I- GİRİŞ Pay, başka bir işleme gerek kalmaksızın, anonim şirketin kuruluşunda esas sözleşmesinin veya sermaye artırımında artırılan sermayenin ticaret siciline tescil edilmesiyle kendiliğinden oluşur. Anonim şirketlerde payı temsil etmek üzere çıkarılan kıymetli evrak niteliğindeki senetlere de pay senetleri adı verilmektedir. Yeni Türk Ticaret Kanunu’nda(1) pay senetleri, nama ve hamiline yazılı senetler şeklinde bir ayrıma tabi tutulmuş ve hamiline yazılı payların, bedelleri tamamen ödendiği tarihten itibaren üç ay içinde senede bağlanması ve bastırılacak senetlerin pay sahiplerine dağıtılması zorunlu kılınmıştır. Nama yazılı paylarda ise bu zorunluluğun azlığın talebiyle ortaya çıkacağı belirtilmiştir(2).www.ozdogrular.com Pay ve pay senetleri satış, bağış, rehin, trampa, miras, intifa, alım, şufa, vefa gibi çeşitli hukuki işlemlere konu olabilir. Bu çalışmamızda her türlü hukuki işleme konu olabilen pay ve pay senetlerinin devri üzerinde durulacaktır. Nama yazılı pay senetlerinin devrinin sınırlandırılması ayrı bir çalışmayı gerektirdiğinden devrin sınırlandırılması bu çalışmanın konusu dışında bırakılmıştır. II- SENEDE BAĞLANMAMIŞ PAYIN (ÇIPLAK PAYIN) DEVRİ Senede bağlanmamış payın devri hakkında gerek ETTK’da gerekse de YTTK’da özel bir düzenleme mevcut değildir. Bununla birlikte doktrinde payın devredilebilmesi için senede bağlanmış olmasının şart olmadığı, çıplak payın da pay senetleri gibi serbestçe devredilebileceği kabul edilmektedir. Yargıtay da pay senedinin ihraç edilmemiş olmasının payın devrine engel teşkil etmeyeceği, bu payların alacağın temliki suretiyle devredilebileceği görüşündedir(3). Çıplak pay genel hükümlere yani Borçlar Kanunu’nun 183. maddesinde düzenlenen alacağın devri hükümlerine göre yazılı devir anlaşmasının yapılması ile devredilebilir. İşlemin yazılı olarak yapılması zorunludur, aksi taktirde yapılan devir işlemi geçersizdir. Öte yandan, devreden ile devralan arasında yapılan devir anlaşmasının anonim şirkete bildirilmesi ve pay defterine kaydı gerekir. Zira şirketle ilişkilerde sadece pay defterinde kayıtlı bulunan kimse pay sahibi olarak kabul edilir (YTTK md. 499). Miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebri icra yoluyla yapılan devirler hariç olmak üzere bedeli tamamen ödenmemiş paylar ancak şirketin onayı ile devredilebilir. Şirket söz konusu devir için alıcıdan teminat isteyebilir. Bu durumda şirket sadece devralanın ödeme yeterliliği şüpheli ise ve şirketçe istenen teminat verilmemişse onay vermeyi reddedebilir (YTTK md. 491). Bedeli tamamen ödenmemiş pay devredildiği takdirde, payı iktisap eden kimse pay defterine kaydedilmekle şirkete karşı geri kalan pay bedelini ödemekle yükümlü olur. Başka bir deyişle şirketin kuruluşu veya sermayenin artırılması sırasında iştirak taahhüdünde bulunan kimse payını başkasına devrettiği takdirde bedelin henüz ödenmemiş kısmı kendisinden istenemez. Yani, payını devreden kimse iktisap edenin pay defterine kaydedilmesiyle borçlarından kurtulmuş olur. Ancak şirketin kuruluşu veya sermayenin artırılması tarihinden itibaren iki yıl içinde şirket iflas etmişse ve payı iktisap eden kimse paydan doğan haklardan yoksun bırakılmışsa payı devreden kimsenin payın ödenmemiş kısmından kaynaklanan sorumluluğu devam eder. Yani böyle bir durumda devredenin sorumluluğu son bulmaz (YTTK md. 501).www.ozdogrular.com Diğer taraftan, bedeli tamamen ödenmemiş payın devri aynı