I- GİRİŞ

5510 sayılı sosyal güvenlik reform yasasında bağımsız çalışan sigortalılar (Bağ-Kur’lular) için birçok avantaj ve lehte düzenleme getirilmiştir. Ancak, gerek 5510 sayılı yasanın uygulamasını yapan SGK yetkililerinin vatandaşa yeteri kadar bilgi vermemesinden, gerekse bağımsız çalışan sigortalıların duyarlı olmamasından dolayı, bahse konu avantajlı ve lehte olan hükümlerden bağımsız çalışan sigortalılarımız yeteri kadar yararlanamamaktadırlar.

5510 sayılı yasada bulunmasına rağmen, bağımsız çalışan sigortalılarımızın yeteri kadar faydalanamadığı emeklilik fırsatlarından birisi de, 5510 sayılı yasanın 28 inci maddesinde düzenlenen özürlü emekliliğidir.

5510 sayılı yasadaki özürlü emekliliği imkânından bağımsız çalışan 4/b sigortalılarının yeteri kadar faydalanamamasının nedenlerinden birisi de, çoğu kişi tarafından özürlü emekliliğinin malulen emeklilik olarak bilinmesidir. Bu yanlış algı ve bilinçten dolayı birçok 4/b sigortalısı, SGK müdürlüklerine malulen emeklilik için talepte bulunmakta, malulen emeklilik talepleri reddedildiğinde ise başka hiçbir yola başvurmamaktadırlar.

Ancak, sağlık sorunu olan veya çalışma gücünü kaybeden her 4/b sigortalısının malulen emeklilik hakkı olduğu gibi, özürlü emekliliğine başvurma hakkı da vardır. Kaldı ki, özürlü emekliliğin koşulları malulen emeklilik koşullarından daha erken ve kolay elde edilmektedir.

Bu hususları göz önünde bulundurarak, bu makale çalışmamızda bağımsız çalışan 4/b sigortalıları tarafından çok az bilinen, ancak onlar için erken emeklilik fırsatının adı olabilecek özürlü emeklilik koşullarını ve uygulamasının nasıl yapıldığını tüm ayrıntılarıyla birlikte açıklamaya çalışacağız.

II- MALULEN EMEKLİLİK AYRI ÖZÜRLÜ EMEKLİLİĞİ AYRIDIR

Malulen emeklilik 5510 sayılı yasanın 25 ve 27 nci maddelerinde düzenlenmiştir. Bağımsız çalışan 4/b sigortalıları için özürlü emekliliği ise, 5510 sayılı yasanın “Yaşlılık Sigortasından Sağlanan Haklar ve Yararlanma Şartları” başlıklı 28 inci maddesinin 4 üncü ve 5 inci fıkralarında düzenlenmiştir.

Malulen emeklilikte bağlanan aylık malullük sigortasından bağlanmakta iken, özürlü emekliliğinden bağlanan aylık yaşlılık sigortasından bağlanmaktadır.

Malulen emeklilikte, malullüğe neden olan sağlık sorunu kişinin Bağ-Kur’lu (4/b), SSK’lı (4/a) veya Emekli Sandığı (4/c) kapsamında ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başladığı tarihten önce olursa, malulen emekli olunamamaktadır. Özürlü emekliliğinde ise, kişi ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başladığı tarihten önce bile çalışma gücünü kaybetse, yine de özürlü emekliliği imkânından yararlanmaktadır. www.ozdogrular.com

Malulen emekli olabilmek için en az yüzde 60 oranında çalışma gücünü kaybetmiş olmak gerekmektedir. Özürlü emeklisi olabilmek için ise, en az yüzde 40, en fazla yüzde 59 oranında çalışma gücünü kaybetmiş olmak yeterlidir.

Malulen emekli olmak için, işyerini kapatmak ve işe son vermek gereklidir. Özürlü emekliliğinde ise, böyle bir şart bulunmamaktadır.

