I- GİRİŞ

Makam ve görev tazminatı bu tazminatlara müstehak sayılmış belli mevkileri ihraz etmiş bürokratlar için bilhassa emeklilikte adeta ek maaş anlamını taşımaktadır. Zira bu tazminatlar iki yıl boyunca belli bir makamda bulunmak koşuluyla emeklilik yaşamı boyunca hatta vefatı halinde hak sahiplerine adeta ikinci maaş niteliğinde ödenen bir tazminatlar olmaktadır. 666 sayılı KHK[1] ile bu konuda getirilen yeni uygulama zımnen ve tedricen bahse konu uygulamayı da sona erdiriyor görünmektedir.

II- MAKAM-GÖREV VE TEMSİL TAZMİNATLARI UYGULAMASI

Makam tazminatının dayanağı 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu[2] başta olmak üzere personel kanunları olmaktadır. 657 sayılı Kanun’a tabi personel için IV sayılı cetvelde makam tazminatına tabi unvanlar ve tazminat göstergeleri belirtilmiş bulunmaktadır.

Örneğin, 657 sayılı Kanun’da, “Bu Kanun’a ekli IV sayılı cetvelde unvanları yazılı görevlerde bulunanlara hizalarında gösterilen gösterge rakamlarının memur aylıklarına uygulanan katsayı ile çarpımı sonucu bulunan miktarda makam tazminatı ödenir. Makam tazminatı damga vergisi hariç herhangi bir vergiye tabi tutulmaz ve ödemelerde aylıklara ilişkin hükümler uygulanır. Bu tazminattan yararlananlara ayrıca yüksek hâkimlik tazminatı ödenmez.

b) Bu görevlerde makam tazminatını almaya müstehak oldukları tarihten itibaren toplam iki yıl süre ile çalıştıktan sonra emekliye ayrılanlara yukarıdaki fıkraya göre bulunacak miktarın tamamı (926 sayılı Kanun’a tabi profesörlere yarısı) hayatta bulundukları sürece her ay T.C. Emekli Sandığı’nca ödenir. T.C. Emekli Sandığı bu ödemeleri üç aylık devreler halinde faturası karşılığında Hazine’den tahsil eder.

926 sayılı Kanun’a tabi bulunan profesörlere bu maddenin (a) ve (b) fıkralarına göre ödenecek tazminatın, rütbelerinin karşılığı makam tazminatından az olması halinde, rütbelerinin karşılığı makam tazminatı ödenir.”[3] denilmektedir.

Temsil tazminatının yasal dayanağı 4505 sayılı Sosyal Güvenlikle İlgili Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Temsil Tazminatı Ödenmesi Hakkında Kanun[4] olmaktadır. 4505 sayılı Kanun’un 5. maddesi uyarınca çıkarılan 10.03.2000 tarih ve 2000/457 sayılı Temsil Tazminatı Ödenmesine İlişkin Bakanlar Kurulu Kararı’nda hangi hallerde temsil tazminatı ödeneceği detaylı bir şekilde açıklanmıştır.

Bu Kararname’nin eki cetvele göre;

CETVEL

Temsil tazminatı almayan personele yani 7000`den daha düşük göstergeler üzerinden makam veya yüksek hâkimlik tazminatı öngörülen kadrolara atanmış olanlara, 15.000 gösterge rakamını geçmemek üzere Bakanlar Kurulu’nca tespit edilecek gösterge rakamlarının memur aylıklarına uygulanan katsayı ile çarpımı sonucunda bulunacak miktarda görev tazminatı ödenmektedir.

Bu konuda 631 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Mali ve Sosyal Haklarında Düzenlemeler Yapılmasına İlişkin Kanun Hükmünde Kararname’nin[7] 11. maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu’nun mezkur yetkisine istinaden çıkartılan 2002/3546 sayılı BKK’ye [8] göre makam veya yüksek hakimlik tazminatı öngörülen kadrolara atanmış olanlardan, makam veya yüksek hakimlik tazminatı gösterge rakamları;

-           6000 olanlara 9000

-           5500–4500 arasında olanlara 7000

-           4000 ve daha az olanlara 6000

gösterge rakamının, almakta oldukları makam veya yüksek hakimlik tazminatı gösterge rakamlarına ilave edilmesi suretiyle bulunan gösterge rakamının memur aylıklarına uygulanan katsayı ile çarpımı sonucunda bulunacak miktarda görev tazminatı ödeneceği hüküm altına alınmıştır.