zamanda Borçlar Kanunu uyarınca borcun üstlenilmesi (borcun nakli) anlamında geleceği, bunun için şirketle devralan arasında sözleşme yapılması gerekip gerekmediği konusunda farklı görüşler olmakla birlikte, kanaatimizce yukarıda belirtilen YTTK’nın 501. maddesi hükmünden hareketle böyle bir sözleşme yapılmasına gerek olmadığının, zira payı devralan kimsenin bu borcu ödemekle yükümlü olduğunun emredici hüküm olduğunun kabulü Kanun’un mantığına daha uygun olur. III- NAMA YAZILI PAY SENETLERİNİN DEVRİ YTTK’da nama yazılı pay senetlerinin tanımı yapılmamış, buna karşın bastırılması, şekli, devri, devrinin sınırlandırılması, pay defterine kaydı, devrin şirketçe onayı ve onaydan imtina edilmesi hususları düzenlenmiştir. Bununla birlikte, YTTK’nın 654. maddesi göz önüne alınarak nama yazılı pay senetlerini; belli bir kişi adına yazılı olup, anonim şirketteki payı bildirici nitelikte açıklayan ve payın devrine kolaylık sağlayan senetler şeklinde tanımlamak mümkündür.www.ozdogrular.com Nama yazılı pay senetleri Kanun’da ve esas sözleşmede aksi öngörülmedikçe herhangi bir sınırlamaya bağlı olmaksızın devredilebilirler (YTTK md. 490). YTTK’nın 647. maddesine göre kıymetli evrakın devri için her halde senet üzerindeki zilyetliğin devri şarttır. Bunun dışında ayrıca emre yazılı senetlerin devri için ciro, nama yazılı senetlerin devri için ise yazılı devir beyanı aranır. Ancak Kanun’da nama yazılı kıymetli evrakın devrindeki bu genel kurala nama yazılı pay senetleri için bir istisna getirilmiş ve hukuki işlemle devrin ciro edilen nama yazılı pay senedinin zilyetliğinin devralana geçirilmesiyle yapılabileceği benimsenmiştir (YTTK md. 490). Dolayısıyla kıymetli evrak hukukunda emre yazılı senetler için öngörülen devir usulü nama yazılı pay senetleri için de kabul edilmiştir. Ayrıca, Kanun’un 490. maddesinde ETTK’dan farklı olarak hukuki işlemle devir kavramına yer verilmiş, maddenin gerekçesinde de kanuni intikallerde (miras, cebri icra vs.) ciro ve zilyetliğin devrine gerek olmadığı açıkça zikredilmiştir. Bununla birlikte, nama yazılı pay senetlerinin devrindeki cironun, tam ciro mu yoksa beyaz ciro(4) mu olduğu ve beyaz ciro ile devrin mümkün olup olmadığı konusunda farklı görüşler bulunsa da nama yazılı pay senetlerinin kıymetli evrak niteliğinde olduğu ve bu senetler için emre yazılı kıymetli evrak için öngörülen devir şeklinin benimsendiği göz önüne alınarak kanımızca devir için emre yazılı kıymetli evrakın devrinde kabul edilen beyaz cironun yeterli olacağı düşünülmektedir. Yine, yukarıda belirtildiği gibi miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebri icra yoluyla yapılan devirler hariç olmak üzere bedeli tamamen ödenmemiş nama yazılı pay senetleri ancak şirketin onayı ile devredilebilir. Şirket söz konusu devir için alıcıdan teminat isteyebilir. Bu durumda şirket sadece devralanın ödeme yeterliliği şüpheli ise ve şirketçe istenen teminat verilmemişse onay vermeyi reddedebilir (YTTK md. 491). Bedeli tamamen ödenmemiş nama yazılı pay senetleri devredildiği takdirde, payı iktisap eden kimse pay defterine kaydedilmekle şirkete karşı geri kalan pay bedelini ödemekle yükümlü olur. Yani, payını devreden kimse iktisap edenin pay defterine kaydedilmesiyle borçlarından kurtulmuş olur. Ancak şirketin kuruluşu veya sermayenin artırılması tarihinden itibaren iki yıl içinde şirket iflas etmişse ve payı iktisap eden kimse paydan doğan haklardan