Malulen emekli olanlar emeklilikten sonra çalışmalarına devam ederlerse, emekli aylıkları tamamen kesilir. Özürlü emeklisi olanlar ise, emeklilikten sonra çalışmalarına devam ettikleri takdirde aylıkları tamamen kesilmez, yalnızca aylıklarından yüzde 15 oranında sosyal güvenlik destek primi kesilir.

Malulen emeklilikte alınan emekli aylığı miktarı ile özürlü emekliliğinde alınan emekli aylığı miktarı, yaklaşık olarak birbirine yakındır. Her iki aylık arasında en fazla 50 veya 60 TL tutarında bir fark, yani malulen aylık miktarı daha yüksek olabilmektedir. Her iki emeklilik için de belirli bir yaşa sahip olma şartı yoktur. www.ozdogrular.com

III- ÖZÜRLÜ EMEKLİLİĞİNE DAİR YASAL MEVZUAT

Açıkça belirtmek gerekirse, 5510 sayılı yasada özürlü emekliliği adı altında isim belirtilmek suretiyle yapılmış bir düzenleme bulunmamaktadır. 5510 sayılı yasanın 28 inci maddesinin 4 üncü ve 5 inci fıkralarında, yaşlılık aylığından yararlanma şartları bakımından özürlülere kolaylık sağlandığından, SGK yetkilileri tarafından bu hükümlere “özürlü emekliliği” hükümleri denilmektedir.

Özürlü emekliliğine ilişkin hükümlerin düzenlendiği 5510 sayılı yasanın 28 inci maddesinin 4 üncü fıkrası metni; “Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce 25 inci maddenin ikinci fıkrasına göre malûl sayılmayı gerektirecek derecede hastalık veya özürü bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayan sigortalılara, en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır.” şeklindedir.

Özürlü emekliliğine ilişkin hükümlerin düzenlendiği 5510 sayılı yasanın 28 inci maddesinin 5 inci fıkrası metni; “Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının; a) % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün, b) % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün, malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla ikinci fıkranın (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanırlar. Bunlar 94 üncü madde hükümlerine göre kontrol muayenesine tâbi tutulabilirler.” şeklindedir. www.ozdogrular.com

Bağımsız çalışan 4/b sigortalıları, günümüz itibariyle üstte madde metinleri verilen hükümler doğrultusunda özürlü emeklilik şartlarından faydalanmaktadırlar.

IV- ÖZÜRLÜ EMEKLİLİĞİNİN SGK’DA UYGULAMASININ NASIL YAPILDIĞI

Üstte metni verilen yasal mevzuattan anlaşılacağı üzere, bağımsız çalışan 4/b sigortalılarının 5510 sayılı yasaya göre iki tür özürlü emekliliği fırsatları bulunmaktadır. Bunlardan birincisi; (5510 sayılı yasanın 28 inci maddesi 4 üncü fıkrası) Bağ-Kur, SSK veya Emekli Sandığı kapsamında ilk defa sigortalı olunan tarihten önce malûl sayılmayı gerektirecek nitelikte hastalık veya özrün bulunmasından dolayı elde olunan özürlü emekliliği, ikincisi ise;  (5510 sayılı yasanın 28 inci maddesi 5 inci fıkrası) Bağ-Kur, SSK veya Emekli Sandığı kapsamında ilk defa sigortalı olunan tarihten sonra malûl sayılmayı gerektirecek nitelikte hastalık veya özrün bulunmasından dolayı özürlü emekliliğidir.

Şimdi 4/b sigortalılarının 5510 sayılı yasada var olan özürlü emekliliği imkanlarının SGK’da uygulamasının nasıl yapıldığını birinci tür özürlü emekliliği düzenlemesiyle (5510 sayılı yasanın 28 inci maddesi 4 üncü fıkrası) açıklamaya çalışalım.