Yani makam tazminatı olarak 6000 gösterge alanlara 15.000 gösterge rakamı üzerinden (15000 tavan olduğu için) görev tazminatı ödenecektir. 5500 makam tazminatı göstergeli personelin görev tazminatı göstergesi 5500+7000=12500; 3000 makam tazminatlı görevde bulunanın görev tazminatı göstergesi 3000+6000=9000 olmaktadır. www.ozdogrular.com

III- EMEKLİLİK VE TAZMİNATLAR

Makam tazminatının emeklilikle ilgisi ise 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu’ndan[9] kaynaklanmaktadır. Nitekim bu Kanun’un ek 68. maddesinde, “Makam tazminatı ile yüksek hâkimlik tazminatı ödenmesini gerektiren görevlerde toplam 2 yıl bulunduktan sonra emekliye ayrılanlara makam veya yüksek hakimlik ve temsil veya görev tazminatları bulundukları en üst görevleri esas alınarak ödenir. Makam veya yüksek hakimlik tazminatı ödenmesini gerektiren görevlerde toplam en az iki yıl bulunmadan veya bu görevlerde hiç bulunmadan emekliye ayrılanlara ise, en az altı ay süreyle bulundukları en üst görevleri için belirlenen görev tazminatı veya hizmet yılları itibarıyla belirlenen görev tazminatından yüksek olanı ödenir. Makam tazminatı ile yüksek hakimlik tazminatı ödenmesini gerektiren görevlerde bulunanlardan, 10.10.1984 tarihli ve 3056 sayılı Kanun’un 36. maddesine göre istihdam edilenlere, Başbakanlıkta da makam tazminatı ödenmesini gerektiren görevlerde en az 6 ay çalışmış olmaları kaydıyla bu tazminatlardan yüksek olanı esas alınarak ödeme yapılır. Bu halde de iki yıllık süreyi doldurma şartı aranır. Ancak bu tazminatların ölenlerin dul ve yetimlerine ödenmesinde iki yıl görev şartı aranmaz.” denilmektedir.

Makam tazminatı ödenmesini gerektiren görevlerde toplam 2 yıl bulunduktan sonra emekliye ayrılanlara makam veya yüksek hakimlik ve temsil veya görev tazminatları bulundukları en üst görevleri esas alınarak ödenmektedir[10].

Ölüm halinden başka makam tazminatını emeklilikte de hak etme şartı olan iki yıl şartı 4505 sayılı Sosyal Güvenlikle İlgili Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması ve Temsil Tazminatı Ödenmesi Hakkında Kanun’dan[11] önce (12.02.2000 tarihinden önce) makam tazminatına müstehak olarak çalışmışlar için de uygulanmaz. Ki bu durumdakilerin bir ay dahi makam tazminatına müstehak olmaları emeklilikte de faydalanmaları için yeterli bir süre olmaktadır.

5510 sayılı Kanun’un makam, görev veya temsil tazminatlarında yasanın yürürlük tarihinden sonraki süreler için prime esas kazanca dahil edilerek prime tabi tutulması iki yıl görevle ömür boyu yararlanma yerine ne kadar o görevlerde bulunulmuşsa o ölçüde emekliliğe etki yapması kuralı Anayasa Mahkemesinin iptali sonucu 5754 sayılı Yasa ile değiştirilmiş ve yeni yasadan önce Emekli Sandığı iştirakçisi olanlar için eski hakların korunumu ilkesi doğrultusunda en az iki yıl yararlanma ile ömür boyu yararlanmaya hak kazanma ilkesi sürdürülmüştü.

