I- GİRİŞ

Faaliyetini şahsi işletme bünyesinde sürdüren bir mükellef, anonim şirket kimliğiyle iktisadi hayata başlayan başka bir firmaya ortak olmak arzusunu, kuruluş sırasında ya da sonradan sermaye artırımı vesilesiyle gerçekleştirmek isteyebilir.

Anonim şirket ortaklığının, ayni nitelikte ticari mal varlığının bir kısmının transferi suretiyle sağlanması halinde, olayın bir boyutunda şahsi işletmeden alınıp, sermaye şirketinin tasarrufuna intikal edecek olan kıymetlerle ilgili değer tayini sorunu doğmaktadır.

İşlemin ikinci boyutunda ise, şahsi ticari varlıktan sermaye şirketine intikal ettirilen iktisadi kıymetlerin vergilendirilmesi gerekliliği yatmaktadır.

II- TÜRK TİCARET KANUNU AÇISINDAN AYNİ SERMAYE VE DEĞERLEME

A- AYNİ SERMAYE OLARAK KONULABİLECEK VARLIKLAR

Türk Ticaret Kanunu’nun 342. maddesinin birinci fıkrasına göre, ayni sermayeye konu olabilecek iktisadi unsurlar kapsamında, fikri mülkiyet hakları ile sanal olanlar da dahil, sahip olunan malvarlığı yer almaktadır.

Fakat anonim şirkete devredilen bu varlıkların ayni sermaye olarak kabul edilebilmesi için üzerlerinde;

— Sınırlı bir ayni hak veya haciz yahut ta tedbir bulunmaması gerekmektedir.

— Ayrıca, nakden değerlendirilmeye uygun ve devir olanağına izin veren nitelik taşımaları lazımdır.

Ancak, sözü edilen maddede, aşağıda belirtilen bazı değerlerin ayni sermaye olarak konulamayacak unsurlar arasında sayıldığını görmekteyiz.

Yasa’nın değinilen madde hükmü uyarınca;

— Hizmet edimleri,

— Kişisel emek,

— Ticari itibar ve

— Vadesi gelmemiş alacaklar

kurulacak veya kurulmuş bulunan anonim şirkette sermaye olarak kabul edilmemektedir.

Esasında, anonim şirketler açısından yasaklanan bu unsurlar, aynı Yasa’nın 127. maddesinde düzenlenen ticaret şirketlerine ilişkin genel hükümler kapsamında, Kanun’da aksine hüküm olmadığı takdirde, sermayenin bir parçası ya da konusu içinde yer almaktadır.

342. maddenin ikinci fıkrasında, ayni sermayenin kabulüne bağlı şekilde; ortakların şirket sözleşmesiyle koymayı taahhüt ettikleri sermayeden doğan borçlu durumlarına değinilen, ayni nitelikte sermayenin kurulan şirket adına sicillerine kaydedilmesini emreden, konulan ayni varlığa şirketin sahip olmasını sağlayan ve malik sıfatıyla doğrudan tasarruf edebilmesi imkanını veren, genel şartları içeren Türk Ticaret Kanunu’nun 128. maddesine atıfta bulunulmaktadır.

B- AYNİ SERMAYEDE DEĞER TAYİNİ

Ayni sermayeyi oluşturan malvarlığının değerlemesi sorunlu bir alandır. Çünkü, ayni sermaye konusu varlık açısından; sahibi tarafından biçilen değerle, bu varlığın piyasa fiyatı ya da rayiç değeri arasında önemli farklar doğabilir.

Bu nedenledir ki, yasa yapıcı, anonim şirketin sermayesine esas olan varlığı saptarken, gelecekte diğer ortakların ve şirketle iş yapanların haklarını korumak amacıyla ayni varlık değerini tayinde mahkeme ve bilirkişileri devreye koymuş, varlık sahibinin kişisel değer yargısına itibar etmemiştir.

