIRILACAK İŞÇİNİN ONAYI

Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz. Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay her yıl başında işçilerden yazılı olarak alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. www.ozdogrular.com

X- FAZLA ÇALIŞMADA ZAMANAŞIMI

İş Kanunu’na göre ücret alacaklarında zaman aşımı süresi beş yıl olarak belirlenmiştir. Bu süre ücretin hak edildiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Her bir ücret alacağı için zamanaşımı ayrı ayrı hesaplanır.

Örneğin; işçinin 2012 yılının Haziran ayına ilişkin ücretinin ödenmesinde zamanaşımı bu tarihten itibaren başlarken, işçinin Temmuz ayına ilişkin ücreti için zamanaşımı Temmuz ayından itibaren başlatılarak beş yıl olarak hesaplanır.

XI- FAZLA ÇALIŞMADA İDARİ PARA CEZALARI

Fazla çalışmaya ilişkin kurallara aykırılık beraberinde idari para cezasını getirmektedir. İşçinin fazla çalışma ücreti, kurallara aykırılık söz konusu olsa bile tam olarak ödenecektir. www.ozdogrular.com

İş Kanunu’nda belirtilen fazla çalışmalara ilişkin ücreti ödemeyen, işçiye hak ettiği serbest zamanı altı ay zarfında kullandırmayan, fazla saatlerde yapılacak çalışmalar için işçinin onayını almayan işveren veya işveren vekiline, bu durumda olan her işçi için 220 TL para cezası uygulanmaktadır.

Diğer taraftan, fazla çalışma ücreti ve fazla sürelerle çalışma ücreti ödendiği ayın değil, hak edildiği ayın matrahına dahil edilerek sigorta primine tabi tutulması gerekmektedir.

Celal ÖZCAN*

Ozan İNCE**

Yaklaşım

*          PwC  İş ve Sosyal Güvenlik Hizmetleri, Kıdemli Danışmanı

**        PwC  İş ve Sosyal Güvenlik Hizmetleri, Danışman Yrd.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.