I- GİRİŞ 

Sosyal güvenlik sistemimizde ‘sigortalı olmak’ zorunlu bir durum olup kişiler işe alınmalarıyla/işe başlamalarıyla birlikte sigortalı olurlar. Sistemin ‘Zorunluluk İlkesi’ çerçevesinde sigortalı olmak veya  ‘sosyal sigortaya katılım zorunludur.’[1] Bununla beraber zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmayanlar için de uzun vadeli sigorta kollarından (malullük, yaşlılık, ölüm sigortaları) ve genel sağlık sigortası kollarından faydalanabilme özelliğini haiz olarak sosyal güvenlik sistemimizde “ isteğe bağlı sigorta” uygulaması da mevcuttur.

Bu çalışmamızda isteğe bağlı sigorta kapsamında primi ödenen sürelerin hangi sigortalılık statüsünde değerlendirileceği ile farklı bir durum olarak ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerin bu kapsamda ödedikleri sigorta primlerin hangi statüde değerlendirileceği konusuna değinmeye çalışacağız.

II- İSTEĞE BAĞLI SİGORTA ve ŞARTLARI

            İsteğe bağlı sigortalı olabilmek için Türkiye’de ikamet edenler ile Türkiye’de ikamet etmekte iken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerdeki Türk vatandaşlarından;

a)     5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa tabi zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmamak veya sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışmak ya da tam gün çalışmamak,

b)    Kendi sigortalılığı nedeniyle aylık bağlanmamış olmak,

c)     18 yaşını doldurmuş bulunmak,

d)    İsteğe bağlı sigorta talep dilekçesiyle Kuruma başvuruda bulunmak,

Şartları aranır.

            III- İSTEĞE BAĞLI SİGORTA KAPSAMINDA PRİMİ ÖDENEN SÜRELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ:

İsteğe bağlı sigorta kapsamında primi ödenmiş sürelerin değerlendirilmesinde 5510 sayılı yasanın tamamıyla yürürlüğe girdiği 01/10/2008 tarihi önemli bir durum arz etmektedir. Buna göre 01/10/2008 tarihinden önce geçen sürelerin değerlendirilmesinde;

— 506 sayılı Kanunun mülga 85 inci maddesine tabi isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ( eski SSK kapsamında),

— 1479 sayılı Kanunun mülga 79 uncu maddesine tabi isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi (eski Bağ-Kur kapsamında),

— 2926 sayılı Kanunun mülga 60 ıncı maddesine tabi isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi (eski Bağ-Kur kapsamında),

— 5434 sayılı Kanunun mülga 12 nci ve geçici 218 inci maddelerine göre isteğe bağlı iştirakçiliği sağlananlar ile 01/10/2008 tarihinden sonra mülga 12 nci madde gereğince isteğe bağlı iştirakçiliği sağlanacakların prim ödenmiş süreleri Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi (eski Emekli Sandığı kapsamında), kapsamında hizmet olarak değerlendirilir.

            01/10/2008 tarihinden sonra geçen süreler değerlendirilmesinde;

Kanunun 51 inci maddesi gereğince 1/10/2008 tarihinden itibaren ilk defa isteğe bağlı sigortalı olanlar ile 506, 1479 ve 2926 sayılı kanunlara tabi isteğe bağlı sigorta primi ödeyen sigortalıların 01/10/2008 tarihinden sonra isteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreleri malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulamasında Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında (eski Bağ-Kur kapsamında) sigortalılık süresi olarak kabul edilecektir.

         IV- FARKLI BİR DURUM OLARAK SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİ İMZALANMAMIŞ ÜLKELERDE İŞ ÜSTLENEN İŞVERENLERCE ÇALIŞTIRILMAK ÜZERE YURT DIŞINA GÖTÜRÜLEN TÜRK İŞÇİLERİN DURUMU

            6111 sayılı Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Diğer Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun[2] ile 5510 sayılı yasada yapılan değişikliklerden isteğe bağlı sigortayı ilgilendiren ve sürelerin değerlendirilmesinde farklılık oluşturan iki durum vardır. Bunlardan birincisi, ay içerisinde otuz günden az çalışan sigortalıların aynı ay içerisinde isteğe bağlı sigorta ödemeleri halinde primi ödenen süreler zorunlu sigortalılığa ilişkin prim ödeme gün sayısına otuz günü geçmemek üzere eklenir ve bu süreler yasanın 4/1-a bendi kapsamında (eski SSK) sigortalılık süresi olarak kabul edilir. Ancak burada önemli olan husus bu statünün 25/02/2011 tarihinden itibaren geçerli olmaya başladığıdır. Bu tarihten önceki süreler 4/1-b bendi (eski Bağ-Kur) kapsamında değerlendirilecektir.