SGK’da özürlü emeklilik imkânlarından faydalanmak isteyen her kişinin, belki malullük aylığı şartlarını taşıdığı gerekçesiyle önce malullük aylığı müracaatı alınmakta ve sağlık kuruluşlarına malullük aylığı talebi gerekçesiyle sevk edilmektedir.

Sevk yapılan sağlık kurum ve kuruluşlarından sağlık kurulu raporu ve eki belgeleri alan kişiler, bunları SGK’ya vermekte ve bu sağlık evrakları SGK sağlık kurullarında değerlendirilmektedir. SGK sağlık kurulları ise, çalışma gücünün en az yüzde 60’ını kaybeden ancak sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce malül olduğu anlaşılanlara, “çalışma gücünün yüzde 60’ını kaybettiği anlaşıldı ise de, ilk defa çalışmaya başladığı tarihte malül olduğu anlaşılmıştır” şeklinde bir ibare yazarak, bu şekildeki kararını SGK müdürlüklerine göndermektedir. SGK müdürlükleri ise, durumu bu şekilde olan kişilerden 5510 sayılı yasanın 28 inci maddesi 4 üncü fıkrası hükümlerinde yer alan özürlü emekliliğinden yararlanmak istediklerine dair yeni bir aylık talebi almakta ve buna göre aylık bağlama işlemlerini yürütmektedirler. www.ozdogrular.com

Üstteki ifadelerimizden anlaşılacağı üzere, 5510 sayılı yasanın 28 inci maddesi 4 üncü fıkrası kapsamındaki özürlü emekliliğinde, malullük aylığı için ilk olarak yapılan talep geçerli kabul edilmemekte, malullük talebi reddedilen kişilerden yeni bir talep alınmakta ve aylık başlangıcı bu ikinci talep tarihini takip eden aybaşı olmaktadır.

Şimdi 4/b sigortalıları için 5510 sayılı yasada var olan ikinci tür özürlü emekliliği (5510 sayılı yasanın 28 inci maddesi 5 inci fıkrası) imkânının SGK’da nasıl uygulandığını açıklamaya çalışalım.

En az 4320 gün prim ödeme gün sayısı bulunanlar ile en az 4680 gün prim ödeme gün sayısı olanlar, 5510 sayılı yasanın 28 inci maddesi 5 inci fıkrası kapsamında SGK’ya özürlü emekliliği müracaatında bulunabilirler. SGK yetkilileri, 5510 sayılı yasanın 28 inci maddesi 4 üncü fıkrası kapsamında emeklilik müracaatında bulunanlarda olduğu gibi 5 inci fıkra kapsamında emeklilik müracaatında bulunanları da belki malullük aylığı şartlarını taşıyor olabilecekleri gerekçesiyle, önce malullük aylığı kapsamında sevklerini sağlık kuruluşlarına yapmaktadır. www.ozdogrular.com

Sağlık kurumlarından alınan sağlık raporlarının SGK sağlık kurullarında değerlendirilmesi neticesinde, kişinin malullük aylığı kapsamında malül olmadığına[1] karar verilirse, SGK yetkilileri 4/b sigortalılarından ikinci bir aylık talebi alınmakta ve özürlü aylığı başlangıcı bu ikinci talep tarihini takip eden aybaşı olmaktadır.

V- ÖZÜRLÜ EMEKLİLİĞİYLE İLGİLİ BİLİNMESİ GEREKLİ ÖNEMLİ DETAYLAR

Yazımızın üstteki bölümlerinde bağımsız çalışan 4/b sigortalılarının özürlü emekliliğiyle ilgili bilinmesi gereken genel hususlardan bahsettik. Şimdi ise, yazımızın biraz daha teknik olan ve bilinmesi gereken önemli detaylarıyla ilgili açıklamalarda bulunmaya çalışacağız.

