I- GİRİŞ

İş hayatında en çok karşılaştığımız sorunların başında özellikle işverenlerin ısrarla deneme süresinde 4/1-a kapsamında çalışanların, çeşitli bahaneler ile sigortalılıkları yapılmamaktadır.

Deneme süresinin öne sürülerek sigortalı olma hakları ellerinden alınmak isteniyor. Böylece bazı işverenler iki ya da dört aylık deneme süresinde işçinin sigorta primini ödemeyerek çalışanı kayıt dışı olarak çalıştırıyor. www.ozdogrular.com

II- İŞ KANUNLARINDA VE BORÇLAR KANUNU’NDAKİ DENEME SÜRELERİ KAVRAMLARINA BAKALIM

A- 4857 SAYILI İŞ KANUNU’NUN 15. MADDESİ

4857 sayılı İş Kanunu’nun 15. maddesinde “Deneme Süreli İş sözleşmesi” tanımlanmıştır. “Taraflarca iş sözleşmesine bir deneme kaydı konulduğunda, bunun süresi en çok iki ay olabilir. Ancak deneme süresi toplu iş sözleşmeleriyle dört aya kadar uzatılabilir.Deneme süresi içinde taraflar iş sözleşmesini bildirim süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız feshedebilir. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.”

4857/15. maddesi ile en çok iki ay en fazla ise toplu iş sözleşmesi ile dört ay kadar deneme süresi ile çalışmanın yapılacağını, bu sürede tarafların bildirim önellerine bağlı kalmaksızın, ihbar tazminatı ödemeden aralarında imzalanan iş akitlerini fesih edeceklerini, deneme süresinde yapılan çalışmalar karşılığında işçinin haklarının ve ücretinin ödeneceği de vurgulanıyor. www.ozdogrular.com

B- 854 SAYILI DENİZ İŞ KANUNU’NUN 10. MADDESİ

854 sayılı Deniz İş Kanunu’nun 10. maddesinde, gemi adamları için deneme süresi belirlenmiştir. “Süresi belirli olmayan hizmet akitlerinde deneme süresi en çok bir aydır. Bu süre içinde taraflar hizmet akdini bildirimsiz ve tazminatsız bozabilirler. Ancak gemi adamının çalıştığı günler için ücret hakkı saklıdır.”

Burada süre belirsiz hizmet akitlerinde en az bir aylık deneme süresi ile sınırlandırılmıştır. Deneme süresinde çalışanın ücret ödenmesini hükmetmiştir.

C- 5953 SAYILI BASIN İŞ KANUNU’NUN 10. MADDESİ

5953 sayılı Basın İş Kanunu’nun 10. maddesi ile tecrübe müddeti ile deneme süresi işlenmiştir. “Mesleğe ilk intisap eden gazeteciler için tecrübe müddeti en çok üç aydır. Bu müddet içinde taraflar iş akdini ihbar müddetine ve tazminat mükellefiyetine tabi olmaksızın feshedilebilirler. Bu müddetin sonunda mukavelenin yazılı olarak yapılması mecburidir. Stajyer adedi,mukaveleli yazı işleri kadrosunun yüzde 10’unu geçemez.”

Burada şunu görüyoruz basın mensupları için deneme süresi üç aydır.Yazılı mukavelede kararlaştırılan ücret ödemesi deneme süresinde ödenecek denilmiştir.

D- 6098 SAYILI TÜRK BORÇLAR KANUNU’NUN 433. MADDESİ

“Taraflar, hizmet sözleşmesine iki ayı aşmamak koşuluyla deneme süresi koyabilirler. Deneme süresi konulmuşsa taraflar, bu süre içinde fesih süresine uymak zorunda olmaksızın, hizmet sözleşmesini tazminatsız feshedebilirler. İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklıdır.”

6098 sayılı Borçlar Kanunu’nda 4857/15. maddesinde bir etkilenme olduğunu görmekteyiz. www.ozdogrular.com

Hizmet sözleşmelerine iki ayı aşmamak kaydı ile işçi için deneme süresi öneriliyor. Her iki taraf da iş sözleşmesini bu iki aylık süre içinde sonlandırma hakkına sahiplerdir. Tazminat hakları konusunda iki ay içinde sözleşme sonlanmışsa hak talep edemezler.

Fakat bu dönemde çalışan işçinin hakkı olan çalışma ücreti ve çalışmadan doğan diğer hakları noksansız olarak ödenmelidir.

III- 5510 SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU’NA GÖRE DENEME SÜRESİNE BAKIŞ

Mülga olan 506 sayılı SSK ve Ekim 2008 başından beri tüm maddeleri ile yürürlükte olan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun maddelerini incelediğimizde deneme süreli olarak düzenlenen iş sözleşmelerinde işçilerin sigorta kapsamına alınıp alınmayacağı konusunda bir düzenlemeye rastlanmamaktadır.

5510/92. maddesinde, “Kısa ve uzun vadeli sigorta kapsamındaki kişilerin sigortalı ve genel sağlık sigortalısı olması, genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin ise genel sağlık sigortalısı olması zorunludur. Kanun’da yer alan sigorta hak ve yükümlülüklerini ortadan kaldırmak, azaltmak, vazgeçmek veya başkasına devretmek için sözleşmelere konulan hükümler geçersizdir.”

Sigortalı ve genel sağlık sigortalısı olmak sigortalının kendi isteğine dahi bırakılmamış, kanunen zorunlu tutulmuştur. İş Kanunlarında, Borçlar Kanunu’nda yapılan sigortalı/işveren arasındaki sözleşmeler de deneme süresi yazılsa da sigortasız çalışmanın olmayacağı vurgulanmıştır.

