I- GİRİŞ

Yaşlılık sigortası, uzun vadeli sigorta kollarından biridir. Amacı; belli bir yaşa ulaşmış, çalışma gücünü ve isteğini kısmen veya tamamen yitirmiş ve dinlenme ihtiyacı duyan sigortalılara, ömürlerinin sonuna kadar çalışmak zorunda kalmayacakları sürekli bir gelir bağlamaktır(1). Sigortalıların yaşlılık aylığına hak kazanabilmesi için bazı şartları yerine getirmeleri gerekmektedir. Söz konusu koşulları sağlayan sigortalının işten ayrılarak, Sosyal Güvenlik Kurumu’na yazılı olarak aylık bağlanması talebinde bulunması gerekir.

Yaşlılık sigortasından sağlanan temel yardım sigortalıya yaşlılık aylığı bağlanmasıdır. Ancak, yaşlılık aylığının bağlanabilmesi için gerekli yaş şartını yerine getirdiği halde, yeterli sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı olmayan sigortalıya aylık bağlanamayacaktır. Çalışmamızda yaşlılık aylığının bağlanabilmesi için gerekli olan yaş şartını yerine getirdiği halde aylık bağlanmasına hak kazanamayan sigortalının ödediği primleri toptan ödeme şeklinde alabilmesinin koşullarını açıklamaya çalışacağız.

II- YAŞLILIK AYLIĞINA HAK KAZANMA KOŞULLARI

Yaşlılık aylığına hak kazanabilmek için genel olarak aşağıdaki koşulların gerçekleşmiş olması gerekir.

▪ Belli bir yaşa ulaşma,

▪ Belli bir sigortalılık süresi,

▪ Belli bir prim ödeme gün sayısı,

▪ İşten ayrılmak ve

▪ Sosyal Güvenlik Kurumu’na yazılı talepte bulunmak.

Ancak, işten ayrılma ve talepte bulunma haricindeki diğer koşulların hepsi bir arada bulunmayabilir(2). Görüldüğü gibi kanun koyucu sigortalıya yaşlılık aylığının bağlanabilmesi için belli bazı koşulların sağlanmasını zorunlu kılmıştır. Öte yandan yaşlılık aylığının bağlanabilmesi için gerekli yaş şartını yerine getirdiği halde aylık bağlanmasına hak kazanamayan sigortalı, ödediği primleri toptan ödeme olarak alabilir. Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yayımlanan 22.07.2011 tarih ve 2011-58 sayılı Genelge’ye göre kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurduğu halde yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanamayan sigortalıya toptan ödeme yapılabilir.  

III- SİGORTALILARA TOPTAN ÖDEME YAPILABİLMESİ İÇİN GEREKLİ OLAN ŞARTLAR

Toptan ödeme belli şartlar altında yapılan bir prim iadesidir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun(3) 31. maddesine göre; aynı Kanun’un 4/1-a ve 4/1-b bentleri kapsamındaki sigortalılar ile bu Kanun’a göre ilk defa 4/1-c bendi kapsamında sigortalı olanlardan, herhangi bir nedenle çalıştığı işten ayrılan veya işyerini kapatan ve yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli yaş şartını doldurduğu halde malûllük ve yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanamayan sigortalıya, 4/1-a ve 4/1-c bentleri kapsamında ise kendi adına bildirilen, 4/1-b bendi kapsamında ise ödediği malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinin her yıla ait tutarı, primin ait olduğu yıldan itibaren yazılı istek tarihine kadar geçen yıllar için, her yılın gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek toptan ödeme şeklinde verilir.

Toptan ödemede, 4/1-a ve 4/1-c sigortalılarının kendi adına bildirilen, 4/1-b sigortalılarının ise kendilerinin ödediği malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortası primleri iade edilmekte olup, bu primlerin oranı sigorta primine esas kazancın % 20’sidir. Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir husus; 4/1-a ve 4/1-c sigortalılarının iade edilecek primlerinin ödenme şartı bulunmamasına rağmen, 4/1-b sigortalılarının primlerinin ödenme şartının bulunmasıdır. Başka bir ifadeyle 4/1-a ve 4/1-c sigortalılarının primleri, işverenleri tarafından Kurum’a bildirilmiş fakat  ödenmemiş olsa bile toptan ödeme kapsamında iken,  4/1-b sigortalılarının yalnızca ödenmiş olan primleri toptan ödeme kapsamındadır(4).