Bilindiği üzere, özürlü emekliliğinde hiç bir yaş şartı yoktur. Yani, adı üstünde, bu emeklilik kişinin özür durumundan dolayı sağlanmış bir emeklilik türü olup, belirli bir yaşa sahip olma koşulu yoktur.

Özürlü emekliliğiyle ilgili bilinmesi gereken çok önemli iki detay vardır. Birincisi; bilindiği üzere özürlü emekliliğinde belirli oranda iş gücü kayıp oranının yanında, sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı şartı bulunmaktadır. İşte özürlü emekliliğinde bahse konu bu sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı şartının hangi tarih itibariyle SGK tarafından aranılacağının bilinmesi çok önemlidir.

SGK tarafından çıkarılan 2011/58 sayılı tahsis genelgesinin “1. Sigortalılık Süresi” başlıklı bölümünde aynen; “Sigortalılık Süresi; sigortalının malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına bağlı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarih ile tahsis yapılması için yazılı istekte bulunduğu tarih …dikkate alınmaktadır.” ifadeleri yer almaktadır. www.ozdogrular.com

Genelgede yer alan bu ifadelere göre, 5510 sayılı yasanın 28 inci maddesinin 4 üncü ve 5 inci fıkraları kapsamında SGK’dan özürlü aylığı müracaatında bulunan 4/b sigortalılarının sigortalılık süresi şartı; malullük aylığı için değil, özürlü aylığı için talepte bulundukları tarih itibariyle aranılması gerekmektedir. www.ozdogrular.com

Aynı genelgenin “2.1 prim ödeme gün sayısı” başlıklı bölümünde yer alan bilgiler gereği ise, SGK’ya 5510 sayılı yasanın 28 inci maddesinin 4 üncü ve 5 inci fıkraları kapsamında özürlü aylığı müracaatında bulunan 4/b sigortalılarının prim ödeme gün sayısı şartı; özürlü aylığı için talepte bulundukları tarih itibariyle aranılması gerekmektedir.

İkincisi ise; özürlü aylığından yararlanabilmek için sigortalılık süresi şartı ile birlikte prim ödeme gün sayısı şartının da yerine getirilmiş olması gerekmektedir. Ancak, SGK’nın 2011/58 sayılı genelgesinin beşinci bölümünün “2. malullük sevklerinde aranacak şartlar ve masrafların karşılanması” başlıklı 2.4 başlıklı bölümünde; “4/1-(b) sigortalılarının Kanunun 28 inci maddesinin beşinci fıkrasına göre (çalışma gücü kaybı % 60’ın altında olanlar) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularına sevk işlemi yapılırken en az 4320 gün prim gün sayısının olması şartı aranacak, yine bu gün sayısının hizmet borçlanması yapılması suretiyle tamamlanması veya 4/1-(b) sigortalılarının sevk tarihinde prim borçlarının bulunması halinde sevk işlemi yapılacak, ancak sevke ilişkin tüm masraflar sigortalılar tarafından karşılanacaktır.” ifadeleri yer almaktadır.

Genelgede yer alan bu hükümler gereği, 4/b sigortalıları SGK’ya özürlü aylığı müracaatında sevk talebinde bulunurken sigortalılık süresi şartının yerine getirilmiş olması gerekli değildir. Sevk tarihinde yalnızca prim ödeme gün sayısının yerine gelmiş olması yeterlidir.

Genelgede yer alan bu hükümlerin amacı ise, sevk işlemi yapılırken kişinin özür durumunun tespitinin yapılması ve eğer kişinin özür durumu kalıcı bir hastalıksa, sigortalılık süresi dolar dolmaz vatandaşın emeklilik hakkına kavuşmasını sağlamaktır.

