I- GİRİŞ

Kanun koyucu yasama organı özellikle vergi yasalarının üretilmesinde “genel”, “nesnel” ve “soyut” kavramlarla “vergiyi doğuracak olayı” yoruma açık bırakır. Vergi Yasalarının yorumu ise çok hassas bir konudur. Vergi yönetimi vergi yasalarını yorumlarken daha çok olayı “kamu yararı” açısından ele almakta ve yönetsel bir yorum yapmaktadır.

Kâr dağıtım olayı bir vergi doğurucu olaydır. Burada olay “kâr dağıtım” olayıdır, olay başlı başına vergi doğurucu nitelik taşır. Kâr dağıtım olayında kâr ne şekilde dağıtılırsa dağıtılsın “vergiyi doğuran olay” her zaman oluşmuş olmaz. Kâr dağıtımının vergiyi doğuran bir olay sayılabilmesi için “elde edilme” koşulu aranmaktadır. Elde etme kavram olarak çok geniş kapsamlı içerik taşıyabilir, ancak “vergi doğura bilmesi” için gelirin gelir sahibi tarafından hem hukuken hem de ekonomik açıdan eline geçmiş olması gerekir, hukuken ve ekonomik açıdan sahibinin eline henüz geçmemiş gelir hukuken ve ekonomik açıdan elde edilinceye değin “vergi” doğurmaz.

Kâr dağıtılacak şirketlerin ne zaman vergi doğacağını saptama bakımından yoruma açık bu konunun tereddütlerini giderme amacıyla böyle bir çalışmayı yapmış bulunuyoruz. İşletmelerde muhasebe uygulamalarında tahakkuk esası geçerlidir, gelirin tahakkuk etmesi vergiyi doğurmaz, yasa gereği sadece “elde etme” esası vergiyi doğuran olay sayılmıştır. Tahakkuk esası elde etme olayını da içerdiği için çoğu kez bu iki kavramın birbirine karıştırılma olasılığı mevcuttur, o nedenle bu konuya dikkat çekmek istedik.www.ozdogrular.com

II- KÂR DAĞITIMI İLE İLGİLİ KAVRAMLAR

Kavramların temel amacı, insanı bilgiye taşımasıdır, kavramlar bilgiyi kullanılır hale getirme aracıdır. Bu nedenle hem hukuk, hem de bilim kavramlar üzerine kurulmuştur.

Konunun aydınlatılmasında “tahakkuk” ve “elde etme” kavramları anahtar rol oynamaktadır.

Tahakkuk, hukuk sözlüğünde “gelir ve giderlerin tahsil edildikleri ya da ödendikleri döneme bakılmaksızın, maliyet ve tutar itibariyle kesinleştikleri dönemin gelir ya da gideri olarak kayıtlara alınmasıdır”(1). Hukuki açıdan bir hak kazanılmıştır ama ekonomik açıdan elde edilmediği için bu yönü ile noksandır. www.ozdogrular.com

Muhasebe açısından “tahakkuk” kavramı, işletmelerde oluşan işlemler ve olaylar nakit hareketi göz önüne alınmak suretiyle muhasebe kaydına alınmamakta, buna karşın kayda alınmaları için sadece “oluşmaları” yeterli sayılmaktadır.

Elde etme kavramı ise, “nakten” ya da “hesaben” alma anlamına gelen bir kavramdır.

Kâr dağıtımının vergi doğurması için “nakten” ya da “hesaben” gerçekleşmiş olması gerekir, ancak o zaman elde edilmiş sayılır. Tahakkuk hem elde etmeyi, hem de elde etme dışında kesinleşmiş olmayı içerdiği için daha geniş kapsamlı bir sözcük türüdür, halbuki “elde etme” nakit hareketiyle sınırlı bir içerik taşıyan sözcüktür.

İşletmeler tarafından ortaklarına dağıtılan kâr sözcüğü vergi dilinde “menkul sermaye iradı” adıyla anılır.