Bu hakkın emeklilikteki etkisini rakamlarla somutlaştırırsak;

30 yıl hizmeti olan bir Genel Müdür emekli olduğunda güncel katsayıya göre (% 4 ek ödeme dâhil) 2206,78 TL emekli aylığının yanında 7000+17000 = 24000 x 0,071589 = 1718,14 TL makam ve temsil tazminatına müstehak olabilmektedir.

Yine 30 yıl hizmeti olan bir Genel Müdür Yardımcısı (% 4 ek ödeme dâhil) 1866,11 TL emekli aylığının yanında 3000+9000 = 12000 x 0,071589 = 859,07 TL makam ve görev tazminatına hak kazanmaktadır.

Keza 30 yıllık bir başmüfettiş de (% 4 ek ödeme dâhil) 1866,11 TL emekli aylığın yanında 2000 + 8000 = 10000 x 0,071589 = 715,89 TL makam ve temsil tazminatını alabilmektedir.

Görüleceği üzere makam, görev veya temsil tazminatları üst görevlerde bulunmuş memurların emekliliğinde önemli bir kazanım teşkil etmektedir. www.ozdogrular.com

IV- KAMUDA EŞİT İŞE EŞİT ÜCRET İLKESİ VE TAZMİNATLARA SOMUT ETKİSİ

“Kamuda eşit işe eşit ücret” ilkesini hedefleyen 666 sayılı KHK ile bu konuda önemli bir değişiklik yapılmıştır. Makam, görev veya temsil tazminatları kaldırılarak yerine adı konulmamış bir tazminat ve ücret adı altında iki ödeme kalemi getirilmiştir. İşin garibi bu iki ödeme kalemi eskinin makam, görev veya temsil tazminatına müstehak unvanlar için öngörülmüştür.

Çalışan unvanlar için aylığın yükselmesini öngören bu unvanları ihraz edenlerde elbette bir rahatsızlık meydana getirmemiştir. Zira 666 sayılı KHK’nın yürürlüğe girdiği 15.01.2012 tarihinden önce bu unvanlarda iki seneden fazla görev yapanlar zaten emeklilikte de makam, görev veya temsil tazminatlarına müstehak oldukları gibi 666 sayılı KHK ile maaşlarında önemli bir artış meydana gelmektedir.

666 sayılı KHK ile makam, görev veya temsil tazminatına müstehak unvanların maaş sisteminde ne gibi değişiklikler yapıldığını iki örnek üzerinde görelim ve bu değişikliğin ilerideki yansımalarının ne olacağını yasal düzlem üzerinde değerlendirelim.

Görüleceği üzere Genel Müdür unvanında görev yapan evli, eşi maaşlı olmayan bir çocuklu ve en az 25 yıl hizmetli bir yönetici için eski sistemde henüz Ekim 2012 ayı itibariyle henüz % 20 vergi diliminde, yeni sisteme göre ise aynı ayda % 27 vergi diliminde bulunulmasına rağmen arada 306,32 TL pozitif bir fark bulunmaktadır.

Aynı durum evli eşi maaşlı olmayan iki çocuklu bir Genel Müdür Yardımcısı için ise aşağıdaki şekilde tezahür etmektedir. www.ozdogrular.com

Görüleceği gibi matrah değişikliği nedeniyle gelir vergisi eski sistemde % 15, yeni sistemde ise % 20’den hesaplansa dahi yeni maaşı 1034,60 TL daha fazla olmaktadır.

İşte bu farklar da makam, görev veya temsil tazminatlarının kaldırılmasını gölgeleyen en önemli unsurlar olmaktadır.

Makam, görev veya temsil tazminatlarının yerine konan ücret ve tazminat unsurlarının emekli maaşına etkisine ilişkin bir hüküm bulunmamakta olup, bu unsurlar o görevde bulunma süresince geçerli bulunmaktadır. Yani 5434 sayılı Kanun’un ek 68. maddesi ile emekliliğe yansıyan makam, görev veya temsil tazminatlarıyla bu 666 sayılı KHK’deki tazminatın bir ilgisi bulunmamaktadır.