VI- SONUÇ

1 Ekim 2008’den sonra bağımsız çalışan 4/b sigortalılarına verilmiş olan en önemli haklardan birisi de, özürlü aylığıdır. Özürlü aylığına müracaat konusunda SGK’nın yaptığı yanlış bir uygulama yüzünden, maalesef 4/b sigortalılarına özürlü aylığı bağlanma sayısı çok düşük sevilerde kalmıştır. Şöyle ki, SGK yetkilileri özürlü aylığı müracaatında bulunan kişileri öncelikle malulen emeklik için gerekli olan iş gücü kaybını taşıyor olabileceği ihtimaliyle malullük aylığı için müracaatta bulundurmaktadırlar. Malullük aylığı talepleri ret geldiğinde ise, yeniden 4/b sigortalılarını sağlık kuruluşlarına sevk etmekte ve özürlü aylığı kapsamında durumlarını değerlendirmektedirler. www.ozdogrular.com

SGK’nın bu konuda yaptığı uygulama hatalıdır. Malullük aylığı talebi ret gelen vatandaşlar başka hakkım yok düşüncesine kapılarak SGK’dan ayrılmakta ve bir daha başka bir talepte bulunmamaktadırlar. Halbuki, özürlü aylığı için talepte bulunan vatandaş sağlık kuruluşlarına doğrudan özürlü aylığı talebiyle sevk edilse, hem zaman kazanılacak hem de vatandaş boş yere yorulmayacaktır. SGK’nın özürlü aylığı talebinde yaptığı uygulama, çift dikiş uygulaması olup lüzumsuz yere vatandaşa zaman ve emekli aylığı kaybettirmektedir. Çünkü, vatandaş ilk olarak SGK’ya müracaatında doğrudan özürlü aylığı için sağlık kuruluşuna sevk edilse, sağlık kuruluşundan özürlü aylığı için gerekli olan çalışma gücü kayıp oranı geldiğinde, vatandaş hemen özürlü aylığı talebinde bulunacak ve boş yere bir sonraki sevk işlemini beklemeyecektir. Bir an önce SGK tarafından yapılan bu uygulamadan (önce malullük aylığı sevk işlemi uygulaması) vazgeçilip özürlü aylığı müracaatında bulunan vatandaşların hastanelere sevkleri özürlü aylığı kapsamında yapılmalıdır. www.ozdogrular.com

Ayrıca, bazı SGK müdürlükleri özürlü aylığı müracaatında bulunan 4/b sigortalılarından 28 inci maddenin 4 üncü ve 5 inci fıkralarında yer alan hem sigortalılık süresi şartının hem de prim ödeme gün sayısı şartının birlikte yerine getirilmiş olması şartını aramaktadırlar. Bu uygulama da hatalıdır. Çünkü, SGK’nın 2011/58 sayılı genelgesinin beşinci bölümünün “2. malullük sevklerinde aranacak şartlar ve masrafların karşılanması” başlıklı 2.4 başlıklı bölümü gereği, sevk işlemlerinde yalnızca prim ödeme gün sayısı aranılmalı, sigortalılık süresine bakılmamalıdır.

Özürlü aylığı müracaatında bulunabilmek için, vatandaşların en az yüzde 50, en fazla yüzde 59 oranında çalışma güçlerini kaybettiklerine SGK sağlık kurulu tarafından karar verilmesi gerekmektedir. Bu itibarla, çalışma gücünü engelleyici hastalığı, rahatsızlığı veya fiziksel engeli bulunan 4/b sigortalılarını bir an önce, 5510 sayılı yasanın 28 inci maddesinin 4 üncü ve 5 inci fıkraları kapsamında özürlü aylığı müracaatında bulunmalarını ve yıllarca yaptıkları emeklilik hayaline bu yolla kavuşmalarını önemle tavsiye ediyoruz.

Vakkas DEMİR*
E-Yaklaşım

*    SGK Müfettişi
[1] SGK sağlık kurulları malül olmadığına karar verdikleri kişiler için çalışma gücü kayıp oranı belirtmeden yalnızca malül olmadığına karar verilmiştir şeklinde bir ibare kullanmaktadır.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.