Gelir Vergisi Kanunu menkul sermaye iradını “sahibinin ticari, zirai veya mesleki faaliyeti dışında nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden müteşekkil sermaye dolayısıyla elde ettiği “kâr payı, faiz, kira ve benzeri iratlar” menkul sermaye iradıdır” diye tanımlanmıştır (GVK md. 75).

Tanımda da yer aldığı gibi söz konusu gelirlerin tahakkuk değil “elde edilmesi” vergi konusu yapılabilmesi için ön koşul sayılmıştır.www.ozdogrular.com

III- KÂR PAYI VE VERGİ İLİŞKİSİ

Vergi Yasaları “özü (ruhu)” ve “sözü (lafzı)” ile hüküm ifade eder. “Vergi alacağı, vergi kanunlarının vergiyi bağladıkları olayın vukuu veya hukuki durumun tekemmülü ile doğar.” (VUK md. 19).www.ozdogrular.com

Bu durumda kâr payının ortaklara nakit olarak dağıtılması, dağıtımdan sonra eline geçmemiş olsa bile işletme kayıtlarında mevcut “331. Ortaklara Borçlar” hesabında ortak adına açılmış hesaba kaydedilmesi gerekir ve bu suretle “vergiyi doğuran olay” oluşur.

Elde etme kavramında şirket ortağının kâr payının eline geçmesi halinde hemen hiç tereddüt yoktur ve yoruma da gerek yoktur, ancak hesaba geçirme olayının yoruma gereksinmesi vardır. Nitekim vergi yönetimi de buna gereksinme duymuş bu konuda yayınladığı bir özelgede “elde etme” olayını “gelirin hukuki ve ekonomik olarak tasarruf etme” olanağının doğmasına bağlamıştır (191 no.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği). Konunun açıklık kazanması için bu iki kavramın biraz daha açıklanmasına gerek vardır. Yine Tebliğ’in açıklamalarına göre “Hukuki Tasarruf” gelir sahibinin gelir üzerinde talepte bulunma hakkını, “Ekonomik Tasarruf” ise ödemeyi yapacak olan tarafından, gelirin sahibinin emrine amade kılınması anlamında yorumlanmıştır. www.ozdogrular.com

Kâr payı dağıtıldığı halde ortağın henüz eline geçmemiş olsa bile hesabında her an ödenmeye hazır olduğu için gelir elde edilmiş sayılacaktır.

Kâr payı hukuken ve ekonomik açıdan elde edilme halinde şirket sorumlu sıfatıyla gelir sahibi için yüzde onbeş oranında gelir vergisi (stopaj) ödemekle yükümlüdür. Dar yükümlüler bilindiği gibi bazı koşullara göre gelir ve kurumlar vergisinden muaftır.

IV- SONUÇ VE ÖNERİLER

Kâr dağıtımı “vergiyi doğuran” bir olaydır, ancak verginin doğduğu olayın saptanması ise “elde etme” kavramının içeriğine bağlıdır. Verginin doğuşuna neden olan “elde etme” olayını “gelire hukuki ve ekonomik” açıdan sahip olmaktır. Bir gelire hukuki ve ekonomik açıdan sahip olmadıkça gelir elde edilmiş sayılmaz. Vergi yükümlülüğü hukuki ve ekonomik açıdan gelire sahip olunması halinde doğar. Bu nedenle kâr dağıtımında vergiyi doğuran olayı saptamada “elde etme” kavramının yorumlanmasında vergi yükümlülerinin gereken özeni göstermesi kendi yararınadır.

Salih ÖZEL*
Yaklaşım

*      Prof. Dr.

(1)  Ejder YILMAZ, Hukuk Sözlüğü, Yetkin Yayınları, Ankara 2004, 8. Baskı, s. 1164

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Yukarıda yer verilen açıklamalar, konuya ilişkin genel bilgiler içermektedir. Özdoğrular smmm ltd. şti./ www.ozdogrular.com, işbu dokümanın içeriğinden kaynaklanan veya içeriğine ilişkin olarak ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.