Türk Ticaret Kanunu’nun 343. maddesinde, ortağın anonim şirkette sahip olduğu paya karşılık koyduğu ayni sermayeye değer biçilmesinin ilkeleri şu şekilde belli edilmiştir.

— Değer tayin edecek olanı belirleyen kurum şirket merkezinin bulunacağı yerdeki asliye ticaret mahkemesidir.

— Değer biçme sorumluluğunu taşıyanlar ise mahkemece atanan bilirkişilerdir.

Bu kişilerin yapacakları değerleme sırasında ve düzenleyecekleri raporda;

— Uygulanan değerleme yönteminin tercihinde, somut olayın özellikleri bakımından herkes için en adil ve uygun seçim olması şartı aranmaktadır.

— Sermaye olarak konulan alacakların gerçekliği, geçerliği ve 342. maddeye uygunluğunun sağlanmasının yanı sıra, ayrıca tahsil edilebilirlikleri ile tam değerleri saptanmak zorundadır.

— Öte yandan, ayni olarak konulan her varlık karşılığında tahsis edilmesi gereken pay miktarı ile Türk Lirası karşılığının tespit edilmesi icap etmektedir.

Yasa, raporda varılan sonuçların tatmin edici gerekçelere dayandırılmasını ve hesap verme ilkesine uygun açıklama ihtiyacını istemektedir.

— Düzenlenen rapora, kurucular ve menfaat sahiplerinin itiraz hakları vardır.

— Eğer, rapor mahkeme tarafından onaylandığı takdirde, bilirkişinin kararı kesin nitelik kazanmaktadır.

C- DEĞER BİÇİLMESİNDE YOLSUZLUK

Ayni varlıkların değerlemesinde, tarafsızlık ve doğruluk esaslı kuraldır.

Türk Ticaret Kanunu’nun 551. maddesi, ayni sermayenin veya devralınacak işletme ile ayınların değerlemesi sırasında;

— Emsaline oranla yüksek fiyat biçenlerin,

— İşletme ile aynın niteliğini veya durumunu farklı gösterenlerin,

— Ya da başka bir şekilde yolsuzluk yapanların

bu işlemlerden doğan zararlardan hukuken sorumlu olacaklarını hükme bağlamıştır.

Maddeye aykırı hareketin saptanmasının sonucu, 562. maddenin 11. fıkrasına göre doksan günden az olmamak üzere adli para cezasına hükmedilmesine yol açmaktadır.

III- VERGİLENDİRME

A- GELİR VERGİSİ KANUNU AÇISINDAN DURUM

İşletme bünyesinde mevcut bir iktisadi kıymetin kurulan anonim şirkete ayni sermaye olarak devrinin, ticari faaliyetin devamı sırasında vergiye tabi kazanç doğurduğu bilinmektedir.

Gelir Vergisi Kanunu’nun 38. maddesi hükmü çerçevesinde, bilanço esasında ticari kazanç tespit edilirken, devredilen ayni varlığın işletmeden çekilen değer olarak müsbet öz sermaye farkına eklenmesi zorunludur.

Ayrıca, 41. maddenin 1. bendinde de, teşebbüs sahibinin işletmeden aynen aydıkları değerlerin gider kabul edilmediği, dönem kazancının hesaplanması sırasında emsal bedeli üzerinden değerleme yapılarak, çekişlere ilave olunacağı belirtilmektedir.

B- KATMA DEĞER VERGİSİ KANUNU’NA GÖRE DURUM

Söze konu Yasa’nın 3. maddesinin (a) bendi hükmünde “vergiye tabi malların işletmeden çekilmesi hali” nin teslim sayılması nedeniyle, konulan ayni sermayenin katma değer vergisine tabi tutulması gerekliliği vardır.

Yakup TOKAT*
Yaklaşım

*  Vergi Başmüfettişi (E. Baş Hesap Uzmanı)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.