            6111 sayılı yasa ile isteğe bağlı sürelerin değerlendirilmesinde farklılık arz eden ikinci husus ise yazımızın esasını oluşturan Sosyal Güvenlik Sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce çalıştırılmak üzere yurt dışına götürülün Türk işçilerin durumudur.

01/10/2008 tarihinden itibaren yürürlükte bulunan Kanunun 5 inci maddesinin (g) bendi gereğince ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçiler hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmakta olup, bu sigortalılar 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılmaktadırlar. Bunların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde isteğe bağlı sigortalı olmalarına imkan sağlanmış, isteğe bağlı sigortalılık statüsü (b) bendi kapsamında sigortalılık olarak değerlendirilmişti.

Ancak, 6111 sayılı Kanunla Kanunun 5 inci maddesinin (g) bendi değiştirilerek isteğe bağlı sigortalılık statüsünün 01/10/2008 tarihinden itibaren 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi olarak belirlenmesi sağlanmıştır. Söz konusu hüküm gereğince 1/10/2008-25/2/2011 tarihleri arasında isteğe bağlı sigorta statüleri Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında değerlendirilen hizmetler 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamına dönüştürülecek, sigortalıların bu sürelere ilişkin bildirilen hizmetleri ile borçlanmalardaki sigortalılık statüleri de yeni durumlarına göre değerlendirilecektir.

III- SONUÇ:

Sosyal güvenlik sistemimizde zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmayanlar için uzun vadeli sigorta kollarından (malullük, yaşlılık, ölüm sigortaları) ve genel sağlık sigorta kollarından faydalanabilme özelliğini haiz olarak  “ isteğe bağlı sigorta” uygulaması da mevcuttur.

İsteğe bağlı sigorta primi ödenmiş süreler, malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları ile genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanmasında dikkate alınır ve söz konusu süreler belli istisnalar dışında 5510 sayılı yasanın 4/1-b bendi (eski Bağ-Kur) kapsamında sigortalılık süresi olarak kabul edilmektedir.

Yukarıdaki belirtilen sigortalılık statüsünün bir istisnası olan Sosyal Güvenlik Sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce çalıştırılmak üzere yurt dışına götürülün Türk işçilerin isteğe bağlı sigorta primi ödemeleri halinde (uzun vadeli sigortalar kapsamında sigorta primine esas kazancın alt ve üst sınırı arasında kalmak koşulu ile sigortalının belirleyeceği prime esas aylık kazancın  % 20 si oranında prim ödenecektir)  bu kapsamda yaptıkları ödemeler 6111 sayılı yasa ile yapılan değişiklikle 01/10/2008 tarihinden itibaren 4/1-a bendi (eski SSK) kapsamında değerlendirilecektir. 6111 sayılı yasanın gerekçesinde de ifade edildiği üzere esasen hizmet akdine tabi olarak bir işveren emrinde çalışan bu sigortalıların uzun vadeli sigorta kolları bakımından isteğe bağlı sigorta sürelerinin yasanın 4/1-a bendi kapsamında değerlendirilmiş olması kanaatimizce de yerinde bir uygulamadır.

Hüseyin GÜNER*
E-Yaklaşım

* SGK, Beyoğlu Sosyal Güvenlik Merkezi Müdür Yrd., Sosyal Güvenlik Denetmeni

[1] ŞİMŞEK, Nergiz, “SSK ve BAĞ-KUR’DA EMEKLİLİK”, Yaklaşım Yayıncılık,  Ankara 2011, s. 21

[2] 25/02/2011 tarih 27857 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete yayımlanmıştır.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.