yoksun bırakılmışsa payı devreden kimsenin payın ödenmemiş kısmından kaynaklanan sorumluluğu devam eder. Yani böyle bir durumda devredenin sorumluluğu son bulmaz (YTTK md. 501).www.ozdogrular.com Öte yandan, pay devri gerçekleştikten sonra, payı devralan kimsenin şirkete karşı pay sahibi olarak kabul edilebilmesi için ciro ile zilyetliği devredilen senedin şirkete ibraz edilmesi ve şirket yönetim kurulunca incelenmesi, uygun bulunması halinde devrin pay defterine işlenmesi ve senet üzerine gerekli kaydın yapılması gereklidir. Yönetim kurulu devrin usulüne uygun olarak yapılıp yapılmadığını incelemek durumundadır. Devrin usulüne uygun yapıldığı ispat edilmedikçe pay defterine kayıt yapılamaz bunun sonucu olarak devralan kimse pay sahipliği sıfatını kazanamaz. Devrin usulüne uygun yapılıp yapılmadığını incelemeden, hatalı pay devrini pay defterine işleyen yönetim kurulu üyeleri haksız devrin pay defterine işlenmesinden doğan zararlardan sorumlu olurlar. Son olarak belirtmek gerekir ki mülkiyetin kazanılmasında veya kaybedilmesinde pay defterinin rolü olmamakla birlikte nama yazılı senetlerin pay defterine kaydı pay sahipliğinin şirkete karşı ileri sürülmesi açısından önemlidir. Dolayısıyla bir kimse nama yazılı pay senetlerini ciro ve teslimle Kanun’a uygun şekilde edinmiş olsa da anonim şirkete karşı pay sahipliği sıfatını ancak pay defterine kayıt ile elde edebilir (YTTK md. 499). IV- HAMİLİNE YAZILI PAY SENETLERİNİN DEVRİ YTTK’nın 658. maddesine göre, senedin metninden veya şeklinden hamili kim ise o kişinin hak sahibi sayılacağı anlaşılan her kıymetli evrak hamiline yazılı senet sayılır. Öyleyse senedin metinden veya şeklinden hamili kim ise o kişinin pay sahibi sayılacağı anlaşılan pay senetleri de hamiline yazılı pay senedidir. Hamiline yazılı pay senetlerinin metninde sahibinin adı ve soyadı bulunmaz. Bu senedi elinde bulunduran kişi, o senedin maliki ve şirketin pay sahibi sayılır. YTTK’nın 484. maddesinde bedelleri tamamen ödenmemiş paylar için hamiline yazılı pay senetleri çıkarılması yasaklanmıştır. Bu hükme aykırılığın hukuki sonucu, senetlerin geçersiz sayılmasıdır. Senet bedelinin tamamen ödenmiş olması zorunluluğu sadece hamiline yazılı pay senetlerine özgü olup, nama yazılı pay senetlerinde bu şart aranmamaktadır.www.ozdogrular.com Hamiline yazılı pay senetlerinin devri, şirket ve üçüncü kişiler hakkında, ancak zilyetliğin geçirilmesiyle hüküm ifade eder (YTTK md. 489). Başka bir deyişle, senet üzerinde tasarruf yetkisine sahip zilyedin, senedin mülkiyetini karşı tarafa devretmek amacı ile senet üzerindeki zilyetliği nakletmesi, yani senedi teslim etmesi gerekir. Kanun’un 490. maddesindeki nama yazılı pay senetlerinin Kanun’da veya esas sözleşmede belirtilen bir takım durumlarda sınırlandırılabileceğine ilişkin hükme benzer bir düzenleme hamiline yazılı pay senetleri için öngörülmediğinden hamiline yazılı pay senetlerinin devrinin yasaklanamayacağını söylemek mümkündür. Kaldı ki nama yazılı pay senetlerinde dahi herhangi bir sınırlamaya tabi olmaksızın devir serbestisi ilke olarak kabul edilmişken hamiline yazılı pay senetlerinin devri için bir sınırlama öngörülmüş olması hamiline yazılı senetlerin temel yapısına de aykırı oldurdu. Son olarak, hamiline yazılı pay senetleri sadece teslim ile devredildiğinden tedavül yeteneği yüksektir. Bu özelliği dolayısıyla bu senetler pay sahipliğinin kazanılması veya kaybedilmesini oldukça