I-GİRİŞ Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) yaptığı sosyal sigorta ödemeleri ile yönetim giderlerini karşılamak üzere prim alma hakkına sahip iken, işveren ve sigortalılar da prim ödemek zorundadırlar. Prim tutarının belirlenebilmesi için matrahın yani sigorta primine esas kazanç tutarının doğru bir şekilde tespit edilmesi gerekir. SGK tarafından yapılan sosyal sigorta ödemeleri bakımından da sigortalıların aldıkları ücret ve diğer ödemeler önemli bir parametre olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak sigortalıların aldıkları ücret ve diğer ödemelerin prime tabi tutulması bakımından üst sınır uygulanmakta, üst sınırı aşan kısımdan sigorta primi alınmamaktadır. Hizmet akdi kapsamında bir ve birden fazla işveren tarafından çalıştırılanların 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun[1] 4/1-a maddesi kapsamında sigortalı sayılacakları belirtilmiştir. Bu şekilde birden fazla işverenin yanında çalışan ve her bir işveren tarafından ayrı ayrı prim belgeleri ile Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bildirimi yapılan 4/1-a (eski tabirle SSK) kapsamındaki sigortalıların kazançları sigorta primine esas kazanç üst sınırını aşabilmektedir. Çalışmamızda bu konuda bilinmesi gereken önemli detaylara yer vermeye çalışacağız. www.ozdogrular.com II- PRİME ESAS KAZANÇLARIN SINIRI Sigortalının aynı zamanda birden fazla işverenin işyerinde çalışması uygulamada karşılan bir durumdur. Bu durumdaki sigortalıların primlerinin nasıl hesaplanacağı 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesinde belirtilmiştir.[2] Buna göre; bu 5510 sayılı Kanun gereğince alınacak prim ve verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlük kazancın alt sınırı, sigortalıların yaşlarına uygun asgarî ücretin otuzda biri, üst sınırı ise 16 yaşından büyük sigortalıların günlük kazanç alt sınırının 6,5 katıdır. www.ozdogrular.com Günlük kazançları alt sınırın altında olan sigortalılar ile ücretsiz çalışan sigortalıların günlük kazançları alt sınır üzerinden, günlük kazançları üst sınırdan fazla olan sigortalıların günlük kazançları da üst sınır üzerinden hesaplanır. Sigortalıların 5510 sayılı Kanun’un 53. maddesine göre belirlenen aynı sigortalılık haline tâbi olacak şekilde birden fazla işte çalışması nedeniyle Kurum’a ödenen primler toplamı, bu sigortalılık hali için belirlenen prime esas kazanç üst sınırı üzerinden hesaplanacak miktarı aşarsa, aşan kısmın tamamı, sigortalının talebi üzerine en geç talep tarihini takip eden ay içinde hissesi oranında sigortalıya defaten geri ödenir. Geri verilen primler için ayrıca gecikme cezası ve gecikme zammı ile faiz ödenmez. Bu hükme göre sigortalının prime esas tutulacak aylık ve günlük kazancının tespitinde her işverenden elde ettiği aylık ve günlük kazanç tutarı ayrı ayrı dikkate alınır ve primler buna göre hesaplanır.[3] Bu şekilde hesaplama yapılmak suretiyle SGK’ya bildirim ve ödeme yapıldıktan sonra sigortalının kazancının, prime esas kazanç üst sınırını aşan kısmının tamamı talebi halinde hissesi oranında kendisine defaten ödenmelidir. Geri alma hakkı sadece kendi payı oranında sigortalıya tanınmıştır. Sigortalı fazla ödenen işveren payını isteyemeyeceği gibi işveren de fazladan ödediği primleri geri alamayacaktır.[4] 5510 sayılı Kanun’un 46. maddesine göre 4/1-c kapsamında sigortalı sayılanların (kamu görevlilerinin) prime esas kazançlarının tespitinde yukarıda bahsi geçen 82. maddedeki üst sınır aranmadığından bu durumdaki sigortalılar açısından, tavanı aşan primlerin iadesi gibi bir durum söz konusu olmayacaktır. Yine 4/1-b kapsamında sigortalı sayılan (Bağ-Kur) bağımsız çalışanlardan da 82. maddede belirtilen prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında kalmak ve yanında çalıştırdıkları sigortalılar varsa bunların prime esas kazancından az olmamak üzere alt sınır ile üst arasında kalmak koşuluyla kendilerince belirlenen prime esas kazanç üzerinden prim alındığından, 4/1-b kapsamındaki sigortalılar bakımından da bu anlamda bir prim iadesi söz konusu değildir. www.ozdogrular.com