Bu değişiklikten olumsuz etkilenecekler Ekim 2008 ayından önce T.C. Emekli Sandığı iştirakçisi olmasına karşın makam, görev veya temsil tazminatı gerektirir unvanlara 15.01.2012 tarihinden sonra atananlar olacaktır. Bu durumdakilere ek olarak 15.01.2010’dan sonra makam tazminatlı unvanlara atananlarla 15.07.2011 tarihinden sonra görev tazminatlı unvanlara atananları sayabiliriz ki bunlar da makam tazminatı için gerekli iki yılı, görev tazminatı için gerekli en az altı ayı tamamlama fırsatı bulamayanlar olmaktadır. www.ozdogrular.com

Ekim 2008’den sonra ilk defa memur olanlar bakımından ise zaten bu tazminatlar için de prim kesileceğinden emekliliklerinde doğrudan bir etkisi olacaktır. Ama bu etki hiçbir zaman makam, görev veya temsil tazminatına müstehak olanlar kadar olmayacaktır. Zira bu haklara emeklilikte de sahip olanlar yasa gereği bu ödemeler için hiç kesenek yahut prim ödemeseler bile tamamına olduğu gibi emeklilikte sahip olabilmektedirler.

V- SONUÇ

En az iki yıl makam tazminatı gerektirir görevlerde bulunup da emekli olanlarla bu sürenin içinde en yüksek makam tazminatı karşısındaki görev veya temsil tazminatlarına müstehak olacak şekilde en az 6 ay görev yapmış olanlar bu haklara emeklilikleri süresince faydalandıkları gibi hak sahipleri de bu hakkı kullanmaya devam edebilmektedirler. 666 sayılı KHK ise memur maaş sistemini değiştirmiş, en önemli değişikliği ise eskinin makam, görev veya temsil tazminatı gerektirir unvanların maaşlarında yapmıştır. Makam, görev veya temsil tazminatı adı altında yapılan ödemeleri kaldırıp rakamsal olarak bunlardan daha fazla olarak ücret ve tazminat adı altında iki ödeme kalemi getirmiştir. Ne var ki makam, görev veya temsil tazminatlarının iki yıl gibi bir süre için yapılması halinde emeklilikte emekli aylığına ek olarak hak kazanılmasına benzer bir hüküm yeni ücret ve tazminat için söz konusu olmamaktadır. Bu durum makam, görev veya temsil tazminatı gerektirir görevlerde asgari süre kadar görev yapanlar için sorun olmayacak ise de bilhassa bahse konu unvanlara 15.01.2012 tarihinden sonra atananlar için emeklilikte bir kayıp oluşturacaktır. Yasa koyucu Anayasa Mahkemesi engeli nedeniyle doğrudan kaldıramadığı “İki yıl hizmete ömür boyu makam, görev tazminatı” uygulamasını 666 sayılı KHK sayesinde dolaylı olarak ve tedricen kaldırmış olmaktadır.

Şevket TEZEL*
E-Yaklaşım

*                 Gayrimenkul A.Ş. Genel Müdürlüğü, Personel Dairesi Başuzmanı
[1]              02.11.2011 tarihli ve 28103 sayılı RG’de yayımlanmıştır.

[2]              23.07.1965 tarihli ve 12056 sayılı RG’de yayımlanmıştır.

[3]             657 sK. Ek madde 26

[4]             12.02.2000 tarihli ve 23962 sayılı RG’de yayımlanmıştır.

[5]              Bu satır 2011/2022 sayılı BKK ile eklenmiştir.

[6]              Bu satır 2012/823 sayılı BKK ile eklenmiştir.

[7]              13.07.2001 tarihli ve 24461 sayılı mükerrer RG’de yayımlanmıştır.

[8]              14.03.2002 tarihli ve 24695 sayılı RG’de yayımlanmıştır.

[9]              17.06.1949 tarihli ve 7235 sayılı RG’de yayımlanmıştır.

[10]             5434 sK. ek m.68

[11]             12.02.2000 tarihli ve 23962 sayılı RG yayımlanmıştır.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.