Çalışanlar işe alınmalarıyla ya da işe başlamalarıyla birlikte kendiliğinden sigortalı sayılmaktadırlar. Çalışan isterse deneme süreli olarak işe başlamış olsun bu sonucu değiştirmemektedir. www.ozdogrular.com

5510 sayılı Yasa’nın 8. maddesine göre;

1- İnşaat, balıkçılık ve tarım işyerlerinde işe başlatılacak sigortalılar için, sigortalının en geç çalışmaya başlatıldığı gün,

2- Yabancı ülkelere sefer yapan ulaştırma araçlarına sefer esnasında alınarak çalıştırılanlar için çalıştırmaya başlanılan tarihten itibaren bir ay içinde,

3- Kurum’a ilk defa işyeri bildirgesi verilen işyerlerinde, ilk defa işe alınan sigortalıların işe başladıkları tarihten başlamak üzere işyeri dosyasının tescilinden itibaren bir ay içerisinde,

4- Diğer bütün sigortalılar için ise en geç işe başlamadan bir gün önce

sigortalı işe giriş bildirgeleri internet ortamından işverenleri tarafından e-Bildirge ile SGK’ya bildirilir.

IV- SİGORTASIZ ÇALIŞTIRANIN İDARİ PARA CEZASI (İPC)

1- İşveren sigortasız işçi çalıştırdığını kendisi SGK’ya bildirirse uygulanacak ceza tutarı bir asgari ücret olacaktır. www.ozdogrular.com

Asgari ücret tutarında idari para cezası İşe Giriş Bildirgesini kendiliklerinden SGK’ya süresi dışında veren işverenlere uygulanmaktadır. 6270 sayılı Kanun ile 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin 2. fıkrasında yapılan değişiklik sonrası, işveren pişmanlık halinde İşe Giriş Bildirgesinin yasal verilme süresini takip eden 30 gün içinde SGK’ya bir tespit olmaksızın kendiliğinden belgeyi veren işverenlere, tebliğ edilecek cezayı 15 gün içinde ödemeleri halinde asgari ücret yerine asgari ücretin dörtte biri oranında ceza uygulanır. Eğer belgenin verilmesi gereken yasal süre üzerinden 30 günden fazla bir süre geçmiş ise bu sefer uygulanacak idari para cezası miktarı yine asgari ücret tutarında olacaktır.

2- SGK’nın denetim elemanları veya başka bir şekilde tespit edilen sigortasız çalıştırma ile ilgili her bir işçi için uygulanacak ceza miktarı asgari ücretin iki katı olacak.

İşe giriş bildirgesinin yasal süresi içinde verilmediğinin, mahkeme kararından veya kurumun denetim ve kontrol ile görevli memurlarınca yapılan tespitlerden yada diğer kamu idarelerinin denetim elemanlarının kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden anlaşılması halinde bildirgeyi vermekle yükümlü olanlar hakkında her bir sigortalı için aylık asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezası uygulanacaktır.

3- İşverenin sigortasız işçi çalıştırdığı ikinci kez tespit edilirse yani Sigortasız çalıştırmanın tekrarı halinde ise ceza miktarı katlanıyor. Kanun hükmüne göre, tescilsiz işçi çalıştıran işverenler, bir yıl içinde tekrar tescilsiz çalıştırmaları halinde uygulanacak ceza tutarı sigortasız her bir işçi için asgari ücretin beş katı olarak uygulanacaktır.

İşyeri esas alınmak suretiyle bildirgenin verilmediğine ilişkin; mahkemenin karar tarihinden, kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarının tespit tarihinden, diğer kamu kurum ve kuruluşlarının denetim elemanlarının rapor tarihinden, bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi veya belgelerin kuruma intikal tarihinden itibaren bir yıl içinde tekrar bildirge verilmediğinin anlaşılması halinde, bildirgeyi vermekle yükümlü olanlar hakkında bu defa her bir sigortalı için aylık asgari ücretin beş katı tutarında idari para cezası uygulanır.

İdari para cezaları işverene tebliğ edildiğinden itibaren tahakkuk başlar. Tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde ödenir ya da itiraz edilir. İtiraz ile takip durur. İtirazlar SGK’ca red olur ise 30 gün için yetkili İdare Mahkemesinde dava açılır. İtiraz edilmemesi cezayı kesinleştirir.

Tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içinde peşin ödenmesi halinde 3/4 tahsil edilir.

İdari para cezasında zamanaşımı 10 yıldır. Zamanaşımı süresi fiilin işlendiği tarihten itibaren başlar. www.ozdogrular.com

V- SONUÇ

Hangi sebep ile olursa olsun, kayıt dışı çalışma teklifi işçiden ya da işverenden gelirse gelsin, çalışanlarınızı kesinlikle SGK kapsamında göstermeniz gerekiyor. Çünkü tüm yasal düzenleme bu yöndedir.

Çalışanlar işe alındığı günden itibaren sigortalılık kapsamı başlar. Çünkü dünya da şu ana kadar hiçbir işin iş kazası ve meslek hastalığı olmayacak diye bir riski bulunmamaktadır. www.ozdogrular.com

Oluşacak her türlü olumsuzluklar karşısında işverenler maddi ve manevi zararlar görebilirler.

Bununla ilgili İş ve Ceza Mahkemelerinde yargılanma riski daha yüksektir.

Son yıllarda APHB uygulanan % 5’lik MYÖ sigortaları teşvikinizi bir yıl boyunca kaybetme riski ile de karşı karşıya kalmanız söz konusu olacaktır.

Vedat İLKİ*
E-Yaklaşım
_____________________
*  Ücretlendirme, İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı 

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.