kolaylaştırır. Hamiline yazılı pay senetlerinin devir işleminin şirkete bildirilmesine ve pay defterine kaydedilmesine gerek yoktur. Bu nedenle hamiline yazılı pay senetlerinin kimde bulunduğunu takip etmek kolay değildir. Bununla birlikte uygulamada pay defterine, hamiline yazılı pay senetlerinin seri numaraları ve miktarı yazılmak suretiyle takip edildiği görülmektedir. V- ÖZET VE SONUÇ YTTK’da pay senetlerinin devri konusu ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Senede bağlanmamış payların devri konusunda Kanun’da açık bir düzenleme bulunmamakla birlikte gerek doktrinde gerekse içtihatlarda bu paylarında devir işlemine konu olabileceği, devrin genel hükümlere yani Borçlar Kanunu’nun 183. maddesinde düzenlenen alacağın devri hükümlerine göre yazılı devir anlaşması ile yapılabileceği kabul edilmektedir.www.ozdogrular.com YTTK’da nama yazılı pay senetlerinin, Kanun’da ve esas sözleşmede aksi öngörülmedikçe herhangi bir sınırlamaya bağlı olmaksızın devredilebileceği temel ilke olarak benimsenmiştir. Bu senetler, ciro edilen nama yazılı pay senedinin zilyetliğinin devralana geçirilmesiyle devredilebilir. Hamiline yazılı pay senetlerinin devri ise, şirket ve üçüncü kişiler hakkında, ancak zilyetliğin geçirilmesiyle hüküm ifade eder. Başka bir deyişle, senet üzerinde tasarruf yetkisine sahip zilyedin, senedin mülkiyetini karşı tarafa devretmek amacı ile senet üzerindeki zilyetliği nakletmesi, yani senedi teslim etmesi gerekir. Öte yandan, miras, mirasın paylaşımı, eşler arasındaki mal rejimi hükümleri veya cebri icra yoluyla yapılan devirler hariç olmak üzere bedeli tamamen ödenmemiş paylar ancak şirketin onayı ile devredilebilir. Şirket söz konusu devir için alıcıdan teminat isteyebilir. Bu durumda şirket sadece devralanın ödeme yeterliliği şüpheli ise ve şirketçe istenen teminat verilmemişse onay vermeyi reddedebilir. Bedeli tamamen ödenmemiş pay devredildiği takdirde, payı iktisap eden kimse pay defterine kaydedilmekle şirkete karşı geri kalan pay bedelini ödemekle yükümlü olur. Yani, payını devreden kimse iktisap edenin pay defterine kaydedilmesiyle borçlarından kurtulmuş olur. Ancak şirketin kuruluşu veya sermayenin artırılması tarihinden itibaren iki yıl içinde şirket iflas etmişse ve payı iktisap eden kimse paydan doğan haklardan yoksun bırakılmışsa payı devreden kimsenin payın ödenmemiş kısmından kaynaklanan sorumluluğu devam eder. Hasan TEPELİ*
Yaklaşım / Ekim 2012 / Sayı: 238 * Gümrük ve Ticaret Bakanlığı Müfettişi (●) Bu çalışmada belirtilen görüşler yazarına ait olup, çalıştığı Kurum’u bağlamaz. (1) Çalışmamızda, karışıklığa sebebiyet vermemek için, 29.06.1956 tarih ve 6762 sayılı Kanun için Eski Türk Ticaret Kanunu manasında ETTK, 13.01.2011 tarih ve 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu için de Yeni Türk Ticaret Kanunu manasında YTTK kısaltmaları kullanılacaktır. (2) Bkz. Hasan TEPELİ, “Yeni Türk Ticaret Kanunu’na Göre Anonim Şirketlerde Pay Senedi Bastırma Zorunluluğu”, Yaklaşım, Temmuz 2012, Sayı: 235, s. 257-263 (3) Yrg. 11. HD.’nin, 22.02.2010 tarih ve E.2008/11015, K.2010/2010 sayılı Kararı. (4) Tam ciro, kıymetli evrak üzerine devredenin imzasının yanında, devralanın adının ve açık adresinin de yazılması suretiyle yapılan cirodur. Beyaz ciro kavramı ise devralanın kim olduğu belirtilmeden sadece devredenin imzasını içeren ciroyu ifade etmektedir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz. |