III- BİRDEN FAZLA İŞVERENİN İŞİNDE ÇALIŞAN SİGORTALIYA PRİM İADESİ YAPILIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR Uygulamada birden fazla işverenin işinde çalışma durumu, hizmet akdine tabi çalışan ve 4/1-a kapsamında sigortalı sayılanlar bakımından ortaya çıkmaktadır. Sigortalının prime esas kazançları ve prim ödeme gün sayıları her bir işveren tarafından ayrı ayrı aylık prim ve hizmet belgeleri ile SGK’ya bildirileceğinden prime esas kazanç miktarı toplamda üst sınırı aşabileceği gibi ay içinde prim gün sayısı da 30 günü geçebilir. Bu durumda yukarıda belirtildiği gibi sigortalının talebi halinde üst sınırı aşan kısmın tamamı hissesi oranında defaten sigortalıya geri ödenecektir. Prim ödeme gün sayılarının bir ayda 30 günü aşan kısmının da dikkate alınmaması gerekir. Prime esas kazancın üst sınırını aşan primlerin iadesi ile ilgili olarak; 1- Sigortalının talepte bulunması gerekir. Sigortalı yazılı olarak ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü/Merkez Müdürlüğüne başvurmalıdır. 2- Sigortalıya prim iadesi yapılabilmesi için prime esas kazanç üst sınırını aşan bir miktarın olması ve primlerin ödenmiş olması gerekir. Başka bir ifadeyle tahakkuk etmiş ancak henüz ödenmemiş primlerin iadesi söz konusu değildir. 3- Prim iadesi sadece sigortalıya ve hissesi oranında yapılacağından işveren hissesinin sigortalıya veya talebi halinde işverene iade edilmesi mümkün değildir. 4- Üst sınırı aşan prim miktarı sigortalının talebi üzerine en geç talep tarihini takip eden ay içinde hissesi oranında kendisine defaten geri ödenir. 5- Geri verilen primler için ayrıca gecikme cezası ve gecikme zammı ile faiz ödenmez. Her ne kadar 5510 sayılı Kanun’da bu konuda geri verilen primler için gecikme cezası ve gecikme zammı ile faiz ödenmeyeceği hükmü yer almaktaysa da öğretide kimi yazarlarca sigortalının talep tarihinden itibaren bir aylık süre geçmesine rağmen Kurum tarafından ödeme yapılmamışsa sigortalının faiz talep edebileceği ileri sürülmektedir.[5] 6- İşsizlik sigortası primlerinin hesabı, prime esas kazancın alt ve üst sınırlarının belirlenmesi, prim belgeleri, primlerin ödenmesi, ödenmeyen primler ve cezalar, işverenlerin sorumluluğu, yersiz alınan primlerin iadesi ve sair hususlarda 5510 sayılı Kanun’a göre işlem yapılmaktadır. O nedenle birden fazla işveren bünyesinde yasal tavan üzerinden hesaplanan işsizlik sigortası bakımından sigortalı payını aşan tutarda yapılan ödemeler de sigortalıya iade edilecektir. Ayrıca iade edilen primlerin vergiye tabi tutulabilmesi için Kurum tarafından ilgili vergi dairesine bildirim yapılmalıdır.[6] www.ozdogrular.com IV- SONUÇ Uygulamada birden fazla işverenin işinde çalışma durumu, hizmet akdine tabi çalışan ve 4/1-a kapsamında sigortalı sayılan nispeten vasıflı sigortalılar da söz konusu olmaktadır. Bu durumdaki sigortalının Kurum’un ilgili ünitesine yazılı olarak müracaat ederek prime esas kazancının üst sınırını aşan kısmın tamamını hissesi oranında talep etmesi halinde Kurum tarafından hesaplanan tutar talep tarihini takip eden ayda defaten kendisine iade edilecektir. Geri verilen primler için ayrıca gecikme cezası ve gecikme zammı ile faiz ödenmez. Önemle belirtmek gerekir ki bu ödemenin yapılabilmesi için primlerin tahakkuku yeterli olmayıp Kurum’a ödenmiş olması gerekir. Ancak işveren hissesi ise iade edilmemektedir. Reşat MERTTİR*
E-Yaklaşım
* İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Denetmeni
[1] 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. [2] Ali GÜZEL - Ali Rıza OKUR - Nurşen CANİKLİOĞLU, Sosyal Güvenlik Hukuku, 13. Baskı, İstanbul 2010, Beta Yayınevi, s. 248 [3] A.Can TUNCAY- Ömer EKMEKÇİ, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Güncelleştirilmiş 14. Baskı, İstanbul 2011, Beta Yayınları, s. 248 [4] GÜZEL - OKUR - CANİKLİOĞLU, s. 248 [5] Bkz. GÜZEL - OKUR - CANİKLİOĞLU, s. 248 [6] Hakkı DEMİRCİ, “Birden Fazla İşverenden SPEK Üst Sınırından Fazla Ücret Alan İşçinin SGK’ya Bildirimi”, Yaklaşım, Sayı: 194,(Şubat 2009. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. |