Toptan ödeme yapılması için maddede öngörülen koşulları şöyle sıralayabiliriz(5).

1- Malûllük veya yaşlılık aylığına hak kazanamamak: Aylığa hak kazanmış sigortalıya, istese de toptan ödeme yapılamaz.

2- Aylık bağlanması için gerekli yaş koşulunu gerçekleştirmek (kadın 58, erkek 60), fakat prim ödeme gün sayısı veya sigortalılık süresi koşulunu gerçekleştirememek.

3- İşten ayrılmak, işyerini kapatmak veya devretmek ve toptan ödeme talep etmek: Sigortalı istemedikçe ve işten ayrılmadıkça kendisine toptan ödeme yapılamaz. Sigortalı birden çok işte çalışıyorsa tümünden ayrılmalıdır.

4- 5510 sayılı Kanun’un 26. maddesine göre malûl sayılan ancak, en az 10 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam olarak 1800 gün veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olan sigortalılar için ise sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olma şartını yerine getiremediği için aylık bağlanamayan malûl sigortalıya da toptan ödeme yapılır.

Ayrıca sigortalıya toptan ödeme yapılmış olması, sigortalının sonradan zorunlu sigortalılık kapsamında tekrar çalışmaya başlamasını engellemez. Bu durumda sigortalı aldığı toptan ödemeyi Sosyal Güvenlik Kurumu’na iade etmek zorunda da değildir. Böyle bir durumda sigortalılık süresinin başlangıcı işe yeniden başlama tarihidir. Bununla birlikte toptan ödeme yoluyla hizmetleri tasfiye edilmiş olan sigortalılar yeniden 5510 sayılı Kanun’a tabi çalışmak isterlerse tasfiye edilmiş hizmetlerinin ihyasını talep edebilirler(6).

Bu kapsamda 5510 sayılı Kanun’a göre toptan ödeme yapılarak hizmetleri tasfiye edilmiş bulunanlardan, yeniden bu Kanun’a tabi olarak malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olanlar, yazılı olarak müracaat etmeleri halinde, aldıkları toptan ödemenin ödeme tarihi ile yazılı istek tarihi arasında geçen yıllar için her yılın gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan tutarın ilgiliye tebliğ tarihini takip eden ayın sonuna kadar ödemeleri halinde, bu hizmetler ihya edilerek bu Kanun’un uygulanmasında dikkate alınır (5510 sK. md. 31/II).

IV- SONUÇ

Sosyal güvenlik mevzuatı bakımından sigortalılara aylık bağlanması kural, toptan ödeme yapılması ise istisnai bir durumdur. Kanun’da öngörülen yaş şartını doldurduğu halde malûllük ve yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanamayan sigortalıya, işten ayrılması, işyerini kapatması veya devretmesi ve talepte bulunması durumunda yaşlılık sigortası kapsamında toptan ödeme yapılabilir. Buna göre 4/1-a ve 4/1-c bentleri kapsamındaki sigortalılar adına bildirilen, 4/1-b bendi kapsamındaki sigortaların ise ödediği malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinin güncellenerek bulunan tutar toptan ödeme olarak sigortalıya ödenecektir.

Reşat MERTTİR*
E-Yaklaşım

*           İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Denetmeni

(1)         Müjdat ŞAKAR, Sosyal Sigortalar Uygulaması, 10. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2011, s. 259

(2)         A. Can TUNCAY - Ömer EKMEKÇİ, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Güncelleştirilmiş 14. Baskı, Beta Yayınları, İstanbul 2011, s. 361

(3)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         Cevdet CEYLAN, ‘’Yaşlılık Toptan Ödemesi’’, Yaklaşım, Haziran 2009, Sayı: 198

(5)         Ali GÜZEL - Ali Rıza OKUR - Nurşen CANİKLİOĞLU, Sosyal Güvenlik Hukuku, 13. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul 2010, s. 549

(6)         TUNCAY - EKMEKÇİ, age, s. 394

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.